Το μεταναστευτικό και οι επιπτώσεις του

Χρήστος Ιακώβου

Διευθυντής του Κυπριακού Κέντρου Μελετών (ΚΥΚΕΜ)

Όταν στις αρχές της δεκαετίας του 1990, συνεζητείτο έντονα σε κυβερνητικό επίπεδο η έλλειψη εργατικών χειρών και η προοπτική εισαγωγής ξένου εργατικού δυναμικού για να καλύψει τις ανάγκες της αγοράς εργασίας της Κύπρου, ελάχιστοι είχαν προβλέψει την πιθανότητα, το υπό συζήτηση μέτρο να ξεφύγει του ελέγχου των κυβερνώντων με όλες τις αρνητικές επιπτώσεις και παρενέργειες, στην ίδια την αγορά εργασίας, την κυπριακή κοινωνία και τους θεσμούς της μικρής μας χώρας και να προσλάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Εις εξ αυτών που διεφώνησαν, εκφράζοντας προβληματισμούς και παραθέτοντας σειράν εισηγήσεων για την αντιμετώπιση του προβλήματος ήταν ο λειτουργός τότε του υπουργείου εργασίας και μετέπειτα υπεύθυνος της υπηρεσίας αλλοδαπών, Ανδρέας Μορφίτης.

Προσφάτως, κυκλοφόρησε το βιβλίο του Ανδρέα Μορφίτη «Το μεταναστευτικό και οι επιπτώσεις του» (Εκδόσεις Επιφανίου), μέσα από το οποίο επεξηγεί τη γένεση, εξέλιξη και τη σημερινή ανησυχητική διάσταση του μεταναστευτικού προβλήματος, αποδίδοντάς το στην έλλειψη στρατηγικού σχεδιασμού που οδήγησε σε ανορθολογικούς χειρισμούς και εγκλωβίστηκε σε σύνδρομα ιδεολογικών αγκυλώσεων.  

H εικόνα της Κύπρου ως χώρας υποδοχής μεταναστών, όπως προβάλλει από τα στοιχεία που έχουν μέχρι στιγμής καταγράψει οι αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου εσωτερικών και της ΕΕ, αλλά και όπως εύστοχα καταδεικνύει ο Ανδρέας Μορφίτης, δείχνει περισσότερο απ' όλα ασάφεια και σύγχυση. Παρά το γεγονός ότι οι Έλληνες είμαστε μέχρι πρόσφατα οι ίδιοι μετανάστες και είχαμε βιώσει την εμπειρία της οργάνωσης για την υποδοχή μεταναστών σε ανεπτυγμένες χώρες, αλλά και ποια προβλήματα παρουσιάζονταν στην πορεία, όταν βρεθήκαμε μπροστά στο κύμα της μετανάστευσης προς τη χώρα μας τα δύσκολα διλήμματα άρχισαν να ενσκήπτουν. Μεγάλο μέρος του προβλήματος αυτού έχει να κάνει, με την δυσκολία επαρκούς ελέγχου τόσο της γραμμής αντιπαράταξης όσο και των θαλασσίων προσβάσεων προς το νησί από τη Μέση Ανατολή. Επίσης, η απουσία συγκροτημένης στρατηγικής προς αντιμετώπιση του ζητήματος αυτού καθώς επίσης και η ελλειμματική πολιτική από πλευράς ΕΕ θέτει σημαντικούς περιορισμούς στην Κυπριακή Δημοκρατία να αντιμετωπίσει μακροπρόθεσμα και με επάρκεια τα προβλήματα που προκαλεί το αυξανόμενο κύμα μετανάστευσης από χώρες της Μέσης Ανατολής.

Tο αποτέλεσμα, όπως αναφέρεται στο βιβλίο, είναι να ζουν στη χώρα περίπου 190.000 μετανάστες, από τους οποίους ένας σημαντικός αριθμός να παραμένει παράνομα. Ακόμη και όσοι έρχονται βάσει διακρατικών συμφωνιών για εποχική εργασία, κάποιοι δεν επιστρέφουν στους τόπους τους, αλλά μετακινούνται, αποφεύγοντας τους μηχανισμούς ελέγχου, αναζητώντας δουλειά, με αποτέλεσμα στην μικρή κοινωνία της Κύπρου ο αριθμός των μεταναστών να φθάνει μέχρι και το 20% του πληθυσμού. H αναντιστοιχία του αριθμού τους με τη ζήτηση εργασίας άρχισε ήδη να προκαλεί τριγμούς, η δε διαβίωση στο περιθώριο του νόμου απλώνει μια «γκρίζα κοινωνική ζώνη» μέσα στην οποία οι μετανάστες εναλλάσσουν τον ρόλο του κοινωνικού θύματος με εκείνον του κοινωνικού προβλήματος. Όλα αυτά τρέφουν την εκμετάλλευση, αλλά και, το χειρότερο, την ξενοφοβία των ντόπιων. H δε βραδύτητα και η πολυπλοκότητα των διαδικασιών νομιμοποίησης, όπως καθορίζει η ΕΕ, πέραν του ότι αποτελεί χρονοβόρα ταλαιπωρία, πολλαπλασιάζει τις τάξεις των «παρανόμων» - έστω κι αν η παρανομία τους έγκειται μονάχα σε μια διαδικαστική παράλειψη.

Eπί μακρό χρόνο μετανάστες οι ίδιοι, ξέρουμε καλά ότι τα κράτη που υποδέχθηκαν Έλληνες το έκαναν με όρους. Eίναι αφελές να πιστεύουμε ότι εμείς μπορούμε να το αποφύγουμε. H «δεξαμενή» των ανθρώπων που χειμάζονται στις γειτονικές χώρες της Μέσης Ανατολής είναι, δυστυχώς, απέραντη - και η Κύπρος, όπως και άλλα μεσογειακά κράτη της ΕΕ, δεν μπορούν να υποδεχθούν παρά ελαχίστους. Δεν  μπορεί, λοιπόν, να νομιμοποιεί οποιονδήποτε κατορθώνει να εισέλθει παράνομα και να βρει δουλειά. Eίμαστε υποχρεωμένοι να θέσουμε όρια, χρονικά και ποσοτικά - και να τα εφαρμόσουμε. Aλλιώς, και αν σήμερα αποκατασταθεί κάποια ευταξία με όσους είναι ήδη εγκατεστημένοι στη χώρα μας, αύριο θα υπάρξει πρόβλημα με το επόμενο κύμα, δεδομένου ότι η δημογραφική έκρηξη στην Μέση Ανατολή, κατά τις επόμενες δύο δεκαετίες θα προκαλεί μονίμως (λάθρο)μετασταστευτικό κύμα στις χώρες της Βόρειας Μεσογείου. Αυτό το ενδεχόμενο, αν τελικά μετατραπεί σε γεγονός τότε θα είναι τραυματικό για την κυπριακή κοινωνία, τόσο για το επίπεδο ζωής όσο και για την αξιοπρέπεια των ίδιων των μεταναστών.

Εν κατακλείδι, το μεταναστευτικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει σήμερα η Κύπρος εντάσσεται στο πλαίσιο του μεταναστευτικού προβλήματος όπως αυτό φουντώνει εντός της ΕΕ. Είναι πλέον πασίδηλο γεγονός ότι η αύξηση της μεταναστευτικής ροής προς τα κράτη της ΕΕ σε συνδυασμό με το υψηλό επίπεδο ανεργίας, την προσπάθεια εξεύρεσης οικονομικής ισορροπίας στα συστήματα κοινωνικής προστασίας, η διεύρυνση της ΕΕ και το δημογραφικό πρόβλημα στην Ευρώπη καθιστούν το μεταναστευτικό ζήτημα ως μία από τις πιο σημαντικές σύγχρονες κοινωνικο-οικονομικές προκλήσεις.  

Το βιβλίο του Ανδρέα Μορφίτη δεν μπορεί να μην ευαισθητοποιήσει τον αναγνώστη καθιστώντας τον κοινωνό του προβλήματος. Καταδεικνύει εύγλωττα ότι όλα ήσαν προβλέψιμα και ως εκ τούτου ήταν εφικτό να χειραγωγηθούν και να αντιμετωπιστούν με επάρκεια και αν κάτι πήγε στραβά ήταν η αμέλεια και η επιζήμια αδιαφορία των κυβερνήσεων. Καταλήγει πολύ εύστοχα ο συγγραφέας ότι έστω και καθυστερημένα μπορούν να ληφθούν μέτρα για την ορθολογική αντιμετώπιση του προβλήματος προτού να είναι αργά και καταστεί το έδαφος γόνιμο για ακρότητες και επικίνδυνες ιδεολογικοπολιτικές προσεγγίσεις.