Ασθενείς ηγέτες στην εξουσία

Χρήστος Ιακώβου

Διευθυντής του Κυπριακού Κέντρου Μελετών (ΚΥΚΕΜ)

Πρόσφατα διάβασα το πολύκροτο και πρωτότυπο σε περιεχόμενο βιβλίο του πρώην Βρετανού υπουργού εξωτερικών, Ντείβιντ Όουεν, «Ασθενείς ηγέτες στην εξουσία» (εκδόσεις Καστανιώτη 2009, αγγλ. In Sickness and in Power: Illness in heads of government during the last 100 years). Η πρωτοτυπία του βιβλίου έγκειται στο σκοπό συγγραφής του, δηλαδή να ανιχνεύσει και να αναλύσει το πως η ψυχική και σωματική υγεία διαφόρων πολιτικών ηγετών έπαιξε σημαντικό ρόλο σε αποφάσεις  που είχαν κρίσιμο χαρακτήρα και στρατηγικές επιπτώσεις  για τα κράτη τους ή για την παγκόσμια ιστορία κατά τον 20^ου αιώνα.

Ο συγγραφέας, έχοντας μία μακρά πείρα στην πολιτική και υπό την ιδιότητά του ως ιατρός νευρολόγος, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το θέμα αυτό και ανατέμνει ένα αντικείμενο το οποίο ελάχιστοι άγγιξαν στο παρελθόν. Χαρακτηριστικά γράφει: «Ο βαθμός στον οποίο η ασθένεια επηρεάζει τη λειτουργία της κυβέρνησης και τις αποφάσεις των αρχηγών κρατών προκαλώντας παραφροσύνη, με την έννοια της απερισκεψίας, της ανοησίας και της παρορμητικότητας, ήταν ένα θέμα που αντιμετώπισα άμεσα ως υπουργός Εξωτερικών, και το οποίο δεν έπαψε να με απασχολεί έκτοτε».

Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο ποιοτικά μέρη. Το πρώτο μέρος πραγματεύεται τη σχέση πολιτικής και ιατρικής και το δεύτερο αναλύει το φαινόμενο του «Συνδρόμου της Ύβρεως».

Σε σχέση με το πρώτο μέρος, ο συγγραφέας εγείρει μία ευρεία γκάμα ενδιαφερόντων ερωτημάτων. Πόσο κάποια ασθένεια μπορεί να επηρεάσει τις αποφάσεις ενός πολιτικού; Ποιοί κίνδυνοι ελλοχεύουν από την δημόσια απόκρυψη της ασθένειας; Πόσο δύσκολη είναι απομάκρυνση ενός ασθενούς ηγέτη από την εξουσία σε ένα δημοκρατικό καθεστώς. Τέλος, σε τέτοιες περιπτώσεις το καθήκον των ιατρών εξαντλείται έναντι του ασθενούς, όπως κατά κανόνα συμβαίνει, ή η ευθύνη επεκτείνεται και απέναντι στο λαό και στο κράτος; 

Προς απάντηση των ερωτημάτων του ο συγγραφέας παραθέτει μία σειρά από παραδείγματα. Σοκάρει η διαπίστωση ότι από τους 37 προέδρους των Ηνωμένων Πολιτειών μέχρι το 1974, στους μισούς διαπιστώθηκε κάποια ψυχική ασθένεια, μέρος των οποίων έπασχε και κατά τη διάρκεια άσκησης της εξουσίας. Για παράδειγμα, ο Φραγκλίνος Ρούζβετ ήταν εξασθενημένος ψυχολογικά όταν έγινε η διάσκεψη στη Γιάλτα. Ο Ρίτσαρντ Νίξον έπασχε από αλκοολισμό όταν ήταν πρόεδρος με αποτέλεσμα να μην μπορεί να συμμετάσχει μερικές φορές σε σοβαρές συναντήσεις και ο Λύντον Τζόνσον υπέφερε από κατάθλιψη. Ο Τζον Κένεντι υπέφερε από την νόσο του Addison, ενδοκρινολογική διαταραχή των επινεφριδίων, γεγονός που του προκαλούσε αφόρητους πόνους προκαλώντας του άσχημη ψυχολογική διάθεση κατά τη διάρκεια της αποτυχημένης αμερικανικής επιχείρησης στον Κόλπο των Χοίρων της Κούβας, όπως επίσης και στην αποτυχημένη συνάντηση που είχε με τον ηγέτη της Σοβιετικής Ένωσης, Νικίτα Χρουστσόφ, στην Αυστρία.  Άλλα έντονα παραδείγματα που παραθέτει ο Όουεν είναι η συνήθεια του Ουίστον Τσώρτσιλ, ο οποίος ήταν αρειμάνιος καπνιστής πούρων και κατά καιρούς έπασχε από κατάθλιψη, να καταναλώνει μεγάλες ποσότητες οινοπνευματωδών ποτών. Ιδιαίτερη εντύπωση κάνει η αναφορά στην ασθένεια του Άντονυ Ίντεν κατά τη κρίση της Διώρυγας του Σουέζ και πως αυτή επηρέασε την συμπεριφορά του. Τέλος, δεν μένει απαρατήρητη η αποκάλυψη ότι τηρήθηκε αυστηρή μυστικότητα για μία μορφή καρκίνου του αίματος που έπασχε ο Σάχης του Ιράν, Moχάμμεντ Ρεζά Παχλαβί, κατά την ταραχώδη περίοδο 1977-79, όπως επίσης και η απόκρυψη της ασθένειας του καρκίνου του προστάτη που έπασχε ο Φρανσουά Μιττεράν, για έντεκα από τα δεκατέσσερα χρόνια που παρέμεινε στην προεδρία της Γαλλίας. 

Θεωρώ ακόμη πιο σημαντικό το δεύτερο μέρος του βιβλίου όπου ο Όουεν πραγματεύεται το «Σύνδρομο της Ύβρεως» (Hubris Syndrome). Έχοντας ως μοντέλα την πολιτική συμπεριφορά των Τζωρτζ Μπους και Τόνι Μπλέρ αναλύει το φαινόμενο της συμπεριφοράς που απορρέει από την «μέθη της εξουσίας». Υποστηρίζει ότι μερικοί ηγέτες όταν ανέρχονται στην εξουσία εμφανίζουν τέτοια οίηση με αποτέλεσμα να εμπιστεύονται απόλυτα την κρίση τους και να αγνοούν τις υποδείξεις και την κριτική των συνεργατών τους. Έχοντας υπέρμετρη αυτοπεποίθηση, θεωρούν εαυτούς υπεράνω των ανθρωπίνων ορίων και βυθίζονται συνεχώς στις ψευδαισθήσεις παντοδυναμίας.

Ο Όουεν θεωρεί το «Σύνδρομο της Ύβρεως» εξαιρετικά επικίνδυνο για τη συμπεριφορά των ηγετών που μπορεί να επηρεάσει αποφάσεις για το μέλλον κοινωνιών, κρατών και της διεθνούς σκηνής και προτείνει στην ιατρική επιστημονική κοινότητα να μελετήσει συστηματικά την ύπαρξη του «Συνδρόμου της Ύβρεως» και να καταλήξει σε συμπεράσματα για τα συμπτώματά και την αντιμετώπισή του.

Η σημασία του βιβλίου έγκειται ότι αγγίζει ένα πολύ λεπτό σημείο της σχέσης ιατρικής με την πολιτική. Η ιστορία του 20^ου αιώνα κατέδειξε ότι αυτά τα θέματα παρέμειναν στο σκοτάδι παρά την αποδεδειγμένη σημασία τους για τις αρνητικές συνέπειες στην εξέλιξη της ιστορίας και για τις τύχες των λαών.

www.geopolitics-gr.blogspot.com