Ο Μακάριος σε απελπισία

ΤΗΣ ΦΑΝΟΥΛΑΣ ΑΡΓΥΡΟΥ

Ο Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων δεν είχε ούτε μια καλή λέξη να πει για τον Αρχιεπίσκοπο
Πίστευε ότι η βρετανική κυβέρνηση, παρόλη την αδιαλλαξία της, ήταν έτοιμη να κάνει υποχωρήσεις για μια συμβιβαστική λύση, αν και δεν υπήρχαν ακόμα καθαρές ενδείξεις περί τούτου

Μέρος β’

Στο πρώτο μέρος της παρουσίασης των νέων, αποχαρακτηρισμένων «ξεχασμένων εγγράφων» αναφερθήκαμε στην αξιολόγηση που έκαναν οι Βρετανοί των πληροφοριών για την ΕΟΚΑ. Οι αποικιοκράτες επιδείκνυαν, όπως φαίνεται, ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο τι μπορούσαν να μάθουν για τον Μακάριο και τον Γρίβα. Ο αξιωματούχος T.P. Aubrey, Security Liaison Officer, σε αναφορά του Μαΐου 1957 προς τον Αποικιακό Γραμματέα και τον Director of Intelligence (Επικεφαλής των Μυστικών Υπηρεσιών) και τον Βοηθό Αστυνόμο στο Σπέσιαλ Μπραντς, αναφέρθηκε σε πληροφορίες από τον Κρανιδιώτη. Πιο αναλυτικά έγραψε τα εξής:

«... Σε συζήτηση ο Κρανιδιώτης εξέφρασε δυνατές αμφιβολίες που συμμεριζόταν και ο Μακάριος, για την πιθανότητα η ΕΟΚΑ να μπορούσε να επαναρχίσει επιχειρήσεις... Ο Κρανιδιώτης είπε ότι ο Μακάριος είχε ζητήσει από τον Γρίβα να του απαντήσει σε κάποιες ερωτήσεις και ανέμενε την απάντησή του, μία εκ των οποίων ήταν όπως ο Γρίβας εγκαταλείψει την Κύπρο. Αν ο Γρίβας το αποφάσισε, είπε ο Κρανιδιώτης, θα το έκανε μυστικά, αλλά η απόφαση ήταν αποκλειστικά δική του. Είπε (ο Κρανιδιώτης) ότι ο Αζίνας έχαιρε ακόμα της πλήρους εμπιστοσύνης του Γρίβα και επομένως και του Μακαρίου.

Σύμφωνα με τον Κρανιδιώτη, και παρόλο που ο Μακάριος φοβόταν ότι το κύρος του θα επηρεαζόταν αν παρέμενε αδρανής στην Ελλάδα επ΄ αόριστον, πίστευε ότι ο χρόνος δούλευε υπέρ του, υπό την έννοια ότι οι Συντηρητικοί στην Αγγλία αδυνατούσαν και οι Αμερικανοί έδειχναν μίαν αυξανόμενη διάθεση για λύση. Σύμφωνα με πληροφορίες που πήρε ο Μακάριος από το Λονδίνο, η απειλή της διχοτόμησης δεν έπρεπε να λαμβάνεται στα σοβαρά και ότι, αντιθέτως, υπήρχαν ενδείξεις ότι η βρετανική κυβέρνηση μπορούσε να δεχθεί αυτοδιάθεση στο τέλος μιας περιόδου 15 χρόνων... Ο Μακάριος είπε πως δέχεται συνεχή πίεση από αμερικανικής πλευράς για διαπραγματεύσεις για λύση και μίλησε υποτιμητικά για τον Αβέρωφ... Ο Μακάριος είχε πάρει προσκλήσεις να επισκεφθεί τη Συρία και τον Λίβανο αλλά δεν ανέφερε τίποτα, γιατί ελπίζει να πάρει πρόσκληση από τον Πρόεδρο Νάσερ και τότε να επισκεφθεί και τις τρεις χώρες ταυτόχρονα...».

Δεν ήξερε πλέον τι να κάνει 
Με εμπιστευτική επιστολή ημερ. 21 Απριλίου 1958, προς τον αποικιακό Γραμματέα κ. Ρένταγουεϊ, ο εν Λονδίνω επικεφαλής του γραφείου του αντιπροσωπευτικού γραφείου της κυπριακής κυβέρνησης Φ. Κωνσταντινίδης, ενημέρωνε για πληροφορίες που πήρε από τον Δρα Μαραγκό, ο οποίος τον επισκέφθηκε μαζί με τη σύζυγό του.
Είχε δει τον Αρχιεπίσκοπο και είχε μακρά συνομιλία μαζί του. Του εξήγησε ότι τα πράγματα δεν πήγαιναν καλά και ο κόσμος ήθελε να επιστρέψει στην ομαλότητα το συντομότερον. Του εξήγησε ότι έπρεπε να επιστρέψει, πολλοί ήθελαν να αμειφθούν για όσα έκαναν κατ΄ εντολήν του. Ο Μακάριος είπε στον Δρα Μαραγκό ότι είχε τώρα καταλάβει ότι τίποτα δεν μπορούσε να γίνει, ειδικά λόγω της στάσης της τουρκικής κυβέρνησης, και πως και ο ίδιος δεν ήξερε τι να κάνει τώρα. Ο Μαραγκός τού είπε πως είχε πρώτης τάξεως ευκαιρία να δώσει ένα τέλος στο πρόβλημα και να περιμένει κάποια χρόνια, προτού ξεκινήσει διπλωματικές συνομιλίες με τη βρετανική κυβέρνηση... Ο Μαραγκός συναντήθηκε και με τον Ροδόπουλο (διατελέσας Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων), ο οποίος δεν είχε ούτε μια καλή λέξη για τον Αρχιεπίσκοπο, μίλησε με ειλικρίνεια στον Μαραγκό και του είπε πόσο ευχαριστημένοι θα ήσαν όλοι, όταν θα έφευγε από την Αθήνα ο Μακάριος...

Έτοιμος για συμβιβαστική λύση 
Στις 21 Ιουλίου 1957, η εφημερίδα της Κύπρου «Ελευθερία» δημοσίευσε αποκλειστικές δηλώσεις του Αρχ. Μακαρίου από την Αθήνα. Ο Μακάριος είπε πως πίστευε ότι η βρετανική κυβέρνηση, παρόλη την αδιαλλαξία της, ήταν έτοιμη να κάνει υποχωρήσεις για μια συμβιβαστική λύση, αν και δεν υπήρχαν ακόμα καθαρές ενδείξεις περί τούτου.
Ο Μακάριος εξέφρασε την άποψη ότι ο κίνδυνος διχοτόμησης ήταν «μπλόφα», γιατί δεν πίστευε ότι η βρετανική διπλωματία θα μπορούσε να κάνει τέτοιο λάθος. «Είναι λυπηρό που η βρετανική κυβέρνηση, αντί να κάνει εποικοδομητικές προτάσεις, έχει σχεδιάσει τη διχοτόμηση για να δυσκολέψει το θέμα και να αναπτύξει τη φαντασία των Τούρκων».

Σε σχέση με τα σχέδια ανεξαρτησίας για την Κύπρο, ο Αρχιεπίσκοπος δήλωσε πως αν αυτά αναφέρονταν σε πραγματική ανεξαρτησία, που δεν θα απέκλειε την υλοποίηση τής αυτοδιάθεσης, μπορούσε να τα συζητήσει. Δεν γνώριζε, πρόσθεσε, κατά πόσο οι ΗΠΑ, οι οποίες είχαν ένα πραγματικό ενδιαφέρον για λύση του θέματος, είχαν κάνει ή επρόκειτο να κάνουν κάποιες προτάσεις... Σε σχέση με τη νέα απόφαση της Ελλάδας για προσφυγή στα Ηνωμένα Έθνη, ο Αρχιεπίσκοπος πίστευε ότι η δικαιοσύνη θα επικρατούσε.

Αναζητούσαν διέξοδο 
Στις 6 Αυγούστου 1958, ο επικεφαλής του γραφείου της αποικιακής κυβέρνησης στο Λονδίνο κ. Φαίδων Κωνσταντινίδης ενημέρωνε τον κ. Ρένταγουεϊ, στο κυβερνείο στη Λευκωσία, για τις πληροφορίες που είχε από Ελλαδίτη δημοσιογράφο, ότι η ελληνική κυβέρνηση ήταν έτοιμη να εγκαταλείψει το αίτημα της αυτοδιάθεσης για άλλη λύση του προβλήματος, ήταν πολύ προβληματισμένη με την κατάσταση στη Μέση Ανατολή και στην πολύ δύσκολη θέση που βρέθηκαν με το Κυπριακό, και θα ήθελαν μία διέξοδο από αυτό. Οι πληροφορίες του ήσαν πως ο Μακάριος ήταν έτοιμος να «κατέβει» («climb down»), όμως ήταν σε πολύ δύσκολη θέση να το κάνει δημόσια. Παρόλο που ο Κωνσταντινίδης δεν είχε επιβεβαίωση της πληροφορίας, ήταν της άποψης ότι αν η ελληνική κυβέρνηση δεχόταν, ο Μακάριος θα ακολουθούσε.
Με απαντητική επιστολή του ο κ. Ρένταγουεϊ δυσκολευόταν να πιστέψει τα όσα του μετέφερε ο κ. Κωνσταντινίδης σχετικά με την αλλαγή στάσης του Μακαρίου και ότι λανθασμένα είχε επικαλεστεί ο βουλευτής Τζέιμς Κάλαχαν (μετέπειτα Πρωθυπουργός) ότι ο Μακάριος είχε «για πρώτη φορά συμφωνήσει σε αυτοκυβέρνηση, βάζοντας στο ράφι επ΄ αόριστον την αυτοδιάθεση».

Δεχόταν την ανεξαρτησία 
Στις 19 Σεπτεμβρίου 1958, όμως, το Γρ. Αποικιών ενημέρωσε τον κυβερνήτη στην Κύπρο για τα όσα μετέφερε στο Λονδίνο η Εργατική Μπάρπαρα Κασλ, μετά τη συνάντηση που είχε με τον Μακάριο στην Αθήνα. Ο Μακάριος της δήλωσε ότι θα εγκατέλειπε την αυτοδιάθεση. Όταν η Κασλ τον ρώτησε, αν ήταν έτοιμος να δεχθεί λύση που απέκλειε από οποιαδήποτε δικαιώματα τόσο την ελληνική όσο και την τουρκική κυβέρνηση (απέκλειε Ένωση και Διχοτόμηση), ο Μακάριος προς έκπληξή της είπε, ναι, θα δεχόταν. Ο Μακάριος της είπε πως θα δεχόταν λύση ανεξαρτησίας, και πως και οι Κύπριοι θα την προτιμούσαν, παρά τις προτάσεις λύσης που είχαν γνωστοποιηθεί. Και ότι μια τέτοια λύση θα έπρεπε να δίνει στην Κύπρο ανεξαρτησία μετά από μια ενδιάμεση περίοδο αυτοκυβέρνησης και πως η ανεξαρτησία θα έπρεπε να έχει και τον όρο ότι το καθεστώς της Κύπρου δεν θα άλλαζε δίχως την έγκριση των Ηνωμένων Εθνών.

Προβοκατόρικη πρόθεση
Στις 22 Ιουλίου 1958, ο κυβερνήτης Σερ Χιου Φουτ μετέφερε στο Γρ. Αποικιών μια εισήγηση που του είχε γίνει, ότι «σε σχέση με την ελληνική κυβέρνηση, ο Βρετανός Πρέσβης στην Αθήνα μπορούσε να τους πει ότι είχαν έγκυρες πληροφορίες πως ο Μακάριος είχε, ως σκόπιμη και αποφασιστική πολιτική, να εξουσιοδοτήσει την ΕΟΚΑ να ξεκινήσει μιαν αδιάκριτη επίθεση εναντίον της τουρκικής κοινότητας... και μια ολομέτωπη επίθεση εναντίον κυπριακής κυβέρνησης και των σωμάτων ασφαλείας, με στόχο τον τορπιλισμό της νέας βρετανικής πολιτικής. Ο Πρέσβης, (συνέχισε ο Φουτ), μπορούσε να πει ότι διατηρούμε το δικαίωμα να δημοσιοποιήσουμε τις πληροφορίες μας. Τέτοια απόφαση όμως θα πρέπει να έχει την έγκριση (.... είναι σβησμένες οι επόμενες λέξεις) και πρέπει να αφήσω την απόφαση για κάτι τέτοιο σε σας και τον Πρέσβη». Τον ίδιο καιρό ο κυβερνήτης Φουτ αποσκοπούσε σε στενή συνεργασία με τους Τουρκοκυπρίους...