Αμφιλεγόμενες προεδρικές εκλογές στο Ερεβάν

Η επικίνδυνη ανισορροπία της Αρμενίας

Του Jean Gueyras*

*Δημοσιογράφος.

Την 1η Μαρτίου, το Ερεβάν βυθίστηκε στο πένθος, μετά την αιματηρή καταστολή των διαδηλώσεων διαμαρτυρίας για τα αποτελέσματα των προεδρικών εκλογών. Το συμβάν δημιούργησε ένταση στις σχέσεις μεταξύ Αρμενίας και Ηνωμένων Πολιτειών - οι τελευταίες εξετάζουν το ενδεχόμενο να "αναστείλουν" την οικονομική βοήθεια προς τη χώρα. Αντιθέτως, ο Βλαντιμίρ Πούτιν συνεχάρη εγκάρδια τον νέο πρόεδρο, Σερτζ Σαρκισιάν, τον οποίο και δέχτηκε στη Μόσχα, στις 24 Μαρτίου, για να συζητήσουν για το μέλλον των διμερών τους σχέσεων.

Σύμφωνα με τις Αρχές της Αρμενίας, επτά πολίτες και ένας αστυνομικός σκοτώθηκαν τη νύχτα της 1ης Μαρτίου, στο Ερεβάν, ενώ οι τραυματίες ανήλθαν στους 133, οι μισοί εκ των οποίων ήταν αστυνομικοί. Οι διαδηλωτές διαμαρτύρονταν για τη "νοθεία" των προεδρικών εκλογών. Τα στοιχεία που δόθηκαν στη δημοσιότητα είναι δύσκολο να επαληθευτούν εξαιτίας της λογοκρισίας που φίμωσε τον Τύπο μετά την επιβολή του καθεστώτος εκτάκτου ανάγκης (1). Σύμφωνα με την ανθρωπιστική οργάνωση Human Rights Watch, η Αστυνομία έκανε χρήση θανατηφόρων όπλων, τα οποία έχουν απαγορευτεί από το διεθνές δίκαιο. Πάνω από εκατό αντιφρονούντες συνελήφθησαν και κινδυνεύουν να παραπεμφθούν σε δίκη για "σφετερισμό της εξουσίας και υποκίνηση ταραχών".

Από φίλοι, αντίπαλοι

Στις 9 Απριλίου, λοιπόν, ο Σερτζ Σαρκισιάν βρέθηκε επικεφαλής ενός κράτους που δέχτηκε το πλήγμα της καταστολής και της ωμής βίας του καθεστώτος εκτάκτου ανάγκης, το οποίο διήρκησε είκοσι μέρες. Υπερισχύοντας μετά βίας στις προεδρικές εκλογές της 19ης Φεβρουαρίου (52,9% των ψήφων), η αξιοπιστία του έχει πληγεί ανεπανόρθωτα, σε βαθμό που η επίσημη ανάληψη των καθηκόντων του, έδινε την εντύπωση πύρρειου νίκης. Όπως εκτιμά ο Αράμ Αμπραχάμιαν, διευθυντής της ισχυρής εφημερίδας του Ερεβάν "Aravod", ο νέος ηγέτης του κράτους έπεσε τελικά θύμα της διπροσωπίας του προκατόχου του, ο οποίος υπήρξε φίλος, αλλά και ανταγωνιστής. Κατά τη γνώμη του, "η προσφυγή στη βία εναντίον των διαδηλωτών ήταν σχέδιο του [Ρόμπερτ] Κοτσαριάν και εξέθεσε ανεπανόρθωτα τη νομιμότητα του Σαρκισιάν". Παρόλα αυτά, οι δύο άντρες, συνδέονται στενά.

ΘΕΜΑ 2

Η αρχή της έριδας


Ο Σαρκισιάν κατάγεται από το Άνω Καραμπάχ, την αυτόνομη περιοχή του Αζερμπαϊτζάν όπου η πλειονότητα των κατοίκων είναι Αρμένιοι. Το Άνω Καραμπάχ κέρδισε, διά των όπλων, "την ανεξαρτησία του" στις αρχές της δεκαετίας του 1990, με επιστέγασμα την κατάληψη μέρους εδαφών του Αζερμπαϊτζάν.

Επιστρέφοντας, το 1990, στα "πάτρια εδάφη", ο Σαρκισιάν ανέλαβε, διαδοχικά, Υπουργεία-κλειδιά -το Υπουργείο Εσωτερικών, το Υπουργείο Δημόσιας Τάξης και, το 2000, το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας- προτού τεθεί επικεφαλής της Κυβέρνησης, τον Απρίλιο του 2007. Σε μεγάλο βαθμό, η ταχύτατη ανέλιξή του οφείλεται στον πρόεδρο της Δημοκρατίας, Ρόμπερτ Κοτσαριάν, με τον οποίο τον συνέδεε, όχι μόνο η κοινή τους καταγωγή, αλλά και η ιδεολογική τους συνάφεια.

Εξάλλου, το 1998, οι δύο άντρες ενορχήστρωσαν την αποπομπή του πρώτου Προέδρου της Δημοκρατίας, Λεβόν Τερ-Πετροσιάν, ο οποίος, ωστόσο, είχε ευνοήσει την αποδοχή τους από την ιθύνουσα ελίτ του Ερεβάν. Πράγματι, ο τελευταίος εξαναγκάστηκε σε παραίτηση επειδή πρότεινε συμβιβαστική λύση για το πρόβλημα του Άνω Καραμπάχ, η οποία θεωρήθηκε ότι ευνοούσε τον Αζέρο εχθρό (2).

Στη συνέχεια, υπήρξαν υποψίες ότι το ντουέτο είχε ενεργό ρόλο στη σφαγή της 27ης Οκτωβρίου 1999. Εκείνη τη μέρα, πέντε άντρες οπλισμένοι με αυτόματα εισέβαλαν στην αίθουσα συνεδριάσεων του Κοινοβουλίου και δολοφόνησαν οκτώ άτομα, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονταν οι δύο ισχυροί άντρες της εποχής: ο πρωθυπουργός Βάσκεν Σαρκισιάν, εθνικός ήρωας εξαιτίας του ρόλου του στον πόλεμο του Άνω Καραμπάχ, και ο χαρισματικός και λαοφιλής πρόεδρος της Βουλής, Κάρεν Ντερμιτζιάν (3).

Αναμφισβήτητα, από τις δολοφονίες επωφελήθηκαν κυρίως ο πρόεδρος Κοτσαριάν -ο οποίος είχε υποβαθμιστεί σε ρόλο καθαρά εθιμοτυπικό από τον πρωθυπουργό, Βάσκεν Σαρκισιάν-, καθώς και ο φίλος του, Σερτζ Σαρκισιάν, τότε υπουργός Δημόσιας Τάξης. Εύλογα, ο τελευταίος θα έπρεπε να υποστεί κυρώσεις για αμέλεια ή ανικανότητα. Τίποτα από τα παραπάνω δεν συνέβη - αντιθέτως, αναβαθμίστηκε αναλαμβάνοντας το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας.

Το μακελλειό της 27ης Οκτωβρίου δεν ήταν, λοιπόν, έργο κάποιας συμμορίας εθνικιστών, όπως φημολογήθηκε, αλλά καρπός ανταρσίας, η οποία ανέδειξε στην εξουσία έναν Πρόεδρο του οποίου, έως τότε, οι εξουσίες ήταν περιορισμένες. Ο γενικός εισαγγελέας, Γκατζίκ Τζαχανγκιριάν (4), ο οποίος επιχείρησε να διευρύνει τις έρευνες ώστε να αποκαλυφθεί αν οι πέντε ένοπλοι εκτελούσαν άνωθεν εντολές, σύντομα απαλλάχθηκε των καθηκόντων του. Όσο για τον Αράμ Σαρκισιάν, που ανακηρύχθηκε Πρωθυπουργός προς τιμήν της μνήμης του αδερφού του Βάσκεν, καθαιρέθηκε με συνοπτικές διαδικασίες. Ο δρόμος ήταν πλέον ορθάνοιχτος για την παγίωση του καθεστώτος του Κοτσαριάν, με την υποστήριξη του φιλόδοξου Σερτζ Σαρκισιάν.


Τα πρώτα σημάδια έριδας ανάμεσα στους δύο συμμάχους διαφάνηκαν πριν από δύο χρόνια περίπου, όταν τέθηκε το ζήτημα της διαδοχής του προέδρου Κοτσαριάν. Σύμφωνα με το σύνταγμα, δεν είχε δικαίωμα να διεκδικήσει τρίτη θητεία. Επιθυμούσε, όμως, να αναδειχθεί κάποιος άνθρωπος της εμπιστοσύνης του, ούτως ώστε να γίνει ο ίδιος, κατόπιν, ισχυρός Πρωθυπουργός - εν ολίγοις, ένας διακανονισμός ανάλογος με αυτόν του Πούτιν στη Ρωσία.

Το εν λόγω σχέδιο δεν ήταν της αρεσκείας του Σαρκισιάν, που ονειρευόταν εδώ και πάρα πολύ καιρό να διαδεχθεί τον συνεργό του στην προεδρία της Δημοκρατίας. Κοινός στόχος των δύο ανδρών ήταν να κερδίσουν την πλειοψηφία του Κοινοβουλίου, στις εκλογές του Μαΐου 2007, για να καταφέρουν να επιβληθούν. Ο υπουργός Εθνικής Άμυνας, Σαρκισιάν, ο οποίος αναδείχθηκε στην πρωθυπουργία τον Μάιο του 2007, έκανε "πρόταση εξαγοράς" στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα: εισήλθε ως απλό μέλος για να αναλάβει, στη συνέχεια, την προεδρία, μετατρέποντάς το σε ισχυρότατο εργαλείο κατά την προεκλογική εκστρατεία. Από την πλευρά του, ο πρόεδρος Κοτσαριάν πόνταρε στην υποστήριξη του κόμματος "Ευημερούσα Αρμενία", το οποίο ιδρύθηκε κατόπιν αιτήματός του από τον φίλο του Γκάτζικ Τσαρουκιάν, έναν πάμπλουτο και γκροτέσκο ολιγάρχη με το προσωνύμιο "Dodi Gago" ("τρελοβάτραχος"). Κάτοχος μίας τεράστιας περιουσίας η οποία εκτιμάται ότι ανέρχεται στα 500 εκατομμύρια δολάρια, με περίπου σαράντα ιδιαίτερες επιτυχημένες εμπορικές επιχειρήσεις στην ιδιοκτησία του, ο Τσαρουκιάν είχε προεξοφλήσει τη νίκη του εκλεκτού του, πεπεισμένος ότι τα πάντα είναι εν δυνάμει εξαγοράσιμα.

Όμως, παρά τα γενναιόδωρα πριμ του ολιγάρχη, το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα -χάρη στον νέο του πρόεδρο και στην ελεύθερη πρόσβαση στους διοικητικούς μηχανισμούς του κράτους- ήταν ο μεγάλος νικητής των βουλευτικών εκλογών της 12 Μαΐου, υπερτερώντας εμφανώς έναντι του "Ευημερούσα Αρμενία". Ουσιαστικά, οι συγκεκριμένες εκλογές λειτούργησαν ως "προκριματικές" για τις προεδρικές του Φεβρουαρίου 2008, αναγκάζοντας τον αρχηγό του κράτους να δεχτεί, τουλάχιστον κατ' επίφαση, την ετυμηγορία της κάλπης. Αίφνης, οι εντεταλμένοι εκπρόσωποι της προεδρίας και της Κυβέρνησης έσπευδαν να δηλώσουν ότι ο υποψήφιος Σαρκισιάν ήταν το "φαβορί" του προέδρου.

Η εκλογική επέλαση του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, που καταλαμβάνει περισσότερες από τις μισές από τις εκατόν τριάντα μία έδρες της Βουλής, δεν εξηγείται μόνο από τη νοθεία, η οποία έχει γίνει σταθερά των εγχώριων εκλογικών διαδικασιών. Οφείλεται, επίσης, στην πολιτική αποτυχία της αντιπολίτευσης που έχει παραλύσει από τις προσωπικές φιλοδοξίες των ιθυνόντων της, ορισμένοι εκ των οποίων δρουν ως φερέφωνα του Πρωθυπουργού. Κατά τα φαινόμενα, επομένως, η προσεκτικά σχεδιασμένη ανάδειξη του Σαρκισιάν στην κορυφή της ηγεσίας του κράτους έμοιαζε ανεμπόδιστη.

ΘΕΜΑ 3
Η εμφάνιση του Τερ-Πετροσιάν

Όμως, τον Σεπτέμβριο του 2007, οι ιθύνοντες πιάστηκαν στον ύπνο από την απρόσμενη υποψηφιότητα του τέως προέδρου Λεβόν Τερ-Πετροσιάν, την ύπαρξή του οποίου είχαν κυριολεκτικά ξεχάσει. Παραμένοντας στην αφάνεια για μία δεκαετία, ο Πετροσιάν απείχε συνειδητά από κάθε πολιτική δραστηριότητα και είχε αφοσιωθεί αποκλειστικά στις εργασίες του ως πανεπιστημιακού.

Πολιορκούμενος κατ' επανάληψη από κοντινούς φίλους και συνεργάτες του, δήλωνε ότι θα κατέληγε στην απόφασή του την κατάλληλη στιγμή, αφότου είχε εξετάσει εξονυχιστικά όλες τις όψεις της συγκυρίας. Μετά από μία περιοδεία διάρκειας πολλών εβδομάδων σε ολόκληρη τη χώρα, διακήρυξε ότι επιβεβαίωσε το βαθμό της λαϊκής αντιπάθειας απέναντι στο κυβερνών καθεστώς και το λαϊκό έρεισμα για την επάνοδό του στην πολιτική σκηνή. Αποφάσισε, επομένως, να αγωνιστεί για τη διεκδίκηση της προεδρίας εναντίον εκείνων τους οποίους έκτοτε προσδιορίζει ως "συμμορίτες της εξουσίας" και "καθεστώς μαφίας".

Με δεδομένο το μποϊκοτάζ του συνόλου των μέσων ενημέρωσης, τα οποία ελέγχονται πλήρως από την εξουσία, επέλεξε τις δημόσιες συγκεντρώσεις για να στηλιτεύσει το καθεστώς και να εκθέσει τις ιδέες του. Κατά τη γνώμη του, το μεγαλύτερο έγκλημα των κυβερνώντων είναι η απραξία τους, εδώ και μία δεκαετία, για την επίλυση του προβλήματος στο Άνω Καραμπάχ, διευθέτηση χωρίς την οποία η Αρμενία δεν μπορεί να εξελιχθεί φυσιολογικά. Υπενθυμίζοντας τις αλλοτινές του προτάσεις για την αναγκαιότητα μίας συμβιβαστικής λύσης, οι οποίες, άλλωστε, τον είχαν φέρει σε δυσμενή θέση, κατέδειξε ότι ένας τέτοιος διακανονισμός καθίσταται, πλέον, ακόμη πιο δύσκολος, αν όχι ανέφικτος: "δεδομένου ότι το Αζερμπαϊτζάν είναι ολοένα και λιγότερο διατεθειμένο να προβεί σε παραχωρήσεις εξαιτίας των πετρελαϊκών αποθεμάτων του τα οποία, σήμερα βρίσκονται στο απόγειο της παραγωγής τους".

Επονομαζόμενος από τον κυβερνητικό Τύπο "Λεβόν εφέντι" επειδή, σύμφωνα με τους επικριτές του, διάκειται θετικά έναντι της Τουρκίας, πήρε θέση επί του ευαίσθητου ζητήματος της γενοκτονίας των Αρμενίων, η οποία διαπράχθηκε το 1915 από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Όπως δήλωσε: "Αντίθετα από τον Ρόμπερτ Κοτσαριάν, πιστεύω ότι δεν είναι γόνιμο να καθιστούμε το συγκεκριμένο πρόβλημα ακρογωνιαίο λίθο της εξωτερικής πολιτικής της Αρμενίας". Και πρόσθεσε: "Η Τουρκία θα υποχρεωθεί να αναγνωρίσει, αργά ή γρήγορα, τη γενοκτονία των Αρμενίων, αλλά αυτό θα είναι εφικτό μονάχα σε ένα κλίμα ομαλών διμερών σχέσεων και καλής γειτονίας". Πήγε ακόμη πιο μακριά, δηλώνοντας ότι οι Αρμένιοι οφείλουν να ξεφορτωθούν το παλαιό τους σύνδρομο που τους υπαγορεύει να νιώθουν μονίμως θύματα. Ειδάλλως, η Αρμενία δεν θα κατορθώσει ποτέ να γίνει ένα σύγχρονο έθνος.

ΘΕΜΑ 4
Κατά της διαφθοράς

Οι δημόσιες παρεμβάσεις του -οι οποίες διαδόθηκαν στην κοινή γνώμη διαμέσου χιλιάδων DVD τα οποία διανεμήθηκαν σε ολόκληρη τη χώρα και πολυάριθμων βίντεο που προβλήθηκαν στο You Tube-, έδωσαν ταχύτατα την εντύπωση αναμφισβήτητης κήρυξης πολέμου στο δίδυμο Κοτσαριάν-Σαρκισιάν. Αναφερόμενος στη σφαγή της 27ης Οκτωβρίου 1999, δήλωσε ότι "η μονολιθική πυραμίδα του διεφθαρμένου και εγκληματικού καθεστώτος της Αρμενίας δεν θα είχε δημιουργηθεί χωρίς την τραγική έκλειψη του Κάρεν Ντεμιρτζιάν και του Βάσκες Σαρκισιάν", συμπεριλαμβάνοντας στα κύρια καθήκοντα του νέου Προέδρου την αναζήτηση των υποκινητών της τραγωδίας.

Ο Τερ-Πετροσιάν, που διακηρύττει από τα πάνω αυτά που ο λαός μουρμουρίζει από τα κάτω, καταγγέλλει με μένος ιδίως "τη διαφθορά που έχει γαγγραινιάσει όλες τις βαθμίδες της κοινωνίας" και "την ωμή λεηλασία" του εθνικού πλούτου από την ομάδα των κυβερνώντων και τους ολιγάρχες, οι οποίοι έχουν μοιραστεί τους πιο προσοδοφόρους τομείς της οικονομίας. Μόνο με τη δύναμη του δημόσιου λόγου του, ο πρώην Πρόεδρος κατόρθωσε να δημιουργήσει, σε διάστημα μόλις μερικών μηνών, ένα κίνημα λαϊκής αντίστασης, ιδιαίτερα στους κόλπους της νεολαίας. Γεγονός που κατέδειξαν οι έντεκα ημέρες μαζικών ειρηνικών διαδηλώσεων εναντίον του αποτελέσματος των προεδρικών εκλογών, πριν από την αιματηρή καταστολή της 1ης Μαρτίου.

Ο ισχυρός γενικός εισαγγελέας, Αγκχβάν Χοβσεπιάν, ανέδειξε, άθελά του, τη χαρισματική προσωπικότητα του Τερ-Πετροσιάν, κατηγορώντας τον ότι έχει "υπνωτίσει" τα πλήθη, με την καθαυτό έννοια του όρου, φτάνοντας να τον απειλήσει με δίκη για πρακτική μαγείας...

Απέναντι στην άνοδο της λαϊκής αμφισβήτησης, ήταν επιτακτική ανάγκη για το καθεστώς να υπερισχύσει ήδη από τον Α΄ γύρο των προεδρικών εκλογών, ώστε να αποφύγει τις κακοτοπιές του Β΄ γύρου (5). Επιστρατεύτηκε, λοιπόν, κάθε μέσο για να διογκωθεί η νοθεία και να πολλαπλασιαστούν τα μέτρα εκφοβισμού των ψηφοφόρων. Ενάντια σε όλες τις προσδοκίες, οι παρατηρητές του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) δεν κατόρθωσαν, ή δεν θέλησαν, να διαπιστώσουν το εύρος των παρατυπιών, εκτιμώντας ότι "κάποιες παραβιάσεις" δεν μπορούν επ' ουδενί να μεταβάλουν το εκλογικό αποτέλεσμα. Πρόκειται μια αμφιλεγόμενη διατύπωση, η οποία χρησιμοποιείται ακατάπαυστα από τον ΟΑΣΕ μετά από οποιαδήποτε εκλογική διαδικασία τα τελευταία δέκα χρόνια. Όλως περιέργως, αυτό δεν εμποδίζει τον οργανισμό να προσποιείται ότι τίποτα δεν πρέπει να αποθαρρύνει τις λιγοστές προόδους που πραγματοποιήθηκαν στην Αρμενία προς την κατεύθυνση του εκδημοκρατισμού.

Με τον νέο Πρόεδρό της εκλεγμένο κακήν κακώς, η Αρμενία διακινδυνεύει να εισέλθει σε περίοδο ταραχών και αποσταθεροποίησης. Η "κοινωνία των πολιτών, που, πλέον, αγνοεί τον φόβο", την οποία ο Τερ-Πετροσιάν καυχιέται ότι δημιούργησε στο εσωτερικό της χώρας, δεν θα παραιτηθεί εύκολα από τον αγώνα της. Απομένει να δούμε αν ο Σαρκισιάν θα αποδειχθεί αρκετά επιδέξιος και προνοητικός ώστε να εδραιώσει εποικοδομητικό διάλογο με τη νέα, επίφοβη αντιπολίτευση.

(1) Το καθεστώς εκτάκτου ανάγκης αναιρέθηκε στις 20 Μαρτίου, αλλά αντικαταστάθηκε από νόμο ο οποίος, πρακτικά, απαγορεύει τις δημόσιες συγκεντρώσεις και τις πολιτικές διαδηλώσεις.
(2) Βλ. "Un "coup" pour rien en Armenie", "Le Monde Diplomatique", Δεκέμβριος 1998.
(3) Βλ. "Impossible troc entre Armenie et Azerbaidjan", "Le Monde Diplomatique", Μάρτιος 2001.
(4) Υποβαθμισμένος το 2001 στο πόστο του αναπληρωτή εισαγγελέα, ο Γκάτζικ Τζαχανγκιριάν απαλλάχθηκε των καθηκόντων του επειδή αμφισβήτησε τη νομιμότητα του εκλογικού αποτελέσματος της 19ης Φεβρουαρίου. Λίγο αργότερα, συνελήφθη για "μη εξουσιοδοτημένη μεταφορά όπλων". Πολλοί ανώτατοι αξιωματούχοι, μεταξύ των οποίων ο αναπληρωτής υπουργός εξωτερικών και τέσσερις διπλωμάτες της ανώτατης βαθμίδας επίσης καθαιρέθηκαν επειδή υποστήριξαν τον Τερ-Πετροσιάν.
(5) Σύμφωνα με την εκλογική επιτροπή, ο Σαρκισιάν αναδείχθηκε νικητής με 52,9% των ψήφων, ενώ ο Τερ- Πετροσιάν ήρθε δεύτερος με 21,5%.

Κωδικός άρθρου: 808399

ΠΟΛΙΤΗΣ - 27/07/2008, Σελίδα: 39