Γεωστρατηγική υποχώρηση των ΗΠΑ - Ισραήλ, Κύπρος και Ελλάδα

Χρήστος Ιακώβου

Διευθυντής του Κυπριακού Κέντρου Μελετών (ΚΥΚΕΜ)

Μετά την επανεκλογή Ομπάμα η στρατηγική υποχώρηση έγινε χαρακτηριστικό γνώρισμα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Αυτό σημαίνει ότι σιωπηλώς η παγκόσμια υπερδύναμη έχει αναγνωρίσει ότι δεν διαθέτει την οικονομική δυνατότητα να υποστηρίζει την ηγεμονική πολιτική στο διεθνές σύστημα όπως έπραξε τις δύο προηγούμενες δεκαετίες και συνεπώς έχει εγκαταλείψει την πολιτική αντίληψη περί ευθύνης της παγκόσμιας τάξης καθώς και την πολιτική βούληση για στρατιωτικές επεμβάσεις τύπου Αφγανιστάν και Ιράκ. Από τούδε και εντεύθεν, ο μοναδικός λόγος στρατιωτικής επέμβασης για τις ΗΠΑ θα είναι η άμεση απειλή κατά της ασφάλειας της χώρας.

Η διαπίστωση αυτή σηματοδοτεί το τέλος της Νέας Τάξης που ακολούθησε το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και την έναρξη ενός νέου του μεταβατικού σταδίου, εντός του οποίου οι ΗΠΑ θα επαναδιατυπώσουν την ιεράρχηση των στρατηγικών τους προτεραιοτήτων, εξέλιξη που αναμένεται να οδηγήσει από την ανωμαλία της μοναδικής παγκόσμιας πρωτοκαθεδρίας, που ήταν το μονο-πολικό σύστημα, στο πιο ισορροπημένο πολυ-πολικό σύστημα.

Τα πρώτα σημάδια αυτής της αλλαγής είναι πλέον εμφανή. Οι φετινές περικοπές στον αμυντικό προϋπολογισμό των ΗΠΑ απειλούν πλέον την αμερικανική στρατιωτική παρουσία σε πολλά μέρη του πλανήτη και πιο ειδικά στο πιο ταραχώδες και στρατιωτικοποιημένο τμήμα του που είναι η Μέση Ανατολή. Η πρόσφατη επίδειξη ηγετικού ρόλου της Γαλλίας στο Μάλι είναι απόδειξη αυτής της αλλαγής και προμήνυμα νέων στρατηγικών συμμαχιών που θα προβάλλουν ωςανάγκη από το κενό ισχύος που θα αρχίσει να διαμορφώνεται στα διάφορα περιφερειακά συστήματα ασφαλείας.

Επιπλέον, αποτέλεσμα αυτής της αλλαγής είναι ο αποκλεισμός διεθνούς επέμβασης στη Συρία και η ισχυρή προοπτική επιβίωσης του καθεστώτος Άσαντ, προ του ενδεχομένου δημιουργίας εσωτερικού χάους και απειλής γεωστρατηγικής ανισορροπίας. Αυτή η εξέλιξη μπορεί μεν να εξυπηρετεί το Ισραήλ που προτιμά τη ψυχρή, πλην όμως βολική σχέση με τον Άσαντ, παρά την δεδηλωμένη επιθετικότητα των σαλαφιστών ανταρτών, στρατηγικώς όμως, εξυπηρετεί και τη Ρωσία, κάτι που προμηνύει ότι οι ΗΠΑ άρχισαν να αποδέχονται ότι η Μόσχα μπορεί να αποτελέσει μέρος της νέας αρχιτεκτονικής ασφάλειας στην περιοχή.

Τέλος, πολύ εμφανές αποτέλεσμα αυτής της αλλαγής είναι ο αποκλεισμός της στρατιωτικής επέμβασης κατά του Ιράν. Η υιοθέτηση της τακτικής των ήπιων τόνων, που αποκλιμακώνουν το διπλωματικό πυρετό, είναι ισχυρή ένδειξη αναζήτησης, αν όχι διαμόρφωσης, εναλλακτικής στρατηγικής επίλυσης του προβλήματος που προέκυψε με το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Η στρατηγική που ανέπτυξε η Ουάσιγκτον  έναντι του πυρηνικού προγράμματος της Βορείου Κορέας αποτελεί ένα αξιόπιστο προηγούμενο.  

Βεβαίως, όλα αυτά δεν είναι ανεξάρτητα από μακροστρατηγικές αλλαγές που βρίσκονται εν εξελίξει για τις ΗΠΑ, με πιο καθοριστική τη μείωση για τη ζήτηση πετρελαίου την οποία προκαλούν οι νέες τεχνολογικές μέθοδοι. Αυτή η εξέλιξη, σε στρατηγικό επίπεδο, θα περιορίσει την εξάρτηση των ΗΠΑ από τα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής και κατ' επέκταση θα οδηγήσει σε στρατηγικό επαναπροσδιορισμό της σχέσης της Αμερικής με την ούτως ή άλλως προβληματική αυτή περιοχή. Το σίγουρο είναι ότι δεν θα χρειάζεται τόση σπατάλη δυνάμεων σε πολιτικό, οικονομικό και στρατιωτικό επίπεδο για να διαφυλάττει τα επαναπροσδιορισμένα αμερικανικά συμφέροντα στην περιοχή.

Συνεπώς, η γεωστρατηγική υποχώρηση και οι νέοι στρατηγικοί διακανονισμοί των ΗΠΑ δημιουργούν προκλήσεις αλλά και ευκαιρίες για Ελλάδα και Κύπρο για στρατηγικές συνεργασίες που η μεταψυχροπολεμική γεωπολιτική δεν επέτρεπε. Μέσα στο υπό εξέλιξη γεωστρατηγικό περιβάλλον διαμορφώνονται αποσταθεροποιητικές τάσεις που απειλούν εξελικτικά στο δόγμα εθνικής ασφαλείας του Ισραήλ, μία πραγματικότητα που καθιστά την επιδίωξη νέων στρατηγικών συνεργασιών για κάθε ισραηλινή κυβέρνηση επιτακτικώς αναγκαία.

Η ακύρωση του στρατηγικού άξονα με την Τουρκία, καθώς επίσης η σταδιακή εξέλιξη της «Αραβικής Άνοιξης» σε «Ισλαμικό Χειμώνα», μπορεί να αφήσει το Ισραήλ απομονωμένο γύρω από ένα εξαιρετικά εχθρικό στρατηγικό βάθος. Επιπλέον, η νέα κατάσταση στην Αίγυπτο δημιουργεί ενεργειακό έλλειμμα στο Ισραήλ που θα πρέπει να καλύψει άμεσα, λόγω των επιθέσεων στον αγωγό αερίου που συνδέει τις δύο χώρες. Ως γνωστόν, το Ισραήλ καλύπτει το 40% των ηλεκτροδοτικών του αναγκών από την Αίγυπτο.

 Ως εκ τούτου, αφενός διέξοδο στην έλλειψη στρατηγικού βάθους προς το Ισραήλ, σήμερα, μόνο η Κύπρος και η Ελλάδα μπορούν να προσφέρουν. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την εμβάθυνση της σχέσης σε στρατηγικό επίπεδο που θα πρέπει να αρχίζει από μία αμυντική συμφωνία μεταξύ των τριών κρατών. Σημειωτέον, ότι θα πρέπει μέσα σε αυτό το πλαίσιο, αμφότερες, Κύπρος και Ελλάδα να επανεξετάσουν την επαναδραστηριοποίηση του δόγματος του ενιαίου αμυντικού χώρου και την ανακήρυξη αποκλειστικής οικονομικής ζώνης μεταξύ των δύο κρατών. Αφετέρου, τα αποδεδειγμένα υποθαλάσσια αποθέματα φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο είναι προφανής λύση τόσο για την οικονομική δυσχέρεια Κύπρου και Ελλάδος όσοι και για το ενεργειακό πρόβλημα του Ισραήλ. Για να ενισχυθεί τόσο η ταχύτητα όσο και η ασφάλεια της ενεργειακής ανόρυξης και εκμετάλλευσης θα πρέπει να εμπλακούν στη διαδικασία μεγάλοι ενεργειακοί παίκτες και όχι μικρομεσαίες εταιρείες.

Η περίοδος που διανύουμε απαιτεί στρατηγικό σχεδιασμό και τολμηρές πολιτικές αποφάσεις, προσηλωμένες προς την υλοποίηση στρατηγικών στόχων. Το γεωστρατηγικό περιβάλλον δίδει τη δυνατότητα στην Κυπριακή Δημοκρατία να είναι μέρος ενός νέου περιφερειακού συστήματος ασφαλείας κάτι που δεν είχε τη δυνατότητα να πράξει από την εποχή της δημιουργίας του κυπριακού κράτους.