Η επιστολή Τζόνσον του 1964 και το τουρκικό Βέτο

Του ΜΑΡΙΟΥ ΕΥΡΥΒΙΑΔΗ – http://www.philenews.com

Μία δεκαετία πριν το Ιουλιανό προδοτικό πραξικόπημα που έφερε τους Αττίλες στην Κύπρο, το καλοκαίρι του 1964, κατά μήνα Ιούνιο, εστάλη η περιβόητη επιστολή του αμερικανού Προέδρου Λύντον Τζόνσον προς τον Τούρκο Πρωθυπουργό Ισμέτ Ινονού.  επιστολή αυτή, με ημερομηνία 5 Ιουνίου, πιστεύεται καθολικά ότι απέτρεψε την τελευταία στιγμή μια Τουρκική εισβολή στη Κύπρο.

Κατά το περιεχόμενο, ο Τζόνσον προειδοποίησε τον Ινονού ότι μια τουρκική εισβολή θα ήταν διεθνώς παράνομη βάσει των Συνθηκών του 1960, ότι θα επέφερε αμερικανικές κυρώσεις διότι η χρήση αμερικανικών όπλων για επιδρομικές επιχειρήσεις απογορευόταν από την αμερικανική νομοθεσία, και ότι δεν υπήρχε υποχρέωση εκ μέρους του ΝΑΤΟ, να υποστηρίξει την Τουρκία, εφόσον αυτή δια των πράξεων της προκαλούσε την εμπλοκή της Σοβιετικής Ένωσης, που υποστήριζε την κυπριακή ανεξαρτησία και εδαφική ακεραιότητα.

Η θέση ότι η επιστολή απέτρεψε Τουρκική εισβολή ελέγχεται, διότι οι Τούρκοι δεν είχαν τότε τις δυνατότητες για ένα τέτοιο σύνθετο εγχείρημα, όπως δεν τις είχαν και το 1967, κατά δημόσια παραδοχή του τότε Πρωθυπουργού Ντεμιρέλ. Μόνο να βομβαρδίσουν μπορούσαν, κάτι που έπραξαν τον Αύγουστο του 1964, χρησιμοποιώντας βόμβες ναπάλμ και μιμούμενοι τους Αμερικανούς που την ίδια περίοδο άρχισαν μαζικούς βομβαρδισμούς κατά του Βορείου Βιετνάμ. Την δυνατότητα για εισβολή οι Τούρκοι απέκτησαν μεταξύ 1967-1974.

Οι Τούρκοι θεώρησαν την επιστολή Τζόνσον άκρως προσβλητική και απαράδεκτη. Και γι’αυτό την διέρρευσαν στον τύπο το ίδιο έτος, πειθαναγκάζοντας τους αμερικανούς να την αποχαρακτηρίσουν, το 1966, μαζί με την απάντηση του Ινονού.

Η δημοσιοποίηση της επιστολής, πυροδότησε τον τουρκικό σοβινισμό καθώς και βίαιες αντιαμερικανικές εκδηλώσεις. Ως κυβερνητικά υποδαυλιζόμενο φαινόμενο, ο αντιαμερικανικός στη Τουρκία είχε αρχίσει να εκδηλώνεται από την προηγούμενη δεκαετία. Άρχισε ωστόσο να λαμβάνει διαστάσεις με τη αμερικανική επέμβαση στον Λίβανο του 1958 αλλά κυρίως με την Κρίση των Πυραύλων της Κούβας το 1962. Και στις δυο περιπτώσεις, η Ουάσιγκτον κατηγορήθηκε ότι δεν διαβουλεύθηκε με την Άγκυρα και αγνόησε τα συμφέροντά της.

Υπάρχει εκτενές και άγνωστο παρασκήνιο, γιατί στάλθηκε η επιστολή και γιατί επιλέχθηκε η συγκεκριμένη ημερομηνία, σε μια περίοδο που επικρατούσε σχετική ηρεμία στην Κύπρο. Συνοπτικά αναφέρω ότι υπήρχε συνεννόηση μεταξύ του Τουρκοκύπριου ηγέτη Φ. Κιουτσούκ και της Άγκυρας να προκληθούν επεισόδια για να δοθεί αφορμή ώστε, κατά το σχέδιο, να ενεργοποιηθούν οι αμερικάνοι υπέρ των Τούρκων. Οργανώθηκε δηλαδή μια προσπάθεια να αρχίσουν κινητοποιήσεις του Τουρκικού στρατού με στόχο την παραπλάνηση των αμερικανικών υπηρεσιών ότι επέκειτο εισβολή. Υπάρχουν επίσης και ενδείξεις, κατά τον αμερικανό καθηγητή Χένρι Μπάρκι (γεννημένο στη Τουρκία) ότι ο Ινονού εκμαίευσε μια αμερικανική επέμβαση με την συγκεκριμένη μορφή για να την χρησιμοποιήσει έναντι  ακραίων στοιχείων του Στρατού, διαμηνύοντας τους έτσι ότι με τις πράξεις τους θα έφερναν την Τουρκία σε σύγκρουση με τις ΗΠΑ. Ωστόσο για να φωτισθεί πλήρως το παρασκήνιο, χρειάζεται περισσότερη έρευνα με πρωτογενείς τουρκικές πηγές.

Κατ´εμέ, η σημασία της επιστολής Τζόνσον, αναφορικά με τη Τουρκία είναι υπερτιμημένη και η αξία της για την Κύπρο έγκειται αλλού. Και αυτό έχει σημασία και συνέπειες μέχρι τις μέρες μας.

Ποιά είναι η σημασία; Έχουμε με τη επιστολή Τζόνσον την πιο επίσημη διατύπωση, στο υψηλότερο δυνατό επίπεδο, αυτό του αμερικανού Προέδρου, την παραδοχή ότι δεν πρόκειται να υπάρξει λύση του κυπριακού που δεν θα ικανοποιεί τα τουρκικά συμφέροντα. Με την επιστολή Τζόνσον η Ουάσιγκτον υιοθέτησε απόλυτα την Βρετανική πολιτική η οποία από τη δεκαετία του 1950, παραχώρησε δικαίωμα βέτο στη Τουρκία για το μέλλον της Κύπρου. Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να συμβουλευθούν επί τούτου το εμβληματικό έργο του RobertHolland, BritainandtheCyprusRevolt, 1954-1959, Oxford 1998.

Με την επιστολή Τζόνσον το Βρετανικό βέτο υπέρ της Τουρκίας γίνεται Αμερικανικό, με το ίδιο σκεπτικό. Η Τουρκία ήταν πιο σημαντικά στατηγικά χώρα τότε και για τους δυο. Όπως και σήμερα, ανεξάρτητα εάν η κυβέρνηση Αναστασιάδη αυτοπαραμυθιάζεται, ότι έχει πλέον καταστεί ισότιμος με τη Τουρκία στρατηγικός εταίρος των αμερικανών.

Όπως προανέφερα, η επιστολή Τζόνσον έχει αποχαρακτηριστεί και εντοπίζεται στο διαδίκτυο ως δημόσιο πλέον έγγραφο. Ακολουθεί παρακάτω, σε δική μου ελεύθερη μετάφραση, το συγκεκριμένο απόσπασμα της επιστολής, όπου ο αμερικανός Πρόεδρος παρέχει στον Ινονού τις αναγκαίες διαβεβαιώσεις και εγγυήσεις:

“…Ίσως να θεωρείς εξαιρετικά αυστηρά όσα σου γράφω και ότι δεν δείχνουμε σεβασμό για τα Τουρκικά συμφέροντα στη Κύπρο. Επιθυμώ να σε διαβεβαιώσω ότι δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο. Εχουμε δημόσια και παρασκηνιακά καταβάλει μεγάλες προσπάθειες, ώστε να διασφαλισθούν οι Τουρκοκύπριοι, επιμένοντας σε μια τελική λύση του κυπριακού προβλήματος η οποία πρέπει να βασίζεται στη συναίνεση των άμεσα ενδιαφερομένων μερών. Είναι πιθανό να αισθάνεστε στην Άγκυρα, ότι οι ΗΠΑ δεν υπήρξαν ικανοποιητικά ενεργές υπέρ των συμφερόντων σας. Αλλά γνωρίζετε σίγουρα ότι η πολιτική μας έχει δημιουργήσει ζωηρές αντιδράσεις στην Αθήνα και έχει οδηγήσει σε βασική αποξένωση τις ΗΠΑ από τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο. Όπως έχω πει στον Υπουργό Εξωτερικών σου πριν μερικές βδομάδες, αξιολογούμε πολύ υψηλά τις σχέσεις μας με την Τουρκία. Σας θεωρούμε ένα μεγάλο σύμμαχο με τον οποίο έχουμε θεμελιακά κοινά συμφέροντα. Η ασφάλεια και ευημερία σας συνιστούν και δικό μας βαθύ ενδιαφέρον και ο αμερικανικός λαός έχει εκφράσει το ενδιαφέρον του αυτό, με τους πιο πρακτικούς τρόπους. Έχουμε πολεμήσει μαζί, αντιστεκόμενοι στις φιλοδοξίες της διεθνούς κομουνιστικής επανάστασης. Αυτή η αλληλεγγύη σας σημαίνει πολλά για εμάς, και ελπίζω να σημαίνει πολλά για τη Κυβέρνηση και τον λαό σου.

Δεν έχουμε καμία πρόθεση να δώσουμε υποστήριξη σε λύση στην Κύπρο που θα θέτει σε κίνδυνο την Τουρκοκυπριακή κοινότητα… Αλλά θέλω να σε διαβεβαιώσω ότι διατηρούμε βαθύ ενδιαφέρον αναφορικά με τα συμφέροντα της Τουρκίας και των Τουρκοκυπρίων και αυτό θα διατηρηθεί….”

Από το 1964 και μετά, με την πολιτική Κίσσινγκερ στη διάρκεια της πρώτης και δεύτερης Τουρκικής εισβολής του 1974, όπως και με την συνέχιση και κλιμάκωση της με το επαίσχυντο και κρατοκτόνο Σχέδιο Αννάν, επιβεβαιώνεται πανηγυρικά αυτή η θέση και δέσμευση των αμερικανών έναντι της Άγκυρας. Και η θέση αυτή οδηγεί νομοτελειακά στη κατάλυση του κράτους του 1960, την Κυπριακή Δημοκρατία. Διότι μόνο με τη κατάλυση της εξυπηρετούνται τα Τουρκικά συμφέροντα, όπως μόλις πρόσφατα γνωστοποίησε (αλλά για νιοστή φορά) η Άγκυρα με τον πιο επίσημο τρόπο, χαρακτηρίζοντας την Κυπριακή Δημοκρατία ως πολιτικά ανύπαρκτη, κοινώς “εκλιπούσα”, σε έγγραφο που οι Τουρκαλάδες κυκλοφόρησαν επίσημα στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Και καλά, ο Έλληνας ΥΠΕΞ ,  Ευ. Βενιζέλος ίσως να μην κατάλαβε, παρά την διαφημιζόμενη εξυπνάδα του για να λέμε και του στραβού το δίκιο, τί του παρέδωσαν. Οι Κύπριοι αξιωματούχοι ούτε αυτοί κατάλαβαν; Αυτοί δεν είναι που κατηγορούσαν τον τέως Πρόεδρο Χριστόφια ως “αχάπαρο”; Στη βάση της “διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας” δεν “χαπαρίζουν”  τι είναι που διαπραγματεύονται, αν όχι την κατάλυση του κράτους;

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΑΡΧΕΙΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑΣ: Ο Γεώργιος Παπανδρέου με τον Λίντον Τζόνσον (1964)