Η Ευρώπη της άμυνας και της ασφάλειας

Ανδρέας Πενταράς*

Η πρώτη προσπάθεια δημιουργίας μιας Ευρώπης με αμυντική αυτάρκεια έγινε το 1952 με τη συγκρότηση της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας (ΕΑΚ). Η ΕΑΚ βασίσθηκε σ ε σχέδιο που εκπόνησε ο Γάλλος πρωθυπουργός Rene Pleven το 1950, σε μια προσπάθεια να αποτρέψει τον επανεξοπλισμό και τη στρατιωτική εξάρτηση της Δυτικής Γερμανίας από τους Αμερικανούς. Οι χώρες που υπέγραψαν την ίδρυση της ΕΑΚ ήταν οι ίδιες που ένα χρόνο πριν, το 1951, ίδρυσαν την Ένωση Χάλυβα και Άνθρακα, το προπάππο της σημερινής Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πρόκειται για την Ιταλία, Γαλλία, Δυτική Γερμανία, Βέλγιο, Ολλανδία και Λουξεμβούργο. Το τέλος της ΕΑΚ ήταν άδοξο, αφού η Γαλλική Εθνοσυνέλευση αρνήθηκε να επικυρώσει την ιδρυτική της συνθήκη το 1955. Ο κυριότερος λόγος ήταν οι φόβοι της Γκωλλικής παράταξης για αναβίωση του Γερμανικού μιλιταρισμού, κάτι που θα μπορούσε να απειλήσει και πάλι τη Γαλλική ανεξαρτησία.
 
Ωστόσο οι προσδοκίες της Ευρώπης για μια αυτόνομη άμυνα δεν σταμάτησαν με το τέλος της ΕΑΚ. Το 1955, συγκροτείται η Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση (ΔΕΕ) στη βάση της συνθήκης των Βρυξελλών η οποία υπογράφτηκε το 1948 από τη Γαλλία, τη Βρετανία, το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο και την Ολλανδία. Με το πρωτόκολλο των Παρισίων (1954), η συνθήκη τροποποιήθηκε και έγιναν μέλη η Δυτική Γερμανία και η Ιταλία. Σήμερα η ΔΕΕ έχει 10 κανονικά μέλη και άλλα 18 με το καθεστώς του συνδεδεμένου μέλους ή του παρατηρητή. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι στη συνθήκη των Βρυξελλών υπάρχει πρόνοια στο άρθρο V, η οποία προβλέπει αυτόματη βοήθεια με όλα τα μέσα από όλους τους συμβαλλομένους προς το κράτος –μέλος που θα δεχθεί ένοπλη επίθεση στην Ευρώπη. Το άρθρο IV της συνθήκης προβλέπει στενή συνεργασία και αποφυγή επικαλύψεων με το ΝΑΤΟ γεγονός που οδήγησε στην εκχώρηση των στρατιωτικών αρμοδιοτήτων της ΔΕΕ στο ΝΑΤΟ. Το 1992 με την υπογραφή της συνθήκης του Μάαστριχτ και την επανίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο ρόλος της ΔΕΕ επαναπροσδιορίζεται και καθορίζεται ως ο φορέας υλοποίησης της Κοινής Ευρωπαϊκής Πολιτικής Άμυνας και Ασφάλειας (ΚΕΠΑΑ). Ρόλος, ο οποίος θα έμελλε να μείνει και πάλι στα χαρτιά, λόγω κυρίως των Βρετανικών αντιρρήσεων στην υλοποίηση της Κοινής Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ). Τα γεγονότα της πρώην Γιουγκοσλαβίας αίρουν τις Βρετανικές αντιρρήσεις και οι 15 αποφασίζουν στο Ελσίνκι το 1999 τη δραστηριοποίηση της Ένωσης στο τομέα της ΚΕΠΠΑ. Στο πλαίσιο αυτό, οι αρμοδιότητες της ΔΕΕ αναφορικά με θέματα ασφάλειας και άμυνας μεταφέρονται εξ ολοκλήρου στην ΕΕ. Σήμερα η ΔΕΕ εξακολουθεί τυπικά να υπάρχει ασκώντας κάποιες αρμοδιότητες πολιτικής φύσεως.  
 
Η τρίτη προσπάθεια για την Ευρώπη της άμυνας έγινε όπως αναφέρθηκε πιο πάνω με τη συνθήκη του Μάαστριχτ και τη καθιέρωση του πυλώνα της ΚΕΠΠΑ ο οποίος, σύμφωνα με τη συνθήκη, περιλαμβάνει όλα τα θέματα που αφορούν την ασφάλεια της Ένωσης περιλαμβανομένης της χάραξης κοινής αμυντικής πολιτικής η οποία εν καιρώ να οδηγήσει στη κοινή άμυνα. Επί του παρόντος δηλαδή και με δεδομένο ότι η άμυνα της Ευρώπης έχει ανατεθεί στο ΝΑΤΟ, η ΕΕ ασχολείται με θέματα ασφάλειας της Ένωσης. (Άμυνα είναι η δυνατότητα απόκρουσης εξωτερικής επίθεσης, ενώ ασφάλεια είναι η δημιουργία συνθηκών ειρήνης και σταθερότητας στην εξωτερική περίμετρο της Ευρώπης). Παρά τα προβλήματα που υπήρξαν και εξακολουθούν να υπάρχουν, εξ αιτίας κυρίως των εθνικών συμφερόντων των κρατών – μελών, η Ένωση προχώρησε ταχύτατα στην οργάνωση της ΚΕΠΑΑ με την επιτυχή εκπλήρωση μέχρι σήμερα 17 ειρηνευτικών αποστολών στα πλαίσια του ΟΗΕ, συμβάλλοντας αποφασιστικά στη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια. Αξιοσημείωτη είναι η συνεργασία της ΕΕ με το ΝΑΤΟ που καθιερώθηκε στα πλαίσια του διαλόγου Berlin (+) στη βάση τριών αρχών. Όπου εμπλέκεται το ΝΑΤΟ δεν εμπλέκεται η ΕΕ, όχι επικάλυψη αρμοδιοτήτων και τα μέσα του ΝΑΤΟ στη διάθεση της Ένωσης. Η απουσία απειλών κατά της εδαφικής ακεραιότητας της ΕΕ, σε συνάρτηση με το γεγονός ότι το ΝΑΤΟ εξακολουθεί να έχει τη πρωτοκαθεδρία στο τομέα της άμυνας, μεταθέτουν το στόχο της κοινής Ευρωπαϊκής άμυνας για το μέλλον. Ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη το Ευρωπαϊκό δορυφορικό πρόγραμμα ´´Γαλιλαίος´´ και η κατασκευή των αεροσκαφών στρατηγικών μεταφορών “Air Bus– 400” παράλληλα με τη συγκρότηση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας που έχει σαν σκοπό τη συνεργασία των Ευρωπαϊκών χωρών στην ανάπτυξη κοινών εξοπλιστικών προγραμμάτων. Η αυτοδέσμευση της ΕΕ ότι όλες οι δραστηριότητες στο τομέα της άμυνας και ασφάλειας θα γίνονται στα πλαίσια του ΟΗΕ, έδωσε κύρος και αξιοπιστία στην Ένωση ως ενός σοβαρού παράγοντα που μπορεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στη παγκόσμια ειρήνη και ασφάλεια.
 
*Υποστράτηγος ε.α.

Ευρωπαϊκή στρατηγική ασφάλειας

Φοίβος Κλόκκαρης*

Η ΕΕ το Δεκέμβριο συνέταξε τη Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφάλειας αφού έλαβε υπόψη το νέο Περιβάλλον Ασφαλείας που διαμορφώθηκε μετά τον Ψυχρό Πόλεμο. Το νέο περιβάλλον παρουσίασε πολλά θετικά στοιχεία που συνέβαλαν στην ευμάρεια και την ελευθερία σε πολλούς ανθρώπους, όπως το άνοιγμα των συνόρων, ο εκδημοκρατισμός και η ανάπτυξη της τεχνολογίας, του εμπορίου και των επενδύσεων. Παρέμειναν, όμως, πολλά προβλήματα άλυτα και ορισμένα χειροτέρεψαν κατά πολύ. Οι νέες διεθνείς προκλήσεις και κύριες απειλές διαμόρφωσαν ένα νέο περιβάλλον ασφαλείας που χαρακτηρίζεται από ρευστότητα. 

Στρατηγικοί στόχοι
Το νέο περιβάλλον δυνατόν να δημιουργήσει σοβαρές απειλές κατά της Ευρώπης στο μέλλον. Αυτό θα εξαρτηθεί μερικώς και από τις ενέργειες της Ευρώπης, η οποία χρειάζεται να σκέπτεται σφαιρικά και να δρα τοπικά. Κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, η παραδοσιακή στρατηγική των κρατών της Ευρώπης για αυτοάμυνα, βασιζόταν στην αντιμετώπιση εισβολής, από μεγάλης κλίμακος κρατική απειλή. Με τις νέες απειλές, η πρώτη γραμμή άμυνας συχνά θα είναι εκτός συνόρων. Οι νέες απειλές (τρομοκρατία, όπλα μαζικής καταστροφής) παρουσιάζουν τέτοια δυναμική που αν αφεθούν να αναπτυχθούν, και δεν κτυπηθούν στα αρχικά στάδια εμφάνισής τους (πριν τη δημιουργία κρίσης) θα καταστούν επικίνδυνες. Σε αντίθεση με τη μαζική ορατή απειλή κατά τον Ψυχρό Πόλεμο, καμία από τις νέες απειλές δεν είναι καθαρά στρατιωτικές ούτε αντιμετωπίζονται μόνο με στρατιωτικά μέσα, αλλά με ποικιλία μέσων. 

Για την αντιμετώπιση του νέου περιβάλλοντος ασφαλείας η ΕΕ έθεσε τρεις στρατηγικούς στόχους: α) Αντιμετώπιση των νέων απειλών, β) δημιουργία Ζώνης Ασφαλείας γύρω από την Ευρώπη και γ) Ενίσχυση της Διεθνούς Τάξης η οποία να βασίζεται σε ενεργό πολυμερή συμμετοχή. 

Αντιμετώπιση των νέων απειλών

Η διάδοση των Όπλων Μαζικής Καταστροφής δυνατόν να περιορισθεί με ελέγχους εξαγωγών και πολιτική και οικονομική πίεση κατά χωρών που αναπτύσσουν τέτοια όπλα. Η αντιμετώπιση της τρομοκρατίας δυνατόν να απαιτήσει ένα μείγμα μέσων αστυνομικής, στρατιωτικής και δικαστικής φύσεως καθώς και πληροφοριών. Στην περίπτωση της διάβρωσης και κατάρρευσης κρατών δυνατόν να απαιτηθούν στρατιωτικές δυνάμεις για να αποκαταστήσουν την έννομο τάξη και ανθρωπιστικής φύσεως αποστολές για την αντιμετώπιση της κρίσης. Στις περιφερειακές συγκρούσεις απαιτούνται πολιτικές λύσεις αλλά και στρατιωτικά και αστυνομικά μέσα για τη φάση αμέσως μετά την κρίση καθώς και οικονομική ενίσχυση και χειρισμός κρίσεως των πολιτών. 

Δημιουργία Ζώνης Ασφαλείας

Η ΕΕ ενδιαφέρεται να έχει γειτονικές χώρες με καλή διακυβέρνηση. Γειτονικές χώρες που εμπλέκονται σε βίαιες συγκρούσεις, αδύνατα κράτη στα οποία ανθεί η εγκληματικότητα, δυσλειτουργικές κοινωνίες και υπέρμετρη αύξηση του πληθυσμού στα σύνορα με την Ευρώπη αποτελούν σοβαρά προβλήματα που απασχολούν την ΕΕ. 

Η διεύρυνση της ΕΕ την έφερε πιο κοντά σε περιοχές με αστάθεια και προβλήματα. Στόχος της ΕΕ είναι η δημιουργία ενός δακτυλίου χωρών με καλή διακυβέρνηση στο ανατολικό τμήμα της ΕΕ και τη Μεσόγειο, με τις όποιες να έχει στενές σχέσεις και συνεργασία. Να επεκτείνεται σ’ αυτές οικονομικά οφέλη και πολιτική συνεργασία και να συμβάλλει στην επίλυση των προβλημάτων τους. Περιοχές ιδιαίτερου ενδιαφέροντος για την ΕΕ είναι: τα Βαλκάνια, η περιοχή νοτίως του Καυκάσου, η Μέση Ανατολή και περιοχή της νότιας Μεσογείου. Σε όλες αυτές τις περιοχές υπάρχουν σοβαρά προβλήματα που σχετίζονται με οικονομική ύφεση, κοινωνικές αναταραχές και άλυτες διενέξεις. 

Ενίσχυση της Διεθνούς Τάξης

Σε ένα περιβάλλον παγκοσμιοποίησης σε ό,τι αφορά τις απειλές, τις αγορές και τα μέσα μαζικής επικοινωνίας, η ασφάλεια και ευημερία της ΕΕ εξαρτάται αυξητικά από τη δημιουργία ενός συστήματος με πολυμερή συμμετοχή. Στόχος, η ενίσχυση της διεθνούς νομιμότητας με τον καταστατικό χάρτη του ΟΗΕ, ως κύρια υποδομή για την ανάπτυξη των διεθνών σχέσεων. Η ΕΕ στοχεύει στην ενίσχυση και δραστηριοποίηση όλων των οργανισμών που συμβάλλουν στη διεθνή νομιμότητα και την αντιμετώπιση απειλών κατά της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας, όπως του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, του ΝΑΤΟ, του ΟΑΣΕ, του Συμβουλίου της Ευρώπης, κά.

Η ΕΕ θεωρεί ότι η ποιότητα της διεθνούς κοινότητας εξαρτάται από την ποιότητα των κυβερνήσεων των κρατών. Η καλύτερη προστασία για την ασφάλεια της Ευρώπης είναι ένας κόσμος δημοκρατικών κρατών με καλή διακυβέρνηση, ο οποίος προσφέρει δικαιοσύνη και ίσες ευκαιρίες. Τα καλύτερα μέσα για την ενίσχυση της διεθνούς τάξης και νομιμότητας είναι η προώθηση προγραμμάτων βοήθειας από την ΕΕ που θα συμβάλουν στην: α) προώθηση δημοκρατικών κυβερνήσεων και β) στην υποστήριξη κοινωνικών και πολιτικών αλλαγών που θα βοηθήσουν στην αντιμετώπιση της διάβρωσης και διαφθοράς, της κατάχρησης εξουσίας και την επιβολή της έννομης τάξης και προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Η ΕΕ έχει τη δυνατότητα να συνεισφέρει στην αντιμετώπιση νέων απειλών στο περιβάλλον ασφαλείας που διαμορφώθηκε μετά το Ψυχρό Πόλεμο και έθεσε νέους στρατηγικούς στόχους. Χρειάζεται μεγαλύτερη ενεργοποίηση, αύξηση των ικανοτήτων και της συνοχής της για αποτελεσματικότερη συμβολή στην προσπάθεια για ένα ειρηνικό και ασφαλή κόσμο.  

* Αντιστράτηγος ε.α.