Εβραίοι κρατούμενοι στην Κύπρο

60 χρόνια από το κλείσιμο των στρατοπέδων



Χρήστος Ιακώβου

Κωδικός άρθρου: 787732

ΠΟΛΙΤΗΣ - 20/04/2008, Σελίδα: 38

Προσφάτως διοργανώθηκε από την Πρεσβεία του Ισραήλ στο Πολιτιστικό Κέντρο της Τράπεζας Marfin Λαϊκή έκθεση φωτογραφίας με θέμα "1946-1948: Ορόσημα Ιστορίας". Μέσα από το φωτογραφικό υλικό αποτυπώνετο μια πτυχή της σύγχρονης ιστορίας της Κύπρου, η οποία παραμένει ολίγον γνωστή στην τοπική ιστοριογραφία. Επρόκειτο για τα στρατόπεδα κρατήσεως Εβραίων προσφύγων στην Κύπρο κατά την περίοδο 1946-1948, τα οποία ανήγειραν οι Βρετανοί προκειμένου να συγκρατήσουν την κυματώδη είσοδο εβραίων επιζώντων του Ολοκαυτώματος στην Παλαιστίνη, ένεκα της έκρυθμης καταστάσεως που επεκρατούσε στην περιοχή μεταξύ Αράβων και Εβραίων για το μέλλον της Παλαιστίνης.

Το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου κληροδότησε στη Μεγάλη Βρετανία, μεταξύ των άλλων περιφερειακών προβλημάτων, το ζήτημα της Παλαιστίνης. Η περιοχή αυτή είχε έλθει κάτω από τον έλεγχο της βρετανικής υπερδύναμης το 1919, όταν η Κοινωνία των Εθνών της παρεχώρησε την εντολή διακυβερνήσεως της περιοχής μετά την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία στους πέντε προηγούμενους αιώνες υπήρξε ο κτήτορας της περιοχής αυτής. Η έναρξη της Βρετανικής Αποικιοκρατίας συνέπεσε με την προσπάθεια των Εβραίων της Ευρώπης (Σιωνιστικό Κίνημα) να δημιουργήσουν εθνική εστία στην Παλαιστίνη, μία προσπάθεια που ενετάθη ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, λόγω των διωγμών που υπέστησαν οι Εβραίοι στην Ευρώπη. Το μεγάλο μεταναστευτικό ρεύμα των Εβραίων από την Ευρώπη προς την Παλαιστίνη προκάλεσε βίαιες αντιδράσεις από την τοπική Αραβική κοινότητα, ιδιαίτερα κατά την περίοδο από το 1936 μέχρι το 1939, που ήταν τότε αριθμητικά πολύ μεγαλύτερη από την διαρκώς αυξανομένη Εβραϊκή.

Η βρετανική Κυβέρνηση, για να αποτρέψει περαιτέρω επιδείνωση της πολιτικής κατάστασης στην Παλαιστίνη, μετά τον Αύγουστο του 1945, αποφάσισε να κηρύξει παράνομη την πολιτική του Σιωνιστικού Κινήματος, που απέβλεπε στην κατά το μέγιστο ενίσχυση του μεταναστευτικού ρεύματος Εβραίων από την Ευρώπη, προκειμένου να δημιουργηθεί ισχυρή εβραϊκή δημογραφική παρουσία στην Παλαιστίνη και να διευκολύνει τις διεθνείς διεργασίες για τη δημιουργία του κράτους του Ισραήλ. Η απαγορευτική απόφαση επεβλήθη κατόπιν εντόνων πιέσεων από την ανώτερη στρατιωτική ιεραρχία της Βρετανίας, με το σκεπτικό ότι η μαζική είσοδος των Εβραίων στην Παλαιστίνη θα υπέσκαπτε την ασφάλεια στη Μέση Ανατολή, εξαιτίας της ήδη εκδηλωθείσας αντίδρασης των Αράβων προς τους στόχους του Σιωνιστικού Κινήματος.

Τα διλήμματα των Βρετανών
Οι στρατιωτικοί είχαν προτείνει τη σύλληψη όλων των Εβραίων μεταναστών και την αναγκαστική απέλασή τους στις χώρες από τις οποίες προήρχοντο. Από την άλλη, οι πολιτικοί, οι οποίοι θα έπρεπε να λάβουν και την τελική απόφαση, ήταν πολύ προσεκτικοί, ιδιαίτερα μετά την τραγική εμπειρία που είχαν οι Εβραίοι στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Έτσι, ενόσω η παράνομη μετανάστευση ήταν σε χαμηλά επίπεδα και ταυτόχρονα υπήρχε η ελπίδα ότι με τη βοήθεια των ΗΠΑ θα μπορούσε να εξευρεθεί μία λύση στο ζήτημα της Παλαιστίνης, δεν υπήρχε άμεση ανάγκη να υιοθετηθεί η εισήγηση των Βρετανών στρατιωτικών. Με αυτά τα δεδομένα, η πολιτική απόφαση που ελήφθη αρχικά ήταν να κατάσχουν οι Βρετανοί τα πλοία που μετέφεραν παράνομα Εβραίους και στη συνέχεια να επιτρέπουν στους Εβραίους να εισέρχονται στην Παλαιστίνη εντάσσοντάς τους στον μηνιαίο επιτρεπτό αριθμό εισόδου, που καθόρισαν το 1945, δηλαδή 1000 ανά μήνα. Αυτή η πολιτική εφηρμόσθη για ένα περίπου έτος μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και έδωσε τη δυνατότητα στους Βρετανούς να προκαλέσουν μεγάλες οικονομικές απώλειες σε αυτούς που οργάνωναν τη μετανάστευση και παράλληλα να ελέγξουν τον αριθμό εισόδου Εβραίων στην Παλαιστίνη. Αυτή η κατάσταση άλλαξε άρδην το καλοκαίρι του 1946, όταν η βελτίωση της οργάνωσης των Εβραίων των ΗΠΑ έδωσε νέα ώθηση στο μεταναστευτικό ρεύμα προς την Παλαιστίνη, με αποτέλεσμα να αυξηθεί σημαντικά ο αριθμός των μεταναστών.
Μετά τη βομβιστική επίθεση από την εβραϊκή οργάνωση Ιργκούν Τζβάι Λεουμί (Εθνική Στρατιωτική Οργάνωση) στο ξενοδοχείο King David στην Ιερουσαλήμ (22 Ιουλίου 1946), όπου αποτελούσε την έδρα της βρετανικής διοίκησης και το αρχηγείο του βρετανικού στρατού στην Παλαιστίνη, οι Βρετανοί στρατιωτικοί άρχισαν να ασκούν μεγάλες πιέσεις προς τους πολιτικούς, για να αναθεωρήσουν την πολιτική τους έναντι της εβραϊκής μεταναστεύσεως και ταυτόχρονα να εγκρίνουν πιο σκληρά μέτρα εναντίον της εβραϊκής στρατιωτικής δράσης, προκειμένου να μειώσουν την ισχύ της εβραϊκής κοινότητας στην Παλαιστίνη, που άρχισε τότε τον ένοπλο αγώνα για τη δημιουργία του εβραϊκού κράτους. Η απαίτηση αυτή των Βρετανών στρατιωτικών συνοδεύθηκε από την εκβιαστική προειδοποίηση, ότι σε περίπτωση που η Κυβέρνηση δεν επιδείξει την απαιτούμενη δύναμη προκειμένου να καταστείλει τη στρατιωτική δράση των Εβραίων, αναδυόταν το ενδεχόμενο βίαιης αραβικής αντίδρασης, που μπορούσε να οδηγήσει τα πράγματα σε σημείο που ο βρετανικός στρατός να μην μπορέσει να ξανακερδίσει τον έλεγχο στην Παλαιστίνη. Σε πολιτικό επίπεδο, αυτή η προειδοποίηση σήμαινε ότι θα μπορούσαν να δημιουργηθούν συνθήκες που θα υπέσκαπταν τα βρετανικά συμφέροντα στην περιοχή της Μέσης Ανατολής. Η πίεση αυτή έφερε τη βρετανική Κυβέρνηση σε ένα επώδυνο δίλημμα, εξαιτίας των ειδικών πολιτικών συνθηκών εκείνης της περιόδου, που αφορούσαν τους Εβραίους μετά τον πόλεμο.

Η απόφαση δημιουργίας στρατοπέδων κρατήσεως στην Κύπρο
Στα τέλη Ιουλίου του 1946, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Χάρρυ Τρούμαν, εξανέμισε την ελπίδα πολιτικής λύσης στο ζήτημα της Παλαιστίνης, αφού έθεσε ως προϋπόθεση την εξασφάλιση από τους Βρετανούς της εισόδου 100 χιλιάδων Εβραίων μεταναστών από την Ευρώπη. Εξαιτίας της ήδη ασταθούς κατάστασης στην Παλαιστίνη και της απουσίας υποδομής για την εγκατάσταση τόσου μεγάλου αριθμού Εβραίων, η βρετανική Κυβέρνηση καταφεύγει στη λύση ανάγκης στις 13 Αυγούστου 1946 (Επιχείρηση Ιγκλού). Η απόφαση επέβαλλε σύλληψη των υπεραρίθμων μεταναστών και στη συνέχεια τον εκτοπισμό τους σε ειδικά στρατόπεδα κρατήσεως στην Κύπρο (τα περισσότερα ευρίσκοντο στην περιοχή Καράολος της Αμμοχώστου) . Έτσι, μεταξύ του Αυγούστου του 1946 μέχρι τις 10 Φεβρουαρίου 1949, που έφυγαν και οι τελευταίοι κρατούμενοι, μετεφέρθησαν στην Κύπρο 52. 221 Εβραίοι μετανάστες, αριθμός που αντιστοιχούσε στο 8% του πληθυσμού του νησιού. Η απόφαση ελήφθη, υπό την πίεση των συνθηκών, ως η εσχάτη επιλογή. Ταυτόχρονα, συνέπεσε με τη στρατηγική επιλογή της Μεγάλης Βρετανίας για την απεμπλοκή από το παλαιστινιακό ζήτημα και ως εκ τούτου η απόφαση για την ανέγερση των στρατοπέδων εκτοπίσεως στην Κύπρο ελάμβανε βραχύβιο χαρακτήρα, γεγονός που επιβεβαιώθηκε τρία χρόνια αργότερα.

Ποιοι ήσαν οι κρατούμενοι
Η πλειοψηφία των κρατουμένων που μετεφέρθησαν στην Κύπρο ήταν σχετικά νέοι στην ηλικία. Περίπου 80% ήταν μεταξύ 13 και 35 ετών και προερχόντουσαν από τους επιβιώσαντες του Ολοκαυτώματος. Οι περισσότεροι είχαν πολιτικές διασυνδέσεις ή ήσαν οργανωμένοι σε εβραϊκές πολιτικές οργανώσεις, κυρίως νεολαίας που δημιουργήθηκαν είτε πριν είτε αμέσως μετά το Ολοκαύτωμα. Αυτοί επέλεξαν την οδό της μετανάστευσης προκειμένου να ξανακτίσουν τη ζωή τους στην Παλαιστίνη, αλλά ιδιαίτερα λόγω της αυστηρής προσήλωσής τους στη σιωνιστική ιδέα, για δημιουργία Εβραϊκού Κράτους. Γνώριζαν εκ των προτέρων ότι αν συνελαμβάνοντο, θα μετεφέροντο στην Κύπρο σε στρατόπεδα κρατήσεως, αλλά αυτό θα ήταν προσωρινό, αφού πίστευαν ότι μία μέρα θα έφθαναν στην Παλαιστίνη για να δημιουργήσουν κράτος. Αυτό όμως δεν τους απέτρεπε. Η βαθιά πίστη στη σιωνιστική ιδέα δημιουργούσε ένα πλαίσιο αλληλεγγύης μέσα στα στρατόπεδα, που επέβαλε με τη σειρά της την απαιτούμενη αυτοπειθαρχία και οργάνωση που χρειάζοντο για να αντεπεξέλθουν στις συνθήκες κράτησης εντός των στρατοπέδων. Αυτό έπαιξε σημαντικό ρόλο αργότερα, όταν αρκετοί από αυτούς έφυγαν από τα στρατόπεδα οργανωμένοι και πολέμησαν στο νικηφόρο για τους Εβραίους πόλεμο του 1948, ο οποίος σηματοδότησε και την ανακήρυξη του κράτους του Ισραήλ.