Ασφάλεια και Άμυνα: η Ευρώπη μπροστά στις ευθύνες της

(Άρθρο που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό ΑΜΥΝΑ & ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ, τ. Ιουλίου 2012)  Άμυνα&Ασφάλεια-Η _Ευρώπη_μπροστά_στις_ευθύνες_της

 

Δρ. Ιωάννης Παρίσης

Υποστράτηγος ε.α., Διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων

 

Η Ευρωπαϊκή Ένωση κάνει πολύ περιορισμένη χρήση των αμυντικών δυνατοτήτων της, για την εξασφάλιση των γεωοικονομικών στόχων της. Ο συνδυασμός της οικονομικής ισχύος με τη «σκληρή ασφάλεια» εξακολουθεί να αποτελεί «προνόμιο» του κάθε κράτους μέλους. Η οικονομική κρίση έχει θέσει σε περαιτέρω αναμονή την ανάπτυξη της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ), τόσο στη σφαίρα της «σκληρής» όσο και στη σφαίρα της «ήπιας» ασφάλειας.  Χωρίς την υποστήριξη των ΗΠΑ και την ουσιαστική συμμετοχή στο ΝΑΤΟ, η ΕΕ απλά δεν έχει τη δυνατότητα να αναπτύξει ένα πλαίσιο ασφάλειας για την υποστήριξη της οικονομικής ισχύος της και θα είναι όλο και περισσότερο σχετική αδύναμη να ανταποκριθεί στις κρίσεις σε θέματα ασφάλειας.

 Το 2012 αποτελεί μάλλον μια «ήρεμη» χρονιά από την άποψη της ανάπτυξης των δυνατοτήτων της ΚΠΑΑ και αυτό φαίνεται ότι θα συνεχισθεί στο 2013. Αυτό οφείλεται, μεταξύ των άλλων, στο γεγονός ότι κατά το πρώτο εξάμηνο του έτους την προεδρία ασκούσε η Δανία, ένα κράτος μέλος που απέχει των θεμάτων που σχετίζονται με την άμυνα, και για το λόγο αυτό υποκαταστάθηκε σ’ αυτά από την Κύπρο ως επόμενης προεδρίας (βλ. «Η ΚΥΠΡΟΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΕΔΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ Διευκρινίσεις και αποσαφηνίσεις», Ι. Παρίσης, Ιανουάριος 2012). Περαιτέρω, στα επόμενα δύο εξάμηνα, στην προεδρία της ΕΕ θα βρεθούν χώρες μικρές ή ακόμα και με «προβληματική» σχέση με τα θέματα της ΚΠΑΑ, για διαφόρους λόγους (η Κύπρος εξαιτίας της άρνησης της κυβέρνησης Χριστόφια να ενταχθεί στη «Συνεργασία για την Ειρήνη», και η Ιρλανδία εξαιτίας της έλλειψης ενδιαφέροντος για τα θέματα άμυνας και για την ΚΠΑΑ). Δεν αναμένονται συνεπώς πρωτοποριακές αναθεωρήσεις για την ΚΠΑΑ, εκτός αν αναληφθούν πρωτοβουλίες από τις μεγάλες χώρες, κυρίως Γαλλία και Γερμανία.

Η Ευρώπη φαίνεται ότι θα συνεχίσει να εστιάζει στη σωτηρία του ευρώ και την εξεύρεση διεξόδου από την κρίση χρέους. Η σχέση των οικονομικών συμφερόντων με ισχυρές αμυντικές δυνατότητες θα εξακολουθεί να είναι μειωμένη. Ωστόσο, ο αριθμός των προκλήσεων για την ασφάλεια είναι πιθανό να αυξάνει. Η ΕΕ θα πρέπει να αναπτύξει μια ενεργό στρατηγική ασφάλειας και ανασυγκρότησης-ανάπτυξης στη Λιβύη. Από την άλλη, το Ιράν και οι πυρηνικές φιλοδοξίες του έχουν ανάγκη αυξημένης ανησυχίας, ενώ η κατάσταση στη Συρία συνεχώς επιδεινώνεται.

Η ανάπτυξη της ΚΠΑΑ σε περίοδο κρίσης

Η αίσθηση της απειλής εκ μέρους των Ευρωπαίων πολιτών είναι σχετικά χαμηλή και έτσι ο πληθυσμός δείχνει μικρό ενδιαφέρον για την ευρωπαϊκή άμυνα. Οι κυβερνήσεις της ΕΕ μειώνουν όλο και περισσότερο τους αμυντικούς προϋπολογισμούς. Λίγη προσοχή δίδεται στη στρατηγική θεώρηση των θεμάτων που αφορούν στη θέση της Ευρώπης σε ότι αφορά στη «σκληρή» ασφάλεια παγκοσμίως.

Η Ευρώπη δεν δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την μετατροπή της ΚΠΑΑ σε ουσιώδη παράγοντα «σκληρής» ασφάλειας. Μέχρι στιγμής, η ΕΕ δεν κατόρθωσε να συμφωνήσει στη δημιουργία ενός ενιαίου επιχειρησιακού στρατηγείου της ΚΠΑΑ. Υπάρχει και η αντίθεση του Ηνωμένου Βασιλείου που έχει καταστήσει αδύνατο κάτι τέτοιο. Επίσης, η διστακτική στάση κάποιων κρατών μελών δεν προσφέρει υποστήριξη στις χώρες εκείνες (μεταξύ των οποίων και κάποιες μεγάλες όπως  Γερμανία, Γαλλία, Πολωνία, Ιταλία και Ισπανία) οι οποίες πράγματι επιδιώκουν την ενίσχυση της επιχειρησιακής ικανότητας της ΚΠΑΑ. Η Ύπατη Εκπρόσωπος Catherine Ashton έχει ταχθεί υπέρ της δημιουργίας ενός επιχειρησιακού στρατηγείου και ανέλαβε εντός του 2011 μια αξιολόγηση της ΚΠΑΑ.

Εν τω μεταξύ, το σύστημα των Battlegroups της ΕΕ θα μπορούσε να εξελιχθεί σε έναν «μόνιμος στρατό» για την Ευρώπη. Ωστόσο όλα δείχνουν ότι υπάρχει απροθυμία εκ μέρους των κρατών μελών στην ανάληψη της ανά εξάμηνο ευθύνης σχηματισμού ενός  Battlegroup. Οι κυβερνήσεις θεωρούν ότι το σύστημα αυτό, το οποίο δεν έχει ακόμη χρησιμοποιηθεί, στοιχίζει πολύ, ενώ από την άλλη τα περισσότερα κράτη μέλη της ΕΕ καταβάλλουν προσπάθειες προκειμένου να συμβάλουν στη δύναμη αντίδρασης του ΝΑΤΟ (NRF).

Η ΚΠΑΑ δεν αποτελεί το κύριο μέσο προβολής ισχύος της ΕΕ, αλλά θα μπορούσε να αποτελέσει βασικό εργαλείο για την ανασυγκρότηση και ανάπτυξη μετά από συγκρούσεις. Οι υπό εξέλιξη 13 στρατιωτικές και μη στρατιωτικές αποστολές στο πλαίσιο της ΚΠΑΑ είναι ως επί το πλείστον μικρής κλίμακας, εκτός από τη στρατιωτική αποστολή στη Βοσνία και Ερζεγοβίνη (επιχείρηση ALTHEA) και τη μη στρατιωτική αποστολή στο Κοσσυφοπέδιο. Οι μικρές αποστολές αφορούν συνήθως επιτήρηση ειρηνευτικών συμφωνιών – όπως στη Γεωργία – ή υποστήριξη μετασχηματισμών στον τομέα της ασφάλειας, γνωστού ως SSR (security sector reform), όπως στη Δημοκρατία του Κονγκό.

Μέχρι στιγμής, η μόνη στρατιωτική επιχείρηση της ΕΕ που ανελήφθη για γεωοικονομικούς λόγους, είναι η ναυτική επιχείρηση ATALANTA, που άρχισε τον Δεκέμβριο 2008 για την αντιμετώπιση της πειρατείας στα ανοικτά των ακτών της Σομαλίας, ενώ δεν προβλέπονται νέες αποστολές για το 2012. Οι εκτιμήσεις των κρατών μελών συντείνουν στην άποψη ότι οι αποστολές ΚΠΑΑ προκαλούν μεγάλη γραφειοκρατική ταλαιπωρία, ενώ αποφέρουν πενιχρά αποτελέσματα.

Το 2012, η κρίση χρέους και το ενδεχόμενο μιας Ευρώπης δύο ταχυτήτων θέτει την ανάπτυξη της ΚΠΑΑ σε αναμονή. Στη χειρότερη περίπτωση, η κρίση του ευρώ θα μπορούσε να αποδειχθεί το πρώτο «καρφί στο φέρετρο» της ΚΠΑΑ. Ενώ η Ευρώπη των δύο ταχυτήτων θα αφορά αρχικά στην οικονομική ολοκλήρωση, θα έχει επίσης σοβαρές επιπτώσεις και σε άλλους τομείς πολιτικής, συμπεριλαμβανομένης της άμυνας. Ένας διαχωρισμός μεταξύ των χωρών της Ευρωζώνης και των υπόλοιπων θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια ανάλογη διαίρεση στο εσωτερικό της ΚΠΑΑ.

Η Γαλλία, η Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο έχουν ήδη διαφωνήσει στα θέματα της άμυνας, κατά τα τελευταία χρόνια. Σε κάθε μελλοντικό διαχωρισμό, μια ΚΠΑΑ χωρίς τη συμμετοχή του Ηνωμένου Βασιλείου θα παρουσίαζε σημαντικές ελλείψεις. Από την άλλη η Γερμανία ήταν απρόθυμη να συμμετάσχει στην επέμβαση στη Λιβύη το 2011, που πραγματοποιήθηκε με εντολή του ΟΗΕ και είναι απίθανο να αλλάξει την αντιμιλιταριστική στάση της εντός του 2012. Η Γαλλία εκφράζει την απογοήτευσή της για την έλλειψη ενότητας σχετικά με την ευρωπαϊκή άμυνα και έτσι ολοένα και περισσότερο προτιμά να ακλουθεί μια εθνική προσέγγιση της άμυνας. Χωρίς ανάπτυξη της ΚΠΑΑ στον ορίζοντα, τα κράτη μέλη ολοένα και περισσότερο στρέφονται προς τις διμερείς αμυντικές συμφωνίες συνεργασίας, όπως αυτή που συνήφθη μεταξύ της Γαλλίας και του Ηνωμένου Βασίλειου.

Οι ΗΠΑ δεν είναι ικανοποιημένες με τις ευρωπαϊκές προσπάθειες για την άμυνα. Η Ουάσιγκτον έχει επί μακρόν πιέσει τους Ευρωπαίους να επενδύσουν στην άμυνα και τώρα έχει εντείνει την πίεση, υποστηρίζοντας την περαιτέρω ενδυνάμωση της ΚΠΑΑ. Η Ουάσιγκτον έχει ζητήσει την αύξηση του επιμερισμού των βαρών και επιμένει ότι η Ευρώπη πρέπει να είναι σε θέση να μεριμνά για την άμυνά της. Αυτό οφείλεται στη στρατηγική μετατόπιση των ΗΠΑ από μια στρατηγική αντίληψη που είχε ως κέντρο τον Ατλαντικό, σε μια αντίστοιχη με κέντρο την Ασία και τον Ειρηνικό. Η Ουάσινγκτον αγωνίζεται να διατηρήσει το σημερινό επίπεδο δεσμεύσεων, ενώ οι διεθνείς δεσμεύσεις της μειώνονται ευρύτερα μέσα στο 2012, κυρίως λόγω των περικοπών του προϋπολογισμού και της αυξημένης εστίασης στα εσωτερικά προβλήματα κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας για την προεδρική εκλογή. Επιπλέον, το χάσμα δυνατοτήτων μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ συνεχίζει να αυξάνει και αυτό είναι απίθανο να αλλάξει στο άμεσο μέλλον.

Ανάγκη νέας Ευρωπαϊκής Στρατηγικής Ασφάλειας

Για την Ευρώπη, το να παραμείνει ένας σημαντικός διεθνής παίκτης δεν απαιτεί την μαζική αύξηση των αμυντικών δαπανών ή την μετατροπή της ΚΠΑΑ σε όργανο στρατιωτικής αποτροπής με την παραδοσιακή έννοια. Στην πραγματικότητα, η οικονομική κρίση θα μπορούσε να δώσει την ευκαιρία να γίνει κάτι καλύτερο με λιγότερα, απαιτώντας πιο συστηματικό συντονισμό και ενσωμάτωση με άλλες πολιτικές της ΕΕ. Επιπλέον, η ΕΕ πρέπει να εξετάσει ποια συμφέροντα είναι ρεαλιστικά και δυνατόν να κατανεμηθούν σε όλους.

Αυτά θα πρέπει να περιληφθούν σε μια νέα και πιο σαφή Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφάλειας (ΕΣΑ), η οποία ενσωματώνει συναφείς τομείς όπως η εξωτερική πολιτική, η ενέργεια, το εμπόριο, η ανάπτυξη και οι κοινές αξίες, ενώ αποσαφηνίζει τη χρήση μέσων όπως η επιβολή κυρώσεων, και λαμβάνει υπόψη τους νέους μηχανισμούς της Λισαβόνας. Μια νέα ευρεία ΕΣΑ θα μπορούσε επίσης να λάβει υπόψη τη Στρατηγική Αντίληψη του ΝΑΤΟ του 2010, έτσι ώστε να αποφεύγονται οι αλληλεπικαλύψεις, σε σχέση με τις στρατιωτικές υποθέσεις. Η ισχύουσα στρατηγική ασφάλειας της ΕΕ εγκρίθηκε τον Δεκέμβριο του 2003.

Τον Δεκέμβριο του 2007, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αποφάσισε την έναρξη μιας συζήτησης σχετικά με την αναγκαιότητα αναθεώρησης της ΕΣΑ. Για το σκοπό αυτό το Ινστιτούτο Μελετών για την Ασφάλεια της ΕΕ (EUISS) πραγματοποίησε ένα πρόγραμμα με θέμα “European Interests and Strategic Options” προκειμένου να προκαλέσει  ανάλογη συζήτηση μέσα στην ΕΕ. Από πολλές πλευρές διατυπώθηκε η άποψη ότι η ΕΣΑ είναι ένα ανεπαρκές κείμενο το οποίο οπωσδήποτε έχει ανάγκη αναθεώρησης. Τελικώς, στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Δεκεμβρίου 2008 παρουσιάστηκαν και εγκρίθηκαν οι προτάσεις για την αναμόρφωση και επικαιροποίηση του αρχικού κειμένου («Έκθεση σχετικά με την εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής Ασφάλειας», Βρυξέλλες, 11 Δεκ 2008), στις οποίες επισημαίνεται η απειλή που συνιστά το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, δίνεται έμφαση στην αναγκαιότητα βελτίωσης της ενεργειακής ασφάλειας της Ευρώπης, ενώ περιλαμβάνεται η νέα απειλή που προέρχεται από την πειρατεία στη θάλασσα.

Η βασική ιδέα για την ενίσχυση της ΕΣΑ είναι ότι για να καταστεί η ΕΕ ισχυρός και αξιόπιστος παίκτης στην παγκόσμια σκηνή, είναι απαραίτητο να είναι αποτελεσματική σε τρεις βασικούς τομείς:

• Πρώτον, να καταστεί αποτελεσματική στο εσωτερικό της, βελτιώνοντας τις δικές της στρατιωτικές δυνατότητες.

• Δεύτερον, η ΕΕ έχει ανάγκη να ασκεί επιρροή στο άμεσο περιβάλλον της, αναπτύσσοντας στενότερους δεσμούς με τις γειτονικές της χώρες.

• Τρίτον, είναι ανάγκη να είναι αποτελεσματική σε παγκόσμιο επίπεδο, μέσα από πολύπλευρες πρωτοβουλίες.

Εκείνο που έχει μεγάλη σημασία είναι να ενισχυθεί η δυνατότητα στρατηγικής δράσης της Ένωσης, στο πλαίσιο των νέων συνθηκών που έχουν διαμορφωθεί στο διεθνές στρατηγικό περιβάλλον. Θεωρητικά, η ΚΠΑΑ μπορεί να υλοποιείται υπό δύο μορφές δράσης: Η πρώτη αναφέρεται στην απώλεια της στρατιωτικής ισχύος, η οποία θα μονοπωλείται από το ΝΑΤΟ, ενώ η ΕΕ  θα περιορισθεί σε μη στρατιωτικές δυνατότητες. Στη δεύτερη η Ένωση θα συνεχίσει να αναπτύσσει τις στρατιωτικές και μη στρατιωτικές της δυνατότητες, μέσα στο πλαίσιο των αντικειμενικών σκοπών της ΚΠΑΑ. Θεωρώντας ότι η δεύτερη περίπτωση είναι εκείνη που έχει επιλέξει η Ένωση και με βάση αυτή βαδίζει, διαφαίνεται ότι υπάρχουν τρεις προϋποθέσεις για να επιτευχθούν οι στόχοι της:[1]

• Να καταστεί η ΚΠΑΑ κύριο εργαλείο στην υπηρεσία του διεθνούς ρόλου της Ένωσης, ο οποίος θα πρέπει να διατηρηθεί ως στόχος προτεραιότητας.

• Να καθορισθούν ο ρόλος και οι επιδιώξεις της Ένωσης στο διεθνές σύστημα.

• Να καθορισθούν οι όροι  μιας νέας σύμπραξης μεταξύ των ΗΠΑ και της ΕΕ.

 Προτεραιότητες για την ευρωπαϊκή άμυνα και ασφάλεια

Από το 2012 και πέρα, τρεις ευρύτερες δεσμεύσεις πρέπει να αποτελούν προτεραιότητα για την ασφάλεια της Ευρώπης και, συνεπώς, μια γεω-οικονομική προοπτική: η ανάληψη μιας ευρύτερης προσέγγισης για την ασφάλεια, η ενίσχυση των πολιτικών γειτονίας της ΕΕ, και η ενίσχυση της αμυντικής συνεργασίας, συμπεριλαμβανομένων των συνεισφορών στο ΝΑΤΟ.

Πρώτον, η Ευρώπη χρειάζεται να τελειοποιήσει την ισορροπία μεταξύ «σκληρών» και «ήπιων» επιδιώξεων ασφαλείας. Στην παγκόσμια λίστα των αμυντικών δαπανών, εξακολουθούν να υπάρχουν έξι ευρωπαϊκές χώρες μεταξύ των πρώτων 20. Ωστόσο, η Ευρώπη εξακολουθεί να εξαρτάται από τις ΗΠΑ, όπως φάνηκε στη εκστρατεία στη Λιβύη που ανελήφθη από το ΝΑΤΟ. Μια ισχυρή ΚΠΑΑ με τους παραδοσιακούς όρους ασφάλειας δεν αποτελεί πανάκεια για τη διασφάλιση γεωοικονομικών συμφερόντων. Η Κίνα και η Ινδία, για παράδειγμα, θεωρούνται ως ανερχόμενες δυνάμεις λόγω της οικονομικής τους ανάπτυξης, όχι λόγω της ισχύος των ενόπλων δυνάμεών τους.

Εάν η σε βάθος ολοκλήρωση-ενσωμάτωση της ΚΠΑΑ σε ότι έχει να κάνει με τη «σκληρή» ασφάλεια και οι αυξημένες αμυντικές δαπάνες από τα κράτη μέλη δεν αποτελούν ένα ρεαλιστικό ενδεχόμενο για τα επόμενα χρόνια, η ΚΠΑΑ θα πρέπει να βελτιώσει τουλάχιστον περαιτέρω την «ήπια», ενοποιώντας τις στρατιωτικές και μη στρατιωτικές συνιστώσες  της ασφάλειας. Αυτό σημαίνει ότι η ΚΠΑΑ θα εντάσσεται όλο και περισσότερο στην ευρύτερη ευρωπαϊκή εξωτερική πολιτική, κάτι που επιβάλλει την περαιτέρω ανάπτυξη και προσαρμογή των νέων ρυθμίσεων της Λισαβόνας. Σημαντικό ρόλο σ’ αυτό μπορεί να παίξει Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (European External Action Service – EEAS) που λειτουργεί ουσιαστικά από τον Ιανουάριο του 2011. Η εξωτερική πολιτική πρέπει να κινείται παραλλήλως προς την οικονομία και τις γεωοικονομικές επιδιώξεις, διαφορετικά υπονομεύεται σοβαρά η ικανότητα της Ευρώπης να δρα με συνοχή και αποτελεσματικότητα.

Δεύτερον, η Ευρώπη επηρεάζεται άμεσα από την ανασφάλεια στη γειτονιά της. Οι ανησυχίες ποικίλουν από τις μεταναστευτικές ροές μέχρι τις απειλές που προέρχονται από την αστάθεια, και τους εμφύλιους πόλεμους στις γειτονικές χώρες, καθώς και του ενδεχομένου πολέμων μεταξύ γειτονικών κρατών. Όλα δείχνουν ότι είναι ανάγκη να υπάρξει μια αναθεώρηση της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Γειτονίας (European Neighborhood Policy – ENP), έτσι ώστε, πέρα από την αναπτυξιακή βοήθεια και τις εμπορικές ρυθμίσεις, να διαμορφωθούν κατάλληλοι δεσμοί ασφάλειας με τους εταίρους. Η ENP καλύπτει σε τρεις περιοχές στον περίγυρο της ΕΕ: τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης (Λευκορωσία, Ουκρανία και Μολδαβία), τις χώρες του Νοτίου Καυκάσου (Αρμενία, Γεωργία και Αζερμπαϊτζάν), και όλες τις χώρες της νότιας και της ανατολικής ακτής της Μεσογείου.

Η Ανατολική Ευρώπη και ο Νότιος Καύκασος είναι ζωτικής σημασίας για την ασφάλεια της Ευρώπης, αφενός λόγω των ενεργειακών σχέσεων, αφετέρου λόγω της αστάθειας και των προβλημάτων ασφάλειας. Οι ανεπίλυτες συγκρούσεις στη Γεωργία και στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν πρέπει να τοποθετηθούν υψηλότερα στην ατζέντα των θεμάτων ασφάλειας της Ευρώπης, δεδομένου ότι οι εντάσεις παραμένουν και θα μπορούσαν να αποσταθεροποιήσουν σοβαρά την περιοχή, και να επηρεάσουν με τη σειρά τους τις ενεργειακές ροές προς την Ευρώπη. Ομοίως, είναι σημαντική για την Ευρώπη μια πιο τολμηρή προσέγγιση έναντι της Ρωσίας που θα είναι καθοριστικής σημασίας για τη σταθερότητα στην Ανατολή. Η Μόσχα είναι ζωτικής σημασίας για την επίλυση των συγκρούσεων στην Ανατολική Ευρώπη (Υπερδνειστερία) και το Νότιο Καύκασο. Η οικοδόμηση μιας ειλικρινούς γεωπολιτικής σχέσης με τη Μόσχα θα πρέπει να είναι μεταξύ των προτεραιοτήτων στο άμεσο μέλλον, ιδιαίτερα μετά την εκλογή του Βλαντιμίρ Πούτιν στην προεδρία.

Σημαντικής σημασίας είναι επίσης η σχέση της Ευρώπης με την Τουρκία η οποία επιδιώκει να έχει έναν αυξημένο ρόλο ως γεωπολιτικού παράγοντα από τη Βόρεια Αφρική μέχρι την Κεντρική Ασία. Εντός του 2012, οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις παρουσιάζουν στασιμότητα εξαιτίας της άρνησης της Τουρκίας να αναγνωρίσει την Κυριακή Δημοκρατία, η οποία θα ασκήσει την προεδρία της Ένωσης στο δεύτερο εξάμηνο του έτους. Παράλληλα, η κατοχή του βόρειου τμήματος της Κυπριακής Δημοκρατίας συνεχίζει να αποτελεί λόγο αστάθειας και αγκάθι στις σχέσεις της Τουρκίας με την ΕΕ. Πέραν αυτού θα πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα και να εκτιμηθεί κατάλληλα η στάση της Τουρκίας στην κρίση της Συρίας αλλά και σε άλλα ζητήματα ασφάλειας της περιοχής, όπως για παράδειγμα στο Βόρειο Ιράκ και το κουρδικό ζήτημα.

Τρίτον, η ευρωπαϊκή ασφάλεια είναι και θα συνεχίσει να είναι εθνική υπόθεση του κάθε κράτους μέλος καθώς και του ΝΑΤΟ. Οι ΗΠΑ κοιτάζουν όλο και περισσότερο προς την Ασία. Προκειμένου η Συμμαχία να διατηρηθεί ισχυρή, ενώ υφίσταται την ίδια Δυτική παρακμή όπως η ΚΠΑΑ, θα πρέπει να γίνει περισσότερο ευρωπαϊκή. Το ΝΑΤΟ είναι πιθανό να παραμείνει η ραχοκοκαλιά της ευρωπαϊκής άμυνας. Διαθέτει την υποδομή αλλά και την εμπειρία για να ασχοληθεί με θέματα «σκληρής» ασφάλειας.

Η διατλαντική συνεργασία με τις ΗΠΑ θα παραμείνει ζωτικής σημασίας από πλευράς οικονομικής, πολιτικής και στρατιωτικής. Κάτι τέτοιο βεβαίως θα οδηγήσει σε ανακατατάξεις και αναδιοργανώσεις κυρίως σε ότι αφορά τα κράτη μέλη της Ένωσης που δεν είναι μέλη του ΝΑΤΟ και το αντίθετο, συμπεριλαμβανομένης και της Τουρκίας.

Πολιτικές για το μέλλον

Η ΕΕ διατηρεί διπλωματικές σχέσεις με όλες σχεδόν τις χώρες στον κόσμο. Έχει αναπτύξει στρατηγικές συνεργασίες με κύριους διεθνείς παίκτες, έχει εμπλακεί σε βάθος με αναδυόμενες δυνάμεις ανά τον κόσμο, και έχει υπογράψει διμερείς συμφωνίες συνεργασίας με αριθμό κρατών στην περιφέρειά της. Στο εξωτερικό, η Ένωση εκπροσωπείται από ένα δίκτυο 136 αντιπροσωπειών, οι οποίες έχουν παρόμοια λειτουργία με εκείνη μιας πρεσβείας.

Η Ευρώπη έχει στη διάθεσή της διάφορους μηχανισμούς προκειμένου να αντιμετωπίσει τις μειώσεις στον αμυντικό τομέα, ενώ επίσης διαθέτει ακόμα σημαντική οικονομική δύναμη παγκοσμίως. Αλλά αυτά δεν αφορούν κυρίως τις δομές της ασφάλειας και της άμυνας της ΕΕ. Ο συνδυασμός της «ήπιας» ασφάλειας της ΚΠΑΑ με την «σκληρή» ασφάλεια των κρατών μελών και του ΝΑΤΟ είναι πιθανό να παραμείνει η μόνη πραγματική δυνατότητα.

Η συζήτηση σχετικά με την ευρωπαϊκή άμυνα και ασφάλεια θα πρέπει να αναπτυχθεί περαιτέρω, σε συνδυασμό με την έναρξη της συζήτησης για μια νέα Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφάλειας, όπως αναφέρθηκε ανωτέρω. Αν στο επόμενο χρονικό διάστημα άρχιζε μια αναθεώρησή της, θα μπορούσε να είναι έτοιμη μια νέα ΕΣΑ το 2013, δέκα χρόνια μετά την πρώτη στρατηγική. Η ΚΠΑΑ δεν μπορεί να ορίζεται με αυστηρά στρατιωτικούς όρους, ενώ δεν υπάρχει πολιτική βούληση να ακολουθηθούν οι τάσεις των αμυντικών δαπανών των ΗΠΑ, εκ μέρους των κρατών μελών της ΕΕ.

Η ασφάλεια και η άμυνα είναι μόνο ένα μέρος του ευρύτερου πάζλ για τη διαχείριση των περιορισμών και των μειώσεων. Υπερβολικές στρατιωτικές δαπάνες ή η ολοκλήρωση της ΚΠΑΑ σε βάθος δεν θα εγγυώνται κατ’ ανάγκην το σημερινό επίπεδο της οικονομικής ευημερίας. Η δύναμη της Ευρώπης έγκειται στην ανθρώπινη πτυχή της ασφάλειας. Μια ανθρώπινη προσέγγιση της ασφάλειας, σε συνδυασμό με την εκτεταμένη συνεργασία σε θέματα ασφάλειας μέσω των διαφόρων παγκόσμιων και περιφερειακών μηχανισμών, παραμένει καταλληλότερη για τη διασφάλιση των γεωοικονομικών συμφερόντων της Ευρώπης. Η άμυνα συνεχίζει να υστερεί σε σχέση με τα γεωοικονομικά δεδομένα. Αλλά σε μια εποχή περιορισμένων πόρων, είναι ανάγκη η ΕΕ να αρχίσει να ανταποκρίνεται στις από μακρού υφιστάμενες μεγάλες υποσχέσεις της για περιορισμό της διάκρισης μεταξύ της ασφάλειας και των οικονομικών διαστάσεων των εξωτερικών της σχέσεων.

Εν τω μεταξύ, νέες κρίσεις είναι δυνατόν να ξεσπάσουν, λόγω των απειλών ασφάλειας στον Νότιο Καύκασο και τη Μέση Ανατολή, και να ενταθούν οι συγκρούσεις στο Κέρας της Αφρική. Η ΕΕ θα πρέπει επίσης να προετοιμάζεται για την κατάσταση που θα προκύψει από την απόσυρση των στρατευμάτων του ΝΑΤΟ από το Αφγανιστάν μετά το 2014, και να προβεί στη λήψη των αναγκαίων μέτρων ώστε να καταστεί στρατηγικός παίκτης στην ευρύτερη περιοχή.

Είναι γεγονός ότι η Ευρώπη δεν βλέπει την πολιτική ασφάλειας και άμυνας ως μέσο στήριξης της φθίνουσας μεν αλλά ακόμα σημαντικής οικονομικής ισχύος της. Φυσικά η «σκληρή» στρατιωτική ισχύς δεν είναι η κύρια απάντηση στις παγκόσμιες προκλήσεις, αλλά αποτελεί ένα βασικό συστατικό. Η πρόκληση για το άμεσο μέλλον θα είναι η περαιτέρω ανάπτυξη μιας αποτελεσματικής ΚΠΑΑ, με σαφώς καθορισμένους στόχους, που βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με την ευρύτερη ανάπτυξη της ευρωπαϊκής και εξωτερικής πολιτικής, συμπεριλαμβανομένων των οικονομικών και εμπορικών θεμάτων.

---

[1] Ευρεία ανάλυση στο Ι. Παρίσης, Η ΕΥΡΩΠΗ ΤΗΣ ΑΜΥΝΑΣ, Αθήνα, 2010.