Ο πόλεμος Ρωσίας - Γεωργίας

Επιμέλεια: Χρήστος Ιακώβου 

Η στρατιωτική σύγκρουση Ρωσίας – Γεωργίας, που κλιμακώθηκε αυτήν την εβδομάδα, έχει βαθιές ιστορικές ρίζες. Ανιχνεύεται στην επέκταση της Ρωσικής αυτοκρατορίας στον Καύκασο τον 19ο αιώνα. Με τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, οι αποσχιστικές τάσεις ήλθαν στην επιφάνεια και έδωσαν την ευκαιρία σε εξωτερικούς παράγοντες να αυξήσουν την επιρροή τους στον πρώην σοβιετικό νότο, προκειμένου να περιορίσουν τη ρωσική επιρροή στην περιοχή. Η περιοχή του Καυκάσου σίγουρα παραμένει ένα κομβικό γεωπολιτικό σημείο για τον διεθνή ανταγωνισμό ισχύος.  


Το γεωπολιτικό κενό από τη διάλυση της ΕΣΣΔ

Χρήστος Ιακώβου


Αμερικανική γεωστρατηγική 
Κατά τους τελευταίους πέντε αιώνες ο χώρος από την Δυτική Ευρώπη μέχρι την Άπω Ανατολή, γνωστός ως Ευρασία, έγινε το κέντρο για τον ανταγωνισμό της παγκόσμιας ισχύος. Περίπου το 75% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει στην Ευρασία και το μεγαλύτερο μέρος του φυσικού πλούτου του πλανήτη βρίσκεται επίσης εκεί. Η Ευρασία αντιπροσωπεύει το 60% περίπου του παγκόσμιου ΑΕΠ καθώς επίσης και τα τρία τέταρτα περίπου των παγκοσμίων γνωστών ενεργειακών πόρων. Επιπλέον, στην Ευρασία βρίσκονται τα περισσότερα πολιτικά ισχυρά και δυναμικά κράτη. Μετά από τις ΗΠΑ, οι επόμενες έξι μεγαλύτερες οικονομίες και οι επόμενοι έξι μεγαλύτεροι καταναλωτές στρατιωτικών όπλων βρίσκονται στην Ευρασία. Όλες οι παγκόσμιες δυνάμεις που διαθέτουν πυρηνικά όπλα, εκτός από τις ΗΠΑ, βρίσκονται στην Ευρασία. Οι δύο πιο πολυπληθείς διεκδικητές της περιφερειακής ηγεμονίας και της παγκόσμιας επιρροής είναι ευρασιατικές δυνάμεις (Ρωσία, Κίνα). Όλες οι δυνάμεις που θα μπορούσαν δυνητικά να αμφισβητήσουν την πολιτική και οικονομική πρωτοκαθεδρία της Αμερικής είναι ευρασιατικές. Αθροιστικά, η δύναμη της Ευρασίας υπερβαίνει κατά πολύ εκείνη της Αμερικής. Το βασικό χαρακτηριστικό, όμως, της Ευρασίας είναι ότι ο χώρος αυτός είναι τεράστιος με αποτέλεσμα να μην μπορεί να αποτελέσει μία ενιαία πολιτική οντότητα. Ο πολιτικός πολυκατατεμαχισμός της Ευρασίας καθώς επίσης και ύπαρξη διαφόρων θρησκειών και πολιτισμών αποτελεί και τον κύριο λόγο που ο χώρος αυτός είναι ιδιαίτερα επιρρεπής σε συγκρούσεις. Το γεγονός αυτό αποτελεί ένα σημαντικό πλεονέκτημα για τις ΗΠΑ αφού αποτρέπει την ανάδυση μίας υπερδύναμης μέσα από την Ευρασία που θα μονοπωλεί τον έλεγχο της περιοχής αυτής. 

Σε αυτό το ευμετάβλητο τοπίο εντεινομένων εθνικισμών, αυξανομένων πληθυσμών, εκρηγνυομένων προσδοκιών και αλληλοκαλυπτομένων βλέψεων ισχύος, άρχισαν να συντελούνται βασικές γεωπολιτικές μετατοπίσεις μετά την ασύντακτη διάλυση της ΕΣΣΔ. Έκτοτε, ο ρόλος της Ρωσίας μειώθηκε δραστικά, ενώ ο πρώην σοβιετικός νότος, δηλαδή η Κεντρική Ασία και ο Καύκασος, όπου κυριαρχούσε προηγουμένως η Μόσχα, έγινε αντικείμενο διεθνούς ανταγωνισμού, κυρίως λόγω των αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου. Το κενό του ισχυρού κέντρου που άφησε πίσω της η ΕΣΣΔ έδωσε την ευκαιρία σε νέες πολιτικές δυνάμεις να αναδύονται αποκεντρωτικά σε σχέση με το παρελθόν, αναζητώντας συμμαχίες που θα τους επιτρέψουν να αποδεσμευτούν από τον ρωσικό ηγεμονισμό. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο κινήθηκε η Γεωργία επιζητώντας να επεκτείνει το ρόλο του ΝΑΤΟ στον Καύκασο προκειμένου να δημιουργήσει μια Νατοϊκή ομπρέλα ασφαλείας έναντι της Ρωσίας. Επομένως, ο πόλεμος στη Γεωργία έχει καθοριστική στρατηγική σημασία αφού σήμερα η κυβέρνηση του Σαακασβίλι αποτελεί τον πιο σημαντικό σύμμαχο της Ουάσιγκτον στον Καύκασο.

Η επιστροφή της Ρωσίας
Για τους σχεδιαστές της αμερικανικής πολιτικής, η διάλυση της ΕΣΣΔ προσεφέρθη για την διατύπωση και εφαρμογή μίας ολοκληρωμένης και μακροπρόθεσμης γεωστρατηγικής για όλη την Ευρασία. Αυτή η ανάγκη προέκυψε από την αλληλεπίδραση δύο θεμελιακών πραγματικοτήτων: οι ΗΠΑ είναι τώρα η μόνη παγκόσμια υπερδύναμη και η Ευρασία είναι η κεντρική αρένα του διεθνούς ανταγωνισμού ισχύος. Επομένως, ό,τι συμβαίνει στην κατανομή ισχύος στον ευρασιατικό χώρο θα έχει αποφασιστική σημασία για την παγκόσμια πρωτοκαθεδρία των ΗΠΑ. Από την άλλη, η άνοδος του Πούτιν, μετά το 1999, που σηματοδότησε την επιστροφή του σοβιετικού μηχανισμού ασφαλείας στην εξουσία, δρομολόγησε αλλαγές στην ρωσική εξωτερική πολιτική, καθιστώντας κατηγορηματική τη επιρροή του Κρεμλίνου στον πρώην σοβιετικό γεωπολιτικό χώρο. Με άλλα λόγια, άλλη είναι η Ρωσία του Γέλτσιν και άλλη του Πούτιν. Αν λάβουμε υπόψη ότι η Ουάσιγκτον έδωσε ένα ισχυρό χαστούκι στον Πούτιν στο θέμα του Κοσόβου, η κρίση στη Γεωργία αποτελεί το πεδίο της ρωσικής αποζημίωσης. 

Πόλεμος και Πετρέλαιο
O πόλεμος στη Γεωργία αποτελεί τη μεγαλύτερη νεοταξική πρόκληση για τις δυτικές κυβερνήσεις και επιχειρήσεις που αναζητούν τρόπους μεταφοράς πετρελαίου και φυσικού αερίου από την Κασπία, μέσω του Καυκάσου, στις αγορές της Δύσης. Πέντε σημαντικοί αγωγοί περνούν από γεωργιανό έδαφος και βρίσκονται μερικά χιλιόμετρα από τις θέσεις που κατέχουν σήμερα οι Ρώσοι. Επομένως, δεν κινδυνεύουν μόνο οι αγωγοί που διέρχονται από τη Γεωργία κινδυνεύουν ταυτόχρονα και τα σχέδια κατασκευής νέων αγωγών καθώς και η επέκταση του υπάρχοντος συστήματος.

Περισσότερο κινδυνεύουν οι αγωγοί μεταφοράς φυσικού αερίου όπου το μεγαλύτερο μέρος μεταφέρεται προς τη Δύση από την Κεντρική Ασία και τον Καύκασο παρακάμπτοντας τη Ρωσία. Επομένως, οι παραγωγοί αποκτούν άμεση πρόσβαση στις αγορές. Από την άλλη, η Ρωσία αγοράζει φυσικό αέριο στην κεντρική Ασία και το μεταπωλεί στους Ευρωπαίους πολύ ακριβότερα. Οι αγωγοί που περνούν σήμερα από τη Γεωργία ωφελούν τους δυτικούς καταναλωτές επειδή ο αυξημένος ανταγωνισμός για την αγορά εξαναγκάζει τη Ρωσία σε μείωση των τιμών. Η πρόσφατη επίδειξη της ρωσικής ισχύος στη Γεωργία λειτουργεί υδραυλικά ως πίεση προς τα κράτη της Κασπίας ώστε να χρησιμοποιούν τους ρωσικούς αγωγούς για τις εξαγωγές. Ταυτόχρονα, οι προσπάθειες των δυτικών επιχειρήσεων να συγκεντρώσουν κεφάλαια για μεγάλα έργα στον νότιο Καύκασο θα γίνουν πιο δυσχερείς. 

Το ερώτημα όμως που προκύπτει σε σχέση με τη στάση των ΗΠΑ σε αυτό τον πόλεμο είναι κατά πόσο ωφέλεσε ή έβλαψε τα αμερικανικά συμφέροντα στην περιοχή η ενθάρρυνση της Γεωργίας να προκαλέσει την κρίση. Αυτό θα απαντηθεί από το πιο σενάριο θα εξελιχθεί στην περιοχή τα επόμενα χρόνια. 


Η Ρωσία θυμίζει την επίθεση του Στάλιν στη Φιλανδία

Zbigniew Brzezinski
Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Columbia 
και Πρώην Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ

Αυτό που ουσιαστικά διακυβεύεται από την κρίση μεταξύ Ρωσίας και Γεωργίας είναι το είδος του ρόλου που θα διαδραματίσει η Ρωσία στο νέο διεθνές σύστημα. Δυστυχώς, ο Πούτιν θέτει τη Ρωσία σε μία πορεία η οποία ομοιάζει δυσοίωνα με αυτές του Στάλιν και του Χίτλερ στα τέλη της δεκαετίας του 1930. Ο υπουργός εξωτερικών της Σουηδίας Καρλ Μπιλντ έχει ορθώς διαπιστώσει αναλογίες μεταξύ της «δικαιολογίας» του Πούτιν για εδαφικό κατατεμαχισμό της Γεωργίας – λόγω της παρουσίας Ρώσων στη Ν. Οσετία – και της τακτικής του Χίτλερ έναντι της Τσεχοσλοβακίας , όταν το 1938 εισέβαλε για να απελευθερώσει τους γερμανόφωνους της Σουδητίας.  

Ακόμη πιο δυσοίωνη είναι η αναλογία των όσων έχει κάνει ο Πούτιν έναντι της Γεωργίας με ό,τι έκανε ο Στάλιν έναντι της Φιλανδίας: υπονόμευση της κυριαρχίας ενός μικρού δημοκρατικού γείτονα μέσω της χρήσης βίας. Στην πραγματικότητα, ηθικά και στρατηγικά, η Γεωργία είναι η Φιλανδία των ημερών μας. Το ερώτημα που η διεθνής κοινότητα αντιμετωπίζει τώρα είναι πως εμείς, οι ΗΠΑ, θα αντιδράσουμε σε μια Ρωσία που ασχολείται με την κατάφωρη χρήση βίας με μεγαλύτερες αυτοκρατορικές τάσεις στο σχεδιασμό της: να επαναφέρει τον πρώην σοβιετικό χώρο υπό τον έλεγχο του Κρεμλίνου και να αποκόψει τη δυτική πρόσβαση στην Κασπία Θάλασσα και την Κεντρική Ασία, κερδίζοντας τον έλεγχο επί του αγωγού πετρελαίου Μπακού-Τσεϋχάν, ο οποίος περνά διά μέσου της Γεωργίας. 

Εν συντομία, το διακύβευμα είναι πολύ σημαντικό. Αυτό που διακυβεύεται είναι η πρόσβαση στο πετρέλαιο, καθώς ως ενεργειακός πόρος γίνεται ολοένα πιο σπάνιος και ακριβός και πως μια μεγάλη δύναμη συμπεριφέρεται στο νέο κόσμο της αλληλεξάρτησης, συμπεριφορά που θα πρέπει να βασίζεται σε κατανόηση και συναίνεση και όχι στη χρήση ωμής βίας. 

Αν η Γεωργία υποσκαφθεί, δεν θα αποκοπεί μόνο η Δύση από την Κασπία Θάλασσα και την Κεντρική Ασία. Μπορούμε λογικά να προβλέψουμε ότι ο Πούτιν, θα χρησιμοποιήσει την ίδια τακτική απέναντι στην Ουκρανία. Ο Πούτιν έχει ήδη προβεί σε δημόσιες απειλές κατά της Ουκρανίας. 

Ένα άλλο ερώτημα που προκύπτει είναι: Τι θα μπορούσε να κάνει η Δύση προκειμένου να συγκρατήσει αυτή την ρωσική αυτοκρατορική συμπεριφορά που αναβιώνει; Όχι μόνο η Δύση, αλλά και η υπόλοιπη διεθνής κοινότητα, πρέπει να καταστήσει σαφές ότι τέτοιου είδους συμπεριφορά θα οδηγήσει σε εξοστρακισμό και σε οικονομικές κυρώσεις. Τελικά, εάν η Ρωσία συνεχίσει αυτή την πορεία, θα πρέπει να αντιμετωπίσει την απομόνωση στη διεθνή κοινότητα - ένα μεγαλύτερο φάσμα κινδύνων για την ευημερία της.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες, ιδιαίτερα, έχουν στους ώμους τους τη μεγαλύτερη επιβάρυνση για τη συλλογική κινητοποίηση της συλλογικής διεθνούς αντίδρασης. Αυτή η εισβολή της Ρωσίας στην Γεωργία αποτελεί ένα θλιβερό σχόλιο μιας οκταετούς αυταπάτης στο Λευκό Οίκο σχετικά με τον Πούτιν και το καθεστώς του. Δύο αξιομνημόνευτες παρατηρήσεις ξεχωρίζουν. Πρώτη, όταν για πρώτη φορά ο Μπους συναντήθηκε με τον Πούτιν είπε ότι προσβλέπει στην ψυχή του και ότι μπορείτε να τον εμπιστεύεστε. Δεύτερη, πριν από λίγο καιρό, η Κοντολίζα Ράις υπεστήριξε ότι οι αμερικανικές σχέσεις με τη Ρωσία δεν ήταν ποτέ καλύτερες στην ιστορία! 

Πηγή: The Huffington Post


 
Η Ρωσία ενοχοποιεί το θύμα
 

Svante Cornell*  
 
Η Ρωσία παρουσιάζει τον πόλεμο ως μία νόμιμη απάντηση στην επέμβαση της Γεωργίας στην περιοχή της Ν. Οσετίας. Πολλοί στην Δύση, αν και καταδικάζουν την ασύμμετρη απάντηση της Ρωσίας, είναι επίσης επικριτικοί απέναντι στο πρόσωπο του γεωργιανού Προέδρου Μιχαήλ Σαακασβίλι λόγω της απόφασης του να επαναφέρει τη Ν. Οσετία υπό την κυριαρχία της Γεωργίας. Για την δράση του τελευταίου επιρρίπτουν ευθύνες και στις ΗΠΑ λόγω της προώθησης που δίνει στην όλη ένταξη της Γεωργίας στο ΝΑΤΟ, γεγονός που ενεθάρρυνε - όπως υποστηρίζουν – τις προθέσεις του Σαακασβίλι να αναλάβει αυτό το ρίσκο. 

Η αλήθεια, όμως, τα θέλει αλλιώς. Τους τελευταίους μήνες είναι η Ρωσία, και όχι η Γεωργία, που υποδαυλίζει την κρίση τόσο στη Ν. Οσετία όσο και σε μία άλλη αποσχισθείσα περιοχή της Γεωργίας, την Αμπχαζία. Κατά την τελευταία συνάντηση κορυφής του ΝΑΤΟ στην Ρουμανία τον περασμένο Απρίλη – όπου η Γεωργία και η Ουκρανία ήταν δέκτες θετικών μηνυμάτων ως προς τις προσπάθειες τους για ένταξη στο ΝΑΤΟ - ο τέως Πρόεδρος της Ρωσίας, Βλάντιμιρ Πούτιν, υπέγραψε διακήρυξη στην οποία η Αμπχαζία και η Γεωργία παρουσιάζονται ως ντε φάκτο μέλη της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Αυτό ουσιαστικά αποτελεί παραβίαση της εδαφικής ακεραιότητας της Γεωργίας.

Αυτή η πράξη ήρθε ως επακόλουθο των όλων προσπαθειών της Ρωσίας να πάρει τον έλεγχο αυτών των περιοχών. Τόσο η έκδοση ρωσικών διαβατηρίων στους πολίτες των δύο περιοχών αυτών, όσο και οι διορισμοί Ρώσων στις κυβερνήσεις τους, δεν αποτελούν παρά αποδείξεις των ρωσικών προθέσεων. Η ανάπτυξη και ενίσχυση των ρωσικών «ειρηνευτικών» δυνάμεων στην Αμπχαζία – που δεν αποτελούσε παρά μία προσπάθεια πρόκλησης μίας στρατιωτικής απάντησης από μέρους της Γεωργίας – έγινε υπό την επίβλεψη του πρωθυπουργού της Ρωσίας, Πούτιν.

Πάραυτα, η Γεωργία έδειξε σύνεση – και αυτό οφείλεται, κατά κύριο λόγο, στην αντίληψη του γεωργιανού Προέδρου ότι στρατιωτικές περιπέτειες δεν μπορούν παρά να βλάψουν την υποψηφιότητα ένταξης της χώρας του στο ΝΑΤΟ. Έχοντας αυτό υπόψη, η Ρωσία έστρεψε το ενδιαφέρον της στη Ν. Οσετία, όπου ρωσόφιλοι αντάρτες πραγματοποίησαν επιθέσεις τόσο κατά γεωργιανών στρατιωτικών δυνάμεων όσο και κατά γεωργιανών χωριών. Οι επιθέσεις αυτές δεν μπορούσαν παρά να προκαλέσουν την Γεωργία, κάτι που επεδίωκε η Ρωσία για να το χρησιμοποιήσει ως αφορμή για την επέμβαση της.

Απειλούνται αμερικανικά συμφέροντα
Επί του παρόντος η Ρωσία έχει στείλει το στόλο της Μαύρης Θάλασσας στα παράλια της Γεωργίας και έχει επίσης επεκτείνει τον πόλεμο στο έδαφος της Αμπχαζίας και της Γεωργίας, επιδεικνύοντας ότι ο πόλεμος της Μόσχας δεν έχει να κάνει μόνο με την Ν. Οσετία. Εν πάση περιπτώσει, η συμπεριφορά της Μόσχας έναντι αποσχιστικών κινημάτων επί του εδάφους της – βλέπε σφαγές δεκάδων χιλιάδων Τσετσένων κατά την διάρκεια του δεκαετούς πολέμου εκεί – λέει πολλά για την επικαλούμενη πρόθεση της να βοηθήσει τη μειονότητα της Οσετίας.

Αυτός ο πόλεμος είναι ένα παράδειγμα – το οποίο η Ρωσία θέλει να χρησιμοποιήσει ως προηγούμενα– για όλες τις πρώην σοβιετικές περιοχές που σκεφτούν στο μέλλον να τολμήσουν να συνάψουν στενότερους δεσμούς με την Δύση, παρά την αντίθεση της Μόσχας. Καμία ευρασιατική χώρα δεν έχει καταφέρει δημοκρατικές και άλλες μεταρρυθμίσεις όπως η Γεωργία. Το γεωργιανό στρατιωτικό απόσπασμα στο Ιράκ αποτελεί το τρίτο μεγαλύτερο και έχει ήδη η γεωργιανή κυβέρνηση υποσχεθεί, πριν από την κρίση ότι θα στείλει στρατεύματα και στο Αφγανιστάν. Αν επιτραπεί η πτώση της Γεωργίας, τα υπόλοιπα κράτη της ευρασίας (βλ. Αζερμπαϊτζάν, Καζακστάν και Ουκρανία), που έχουν αναπτύξει σχέσεις με την Δύση και την ΕΕ, πιθανόν να αναθεωρήσουν την πολιτική τους αυτή, εν όψει του μένους της Μόσχας.

Αν επιτρέψουμε στην Ρωσία να καταλάβει την Γεωργία ή έστω να ανατρέψει την κυβέρνηση Σαακασβίλι, οι επιπτώσεις για την εικόνα των ΗΠΑ στην ευρασία θα ήταν μεγάλες. Θα ρισκάραμε να χάσουμε τόσο την υποστήριξη που απολαμβάνουμε από τις πρώην σοβιετικές χώρες της ευρασίας στις επιχειρήσεις μας στο Αφγανιστάν, όσο και τις ελπίδες για περαιτέρω ανάπτυξη των ποσοτήτων ενέργειας που εξάγονται από τις χώρες αυτές προς την Δύση.

Πολλοί είναι αυτοί που συμφωνούν με την πιο πάνω ανάλυση αλλά την ίδια ώρα ανασηκώνουν τους ώμους θέλοντας να εκφράσουν την απόγνωση τους ως προς τις όποιες λύσεις. Το ότι δεν έχουμε δυνατότητα στρατιωτικών επιλογών στην Ρωσία είναι όντως γεγονός. Αλλά αυτό δεν πρέπει να μας εμποδίζει να οργανώσουμε μία αποτελεσματική αντίδραση αποφέροντας πραγματικό κόστος εναντίον της Ρωσίας λόγω ακριβώς της πολιτικής που ακολουθεί.

* Διευθυντής έρευνας στο Ινστιτούτο Κεντρικής Ασίας και Καυκάσου του Πανεπιστημίου Johns Hopkins


Τρία σενάρια εξέλιξης της κρίσης

The Guardian

Σενάριο 1: Αν η Ρωσία πιστεύει στον ειρηνευτικό της ρόλο, θα εκδιώξει τις δυνάμεις της Γεωργίας από τη Νότια Οσετία και θα επιδιώξει την επιστροφή στο status quo ante. Τα πολλά θύματα από την πλευρά των Οσέτιων, όμως, δεν θα διευκολύνουν την επάνοδο της επαρχίας στη Γεωργία.

Σενάριο 2: Η σύγκρουση διευρύνεται. Η αποσχισθείσα από τη Γεωργία, Αμπχαζία, έχει ήδη κηρύξει επιστράτευση και η Τιφλίδα μπορεί να βρεθεί να πολεμά σε δύο μέτωπα. Το Κρεμλίνο θα μπορούσε να εκμεταλλευθεί την κρίση για να ανατρέψει τον Γεωργιανό πρόεδρο Σαακασβίλι, ενώ ορισμένοι Ρώσοι αξιωματούχοι κάνουν λόγο για διεθνές δικαστήριο -τύπου Χάγης- που θα δικάσει τον Σαακασβίλι για εγκλήματα πολέμου.

Σενάριο 3: Η διένεξη διευρύνεται ακόμη περισσότερο, με άλλες πρώην σοβιετικές δημοκρατίες να εμπλέκονται σε αυτή. Η Ουκρανία, όπως και η Γεωργία, φιλοδοξεί να εισέλθει στο ΝΑΤΟ. Ο πόλεμος στη Γιουγκοσλαβία των αρχών της δεκαετίας του 1990 θα μοιάζει με σχολική εκδρομή, συγκρινόμενος με πιθανό πόλεμο μεταξύ πρώην σοβιετικών δημοκρατιών. Η μόνη χειρότερη εξέλιξη, θα ήταν μία στρατιωτική εμπλοκή της Δύσης, πιθανότητα που μοιάζει πάντως πολύ μακρινή.