Πτυχές ασφάλειας στην λύση του Κυπριακού

Το Φάκελο έγραψαν οι Φοίβος Κλόκκαρης, Χρήστος Ιακώβου και Ανδρέας Πενταράς

Τα θέματα ασφαλείας είναι τα κατεξοχήν θέματα ζωτικής σημασίας για οποιαδήποτε μελλοντική λύση του κυπριακού και αναμφίβολα το σχέδιο Ανάν έχει προσφέρει, για πρώτη φορά σε τέτοια μεγάλη διάσταση, ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο για το πως η διεθνής κοινότητα αλλά και η Τουρκία αντιλαμβάνονται τα θέματα ασφαλείας τα οποία πρέπει να χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής και ανάλυσης από την ελληνοκυπριακή πλευρά.

Ο παράγων ασφάλεια και η λύση

Του Φοίβου Κλόκκαρη

Γενικά

• Το κεφάλαιο της ασφάλειας αποτελεί ένα από τα ακανθώδη θέματα στις συνομιλίες για λύση του Κυπριακού
• Προσκρούει στο στρατηγικό στόχο της Τουρκίας για έλεγχο ολόκληρης της Κύπρου
• Οι συνθήκες εγγυήσεως και Συμμαχίας 1960 εξυπηρετούν αυτό τον στόχο της Τουρκίας

Η προσέγγιση του θέματος είναι αναγκαίο να λάβει υπόψη τέσσερις (4) βασικούς παράγοντες:

• Τα τραυματικά βιώματα από το σύστημα ασφάλειας 1960
• Τις εμπειρίες από τις συνομιλίες για το σχέδιο Ανάν
• Τις παραμέτρους της Τουρκικής στοχοθεσίας για την Κύπρο από τη δεκαετία του 1950 μέχρι σήμερα
• Την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ και το νέο περιβάλλον ασφάλειας διεθνώς.

Σύστημα Ασφάλειας 1960

• Οι συνθήκες εγγυήσεως / συμμαχίας 1960 λειτούργησαν καταστροφικά για την Κύπρο
• Η Τουρκία τις εκμεταλλεύθηκε για την προώθηση των συμφερόντων της σε βάρος της Κύπρου όπως έπραξε το 1964 με τους βομβαρδισμούς Τυλληρίας και το 1974 με την εισβολή, κατοχή και εποικισμό.
• Οι διατάξεις τους αντίκεινται προς το διεθνές δίκαιο. Το άρθρο ΙV της συνθήκης εγγυήσεως περί μονομερούς επεμβάσεως δεν συνάδει προς το άρθρο 2(4) του καταστατικού χάρτη των ΗΕ περί απειλής ή χρήσης βίας.
• Η διατήρηση των συνθηκών θα αποτελεί μόνιμη πηγή ανωμαλίας και κηδεμόνευσης.
Θα εξυπηρετεί το στρατηγικό στόχο της Άγκυρας για έλεγχο ολόκληρης της Κύπρου.

Εμπειρίες Σχεδίου Ανάν

• Η φιλοσοφία του σχεδίου εξυπηρετούσε τις απαιτήσεις της Τουρκίας και Βρετανίας σε βάρος της Κύπρου
• Η Τουρκία επεδίωξε:
- Να ενισχύσει τα επεμβατικά δικαιώματα της και το ρόλο κηδεμονίας της Κύπρου
- Να επεκτείνει τα κυριαρχικά δικαιώματα της στο θαλάσσιο και εναέριο χώρο της Κύπρου
- Να περιορίσει τα κυριαρχικά δικαιώματα της Κύπρου και να τη αφοπλίσει
- Να νομιμοποιήσει και συνεχίσει τον Εποικισμό

• Η Βρετανία επεδίωξε:
- Να διαιωνίζει το καθεστώς των Βρετανικών Βάσεων (ΒΒ) και να έχει μεγαλύτερη πρόσβαση στο θαλάσσιο χώρο της Κύπρου

Τουρκική στοχοθεσία για την Κύπρο

• Η Τουρκία από τη δεκαετία του 50 έθεσε ως στρατηγικό στόχο τον πολιτικό και στρατιωτικό έλεγχο ολόκληρης της Κύπρου με:
- Διχοτόμηση
- Ανατροπή της πληθυσμιακής υπεροχής των Ελλήνων
- Επεμβατικά δικαιώματα σε ολόκληρη τη νήσο και διατήρηση στρατευμάτων για την ασφάλεια της Τουρκίας και ενίσχυση του ρόλου της στην Αν. Μεσόγειο (Εκθέσεις Νιχάτ Ερίμ 1955 και σχέδιο «Ανάκτηση Κύπρου» του γραφείου ειδικού πολέμου του Τουρκικού Γενικού Επιτελείου 1958)

Ένταξη Κύπρου στην ΕΕ – Νέο περιβάλλον ασφάλειας Διεθνώς

• Η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ και η συμμετοχή της στη ΚΕΠΠΑ δεν δικαιολογεί την διατήρηση αναχρονιστικών συνθηκών και καθεστώτος κηδεμονίας
• Στο νέο περιβάλλον ασφάλειας, έχουμε την εμφάνιση νέας μορφής απειλών. Είναι οι καλούμενες ασύμμετρες απειλές που είναι ασαφείς και πολύμορφες (τρομοκρατία, λαθρομετανάστευση κλπ)
• Η αντιμετώπιση τους απαιτεί συλλογική προσπάθεια. Οι χώρες δεν είναι αρκετό να έχουν Ένοπλες Δυνάμεις (ΕΔ) για την ασφάλεια τους, αλλά απαιτείται συμμετοχή και σε οργανισμούς συλλογικής ασφάλειας.

Επιδιώξεις στα πλαίσια Επίλυσης του Κυπριακού

Υπό το πρίσμα αυτών των παραγόντων οι επιδιώξεις μας πρέπει να στραφούν σε πέντε βασικούς τομείς:

1. Ασφάλεια του Κυπριακού κράτους
2. Κυριαρχικά Δικαιώματα του Κυπριακού Κράτους
3. Τρόπος Υλοποίησης του Σχεδίου Λύσης;
4. Βρετανικές Βάσεις
5. Εποικισμός

1ος Τομέας: Ασφάλεια Κυπριακού Κράτους

Να εμμείνουμε σε:

• Κατάργηση των Συνθηκών Εγγυήσεως / Συμμαχίας 1960
• Μη αποδοχή επεμβατικών δικαιωμάτων ξένων χωρών
• Απομάκρυνση ξένων στρατευμάτων και εποίκων
• Διατήρηση Δικαιώματος Αυτοάμυνας (Άρθρο 51 καταστατικού χάρτη των Ηνωμένων Εθνών) και διάθεσης ιδίως ΕΔ κατά τη βούληση του Κυπριακού Κράτους
• Συμμετοχή και σε άλλους (πλην του ΟΑΣΕ) Οργανισμούς Συλλογικής Ασφάλειας όπως ο Συνεταιρισμός για την Ειρήνη (PfP).
 
2ος Τομέας: Κυριαρχικά Δικαιώματα Κυπριακού Κράτους

Να μην αποδεχθούμε περιορισμούς:

Να εμμένουμε σε:

• Μη αποδοχή ενσωμάτωσης στο σχέδιο λύσης 2μηρών Συμφωνιών Τουρκίας – Ψευδοκράτους και διατάξεων για το θαλάσσιο και εναέριο χώρο που εκχωρούν δικαιώματα στην Τουρκία σε βάρος της Κύπρου.
• Εμμονή στις διατάξεις της Σύμβασης για το Δίκαιο της θάλασσας του Montego Bay 1982 και τους νόμους που ψήφισε η ΚΔ.


3ος Τομέας: Υλοποίηση του Σχεδίου Λύσης

Εμμονή σε:

1. Καθορισμό μικρής μεταβατικής περιόδου
• Επιστροφής εδαφών (στο Σχέδιο Ανάν 3 ½ χρόνια)
Περιουσιών (στο Σχέδιο Ανάν 5 χρόνια)
Προσφύγων (στο Σχέδιο Ανάν 19 χρόνια)
   
• Απομάκρυνση Στρατευμάτων (στο Σχέδιο Ανάν μείωση σε 14 
  χρόνια)
2. Μη διασύνδεση εφαρμογής της Λύσης με την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας στην ΕΕ
3. Άμεση μεταβίβαση των προς επιστροφή εδαφών στα ΗΕ κατά την μεταβατική περίοδο και όχι παραμονή τους υπό Τ/Κ διοίκηση
4. Ύπαρξη επαρκών εγγυήσεων και μηχανισμού εφαρμογής του Σχεδίου Λύσης
5. Μη αποδοχή δεσμεύσεων στη διάθεση του εδάφους της Κύπρου για διεθνείς στρατιωτικές επιχειρήσεις και συμμετοχή στην ΚΕΠΠΑ

4ος Τομέας: Βρετανικές Βάσεις

Μη αποδοχή συμπληρωματικού πρωτοκόλλου στη συνθήκη εγκαθίδρυσης με αρνητικές διατάξεις για την Κύπρο σχετικά με τις ΒΒ:

• Αυθαίρετη επαναχάραξη των θαλάσσιων ζωνών στις οποίες η Κύπρος δεν Θα διεκδικεί χωρικά ύδατα
• Διακίνηση Βρετανικών σκαφών για οποιοδήποτε σκοπό
• Δέσμευση της Κύπρου να μην προσφεύγει, σε διεθνή βήματα προς επίλυση διαφορών

5ος Τομέας: Απομάκρυνση των παράνομων εποίκων – Μη αποδοχή Συμμετοχής τους σε Δημοψήφισμα

• Οι Τούρκοι έποικοι στα κατεχόμενα αποτελούν πλειοψηφία (180,000)
• Οι Τ/Κ έχουν συρρικνωθεί από 118,000 (1974) σε 85,000
• Ο εποικισμός είναι διεθνές έγκλημα (Συνθήκη Γενεύης 1949)


Συμπέρασμα

Οποιαδήποτε Λύση του Κυπριακού προβλήματος δεν θα είναι βιώσιμη αν δεν καταργηθεί το σύστημα ασφαλείας του 1960 (Συνθήκες Εγγυήσεως / Συμμαχίας). Η Τουρκία εμμένει σθεναρά στη διατήρηση του γιατί εξυπηρετεί το στρατηγικό στόχο της για έλεγχο ολόκληρης της Κύπρου εις το διηνεκές.


Ανησυχίες της ε/κ πλευράς
Ασφάλεια και Σχέδιο Ανάν 5


Του Χρήστου Ιακώβου

Οι πρόνοιες του σχεδίου Ανάν 5 στο ζωτικής σημασίας θέμα της ασφάλειας, όπως υπεβλήθη για δημοψήφισμα στις 24 Απριλίου 2004, προκαλούν σοβαρότατους προβληματισμούς που κανείς δεν μπορεί πλέον να παραβλέψει, αφού ο παράγων ασφάλεια έπαιξε τον πιο καθοριστικό ρόλο στο αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος εντός της ελληνοκυπριακής πλευράς. Τόσο η ασάφειά τους όσο και η τραυματική εμπειρία που βίωσε η Κυπριακή Δημοκρατία λόγω της εισβολής του 1974 καθιστούν εξαιρετικά δύσπιστη και απρόθυμη την Ελληνοκυπριακή πλευρά στην αποδοχή σημαντικού αριθμού των προνοιών του Σχεδίου του ΟΗΕ.

Περιληπτικά, τα βασικά ζητήματα στον ευαίσθητο τομέα της ασφάλειας που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής σε όποια νέα διαπραγμάτευση η οποία θα καταλήγει σε ένα νέο σχέδιο είναι:

- Η Τουρκία κέκτηται του δικαιώματος, βάσει του Σχεδίου Ανάν, να διατηρεί στρατεύματα στο νησί επ’ άπειρον. 

- Η Τουρκία διατηρεί εγγυητικά και επεμβατικά δικαιώματα και στο ελληνοκυπριακό συνιστών κράτος και αρνείται την τροποποίηση της Συνθήκης Εγγυήσεως άρα με αυτό τον τρόπο δεν ικανοποιείται η απαίτηση της ελληνικής πλευράς για αποτροπή της δυνατότητας μονομερούς επέμβασης των εγγυητριών δυνάμεων.

- Το Σχέδιο δίδει στην Τουρκία το δικαίωμα να χρησιμοποιούν τα πολεμικά της αεροσκάφη τον εναέριο χώρο της Κύπρου χωρίς τη προηγούμενη συγκατάθεση της κυβέρνησης. 

- Σε ότι αφορά τον τομέα της έρευνας και της διάσωσης, η Τουρκία έχει το δικαίωμα αεροναυτικής παρουσίας στο Κυπριακό εναέριο και θαλάσσιο χώρο, χωρίς τη συγκατάθεση της κυβέρνησης.

- Απαιτείται η συγκατάθεση της Τουρκίας για να διαθέσει η Κύπρος το έδαφός της για σκοπούς διεθνών στρατιωτικών επιχειρήσεων.  

- Το Σχέδιο προβλέπει αποστρατιωτικοποίηση της Κύπρου και παραμονή μεγάλου αριθμού τουρκικών στρατευμάτων για μακρά χρονική περίοδο. Παράλληλα η Εθνική Φρουρά διαλύεται και το νέο κράτος που προκύπτει δεν θα έχει ένοπλες δυνάμεις και κατ΄ επέκταση χάνει το δικαίωμα αυτοάμυνας.  

- Η Τουρκία απαίτησε να δεσμευθούν μεγάλες εκτάσεις για τις ανάγκες του στρατιωτικού αποσπάσματός της που θα παραμείνει στην Κύπρο. Το θέμα μέσω του σχεδίου Ανάν παραπέμπεται σε μελλοντική διευθέτηση παραμένοντας ασαφές, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται σοβαρότατοι προβληματισμοί, σε σχέση με την επιστροφή περιουσιών και προσφύγων.  

- Η Τουρκία δεν αποδέχεται την άμεση μεταβίβαση κάτω από την Διοίκηση των Ηνωμένων Εθνών, των εδαφών που θα επιστραφούν στους ελληνοκυπρίους.  

- Επιπλέον το Σχέδιο αδυνατεί να δώσει αυξημένες αρμοδιότητες στην δύναμη των Ηνωμένων Εθνών που θα επιτηρεί την εφαρμογή των διατάξεων του Σχεδίου ώστε να υπάρχει η δυνατότητα και η εξουσία άμεσης επίβλεψης της εφαρμογής και επιβολής των προβλεπομένων.

Κατά τις συζητήσεις που προηγήθηκαν της περιόδου του δημοψηφίσματος, τα πιο πάνω, κατεγράφησαν ως τα πλέον ευαίσθητα σημεία ασφαλείας και προκάλεσαν σοβαρότατους ενδοιασμούς στην Ελληνοκυπριακή πλευρά σε σχέση με τα κυριαρχικά δικαιώματα του νέου κράτους. Θα πρέπει, ένα νέο σχέδιο λύσης να είναι ισορροπημένο στα θέματα ασφαλείας και να μην προκαλεί το συμπέρασμα ανάμεσα στους ελληνοκυπρίους ότι η Κύπρος θα βρίσκεται μονίμως υπό την στρατηγική κηδεμονία της Τουρκίας. Με άλλα λόγια, ένα νέο σχέδιο επίλυσης θα πρέπει να παράγει ψυχολογία ασφάλειας στην ε/κ πλευρά γιατί σε αντίθετη περίπτωση θα υπάρξει επανάληψη του παρελθόντος, με εξαιρετικά δυσμενείς επιπτώσεις για τις προοπτικές επίλυσης του προβλήματος.

Ασφάλεια, εγγυήσεις και ειρηνευτικές δυνάμεις

Του Ανδρέα Πενταρά 
 
Ένα από τα καίρια ερωτήματα που εγείρονται στη παρούσα διαδικασία επίλυσης του Κυπριακού, με το έργο των ομάδων εργασίας και τεχνικών επιτροπών να βρίσκεται σε εξέλιξη, είναι αν το κράτος που θα προκύψει από τη λύση θα έχει ασφάλεια και αν ναι τι είδους ασφάλεια θα έχει. Αν λάβουμε υπόψη την εμπειρία του παρελθόντος, εκείνο που θα διαπιστώσουμε είναι ότι η Ε/Κ πλευρά, διαχειρίσθηκε το θέμα της ασφάλειας της Κύπρου κατά τις εκάστοτε συνομιλίες για εξεύρεση λύσης με μεγάλη δόση προχειρότητας. Αυτό αποδεικνύεται και μέσα από τις συμφωνίες Ζυρίχης- Λονδίνου και μέσα από τα κατά καιρούς προταθέντα σχέδια λύσης και ιδιαίτερα μέσα από το Σχέδιο Ανάν-5. Η κατά κανόνα κυριαρχούσα για μεγάλες χρονικές περιόδους άποψη για τα θέματα ασφάλειας της Κύπρου μετά τη λύση, ήταν ούτε λίγο ούτε πολύ η άποψη της ΄΄ανοχύρωτης πόλης΄΄, κάτι που με πολιτικούς όρους μεταφραζόταν στη πλήρη αποστρατιωτικοποίηση, χωρίς όμως οι πολιτικές ηγεσίες να μπουν ποτέ στο κόπο να εξηγήσουν στο λαό τι είδους ασφάλεια θα είχε με τη πλήρη αποστρατιωτικοποίηση. 
 
Αν και η αποστρατιωτικοποίηση ΄΄έπαιζε΄΄ σε όλα τα προταθέντα σχέδια λύσης ως αυτονόητη ενέργεια, για πρώτη φορά επίσημα τέθηκε το 1994 από τον τ. Πρόεδρο κ. Κληρίδη με επιστολή του προς το τότε Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ. Με τη πρότασή του αυτή ο κ. Κληρίδης ζητούσε την αποχώρηση του κατοχικού στρατού και τη διάλυση της ΕΦ, παράλληλα με την εγκατάσταση μιας ισχυρής διεθνούς δύναμης η οποία θα εγγυούταν την ασφάλεια της νήσου. Και μπορεί η πρόταση αυτή σε επίπεδο εντυπώσεων να επέφερε κάποια κέρδη στη πλευρά μας, δεν είχε όμως το επιθυμητό αποτέλεσμα. Και τούτο, γιατί - πέραν της στάσης της Τουρκίας - η ίδια η πρόταση δεν λάμβανε υπόψη το γεγονός ότι ο καταστατικός χάρτης του ΟΗΕ δεν επιτρέπει στις ειρηνευτικές δυνάμεις να προβαίνουν σε οποιασδήποτε μορφής στρατιωτικές επεμβάσεις στα κράτη μέλη. Η σύγχυση δυστυχώς που επικρατεί ακόμα και σήμερα αναφορικά με τους όρους εντολής των ειρηνευτικών δυνάμεων που ενεργούν με εντολή του ΟΗΕ, οδηγεί πιθανό τη πλευρά μας στο να ελπίζει ότι ο συνδυασμός της αποστρατιωτικοποίησης με την εγκατάσταση μιας ισχυρής ειρηνευτικής δύναμης θα επιλύσει το ζήτημα της ασφάλειας. Με την ευκαιρία αυτή, τονίζουμε ότι οι ανά το κόσμο ειρηνευτικές δυνάμεις του ΟΗΕ – είτε αυτές ενεργούν υπό την ομπρέλα του ίδιου του Οργανισμού, είτε υπό το ΝΑΤΟ, είτε υπό την ΕΕ – ενεργούν κάτω από το κεφάλαιο VI του καταστατικού χάρτη του ΟΗΕ, με σαφείς όρους εντολής που δεν περιλαμβάνουν την εμπλοκή τους σε πολεμικές επιχειρήσεις. Ο οπλισμός που φέρουν οι ειρηνευτές είναι μόνο για την αυτοπροστασία τους και όχι για την προστασία ή την υπεράσπιση του ενός ή του άλλου των εμπολέμων. Είναι φανερό λοιπόν ότι οι ειρηνευτική δύναμη όσο ισχυρή και αν είναι δεν μπορεί ως εκ των όρων εντολής της να εγγυηθεί την ασφάλεια του νέου κράτος που θα προκύψει. 
 
Επειδή όμως κατά καιρούς γίνεται λόγος για διεκδίκηση από τη πλευρά μας εγγυήσεων από τον ΟΗΕ, την ΕΕ ή το ΝΑΤΟ, καλό είναι να γνωρίζουν όσοι προσδοκούν ότι η ασφάλεια μπορεί να παρασχεθεί από τους οργανισμούς αυτούς ότι : Πρώτον πουθενά στους καταστατικούς χάρτες ή τις ιδρυτικές συνθήκες των Οργανισμών αυτών δεν προβλέπεται η παροχή εγγύησης ασφάλειας σε άλλα κράτη. Εξαίρεση αποτελεί το ΝΑΤΟ, όπου στο άρθρο 5 του καταστατικού του προβλέπεται η παροχή ασφάλειας σε χώρα μέλος όταν αυτή δεχθεί επίθεση από χώρα μη μέλος. Όμως η Κύπρος δεν είναι μέλος του ΝΑΤΟ. Δεύτερον, τόσον ο ΟΗΕ όσο και η ΕΕ, δεν έχουν δικές τους Ένοπλες Δυνάμεις. Χρησιμοποιούν στρατιωτικές δυνάμεις από τα κράτη μέλη. Τα κράτη μέλη δεν έχουν καμιά υποχρέωση, αλλά εθελοντικά διαθέτουν τις στρατιωτικές τους δυνάμεις, το δε στρατιωτικό και πολιτικό προσωπικό που συμμετέχει στις αποστολές των πιο πάνω Οργανισμών, συμμετέχει επίσης εθελοντικά. Κατά συνέπεια, η ασφάλεια της Κύπρου ακόμα και στη περίπτωση που τα καταστατικά των Οργανισμών αυτών επέτρεπαν τη παροχή εγγυήσεων, δεν θα μπορούσε να στηριχθεί στον εθελοντισμό ούτε των διαφόρων κρατών ούτε των στρατιωτών τους, που μόνο κίνητρό τους είναι το οικονομικό όφελος.  
 
Τι δέον γενέσθαι λοιπόν με το ζήτημα της ασφάλειας της επανενωμένης Κύπρου; Την απάντηση μας δίνει ο καταστατικός χάρτης του ΟΗΕ στο άρθρο 51 όπου παρέχεται στα κράτη μέλη το δικαίωμα της αυτοάμυνας. Και φυσικά η άσκηση του δικαιώματος της αυτοάμυνας δεν γίνεται χωρίς το κράτος να έχει τις δικές του Ένοπλες Δυνάμεις. Και στη περίπτωσή μας, εκείνο που πρέπει να γίνει είναι η συγκρότηση μιας μεικτής επαγγελματικής δύναμης αποτελούμενης από Ε/Κ και Τ/Κ η σύνθεση της οποία να λαμβάνει υπόψη τις αριθμητικές αναλογίες των δύο κοινοτήτων. H δομή, το μέγεθος και η διάταξη επί του εδάφους της δύναμης είναι θέματα που θα συζητηθούν, αφού ληφθεί υπόψη και η δομή των Ενόπλων Δυνάμεων χωρών με ομοσπονδιακό πολίτευμα, όπως π.χ. το Βέλγιο.