Η γαλλική «καταιγίδα της ερήμου» στο Μάλι

Οι γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί για το ουράνιο
και τους υδρογονάνθρακες της Δ. Αφρικής

Του Πετρου Παπακωνσταντινου

«Η Ευρώπη πρέπει να κάνει το καθήκον της στον αγώνα για δημοκρατία και ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Να γιατί αποφάσισα την επέμβαση στο Μάλι». Με αυτά τα λόγια, ο Γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ υπερασπίστηκε από το βήμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, στο Στρασβούργο, τη στρατιωτική επέμβαση που άρχισε στις 11 Ιανουαρίου, φέρνοντας στην παλιά, γαλλική, αποικία της δυτικής Αφρικής τη φωτιά 5.000 Γάλλων στρατιωτών, ελικοπτέρων Gazelle και μαχητικών αεροσκαφών Mirage και Rafale.

Να λοιπόν που ο σοσιαλιστής ηγέτης, ο οποίος εξελέγη με την υπόσχεση της απαγκίστρωσης από το ναρκοπέδιο του Αφγανιστάν, χάρισε κιόλας στη χώρα του τη δική της «καταιγίδα της ερήμου». Ασφαλώς, οι αναλογίες της γαλλικής επέμβασης στο Μάλι με την αμερικανική στο Ιράκ πάσχουν. Ο μεταβατικός πρόεδρος του Μάλι, Ντιονκουντά Τραορέ, είχε όντως ζητήσει τη βοήθεια της Γαλλίας για να αναχαιτίσει την προέλαση των ισλαμιστών ανταρτών του μετώπου Ανσάρ Εντίν. Η «Αλ Κάιντα του Ισλαμικού Μαγκρέμπ» είχε όντως δημιουργήσει ορμητήρια στο βόρειο τμήμα της χώρας, απειλώντας τη γειτονική Αλγερία και τη Μεσόγειο. Οι φονταμενταλιστές πράγματι διέπραξαν παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και πολιτιστικές καταστροφές στα εδάφη που είχαν πέσει στα χέρια τους, γεγονός που εξηγεί γιατί σημαντικό μέρος του τοπικού πληθυσμού υποδέχθηκε τον Ολάντ ως απελευθερωτή.

Ολα αυτά όμως δεν στάθηκαν ικανά να πείσουν τον καχύποπτο Βρετανό ευρωβουλευτή Νάιτζελ Φάρατζ, επικεφαλής του Κόμματος της Ανεξαρτησίας, ο οποίος αντέδρασε ως εξής στην τοποθέτηση του Γάλλου προέδρου: «Ο κόσμος αρχίζει να καταλαβαίνει ότι το ευρώ είναι καταδικασμένο... Ο δικός σας υπουργός Απασχόλησης λέει ότι η χώρα σας έχει χρεοκοπήσει. Τι κάνετε λοιπόν; Το παλιό κόλπο: ξεκινάτε μια στρατιωτική επέμβαση στο εξωτερικό... Δεν θέλω η Βρετανία να είναι μέρος μιας μιλιταριστικής, πολεμοχαρούς Ε.Ε.»! Αλλά ακόμη και η περισσότερο νηφάλια Deutsche Welle σχολίαζε στην ιστοσελίδα της ότι η Γαλλία «ξεκίνησε να υπερασπιστεί τα συμφέροντά της, αλλά υπάρχει ο κίνδυνος να αντιμετωπιστεί ως νεοαποικιακή δύναμη».

Η αλήθεια είναι ότι, πέραν των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η Γαλλία έχει να υπερασπιστεί πολύ απτά συμφέροντα στη δυτική Αφρική. Περί τους 5.000 Γάλλους υπηκόους ζουν στη γαλλόφωνη χώρα, ο ορυκτός πλούτος της οποίας έχει προσελκύσει γαλλικές πολυεθνικές – Total, Bouygues, Ballore, Areva. Η δράση των ισλαμιστών απειλεί τα γαλλικά συμφέροντα και στη γειτονική Αλγερία, όπως έδειξε η πρόσφατη, αιματηρή κρίση ομήρων στις εγκαταστάσεις φυσικού αερίου του Ιν Αμενάς, στην Αλγερία.

Το κυριότερο διακύβευμα για τη Γαλλία εστιάζεται στον γειτονικό Νίγηρα, ο οποίος επίσης απειλείται να αποσταθεροποιηθεί από τις αντάρτικες δυνάμεις εξτρεμιστών ισλαμιστών και αποσχιστικών κινημάτων των Τουαρέγκ, νομαδικής φυλής που απλώνεται σε ολόκληρη την κεντρική Σαχάρα. Αν και αποτελεί μια από τις φτωχότερες χώρες, ο Νίγηρας είναι ο τέταρτος παραγωγός ουρανίου στον κόσμο. Η Γαλλία, η οποία παράγει το 78% της ηλεκτρικής της ενέργειας με πυρηνικούς αντιδραστήρες, εισάγει το 30% έως και 40% του ουρανίου που χρειάζεται από τον Νίγηρα, ο οποίος έχει παραδώσει την εκμετάλλευση μεγάλου μέρους των κοιτασμάτων του στο ενεργειακό μεγαθήριο Areva.

Γενικότερα η Αφρική αποκτά ολοένα μεγαλύτερο ενδιαφέρον στα μάτια των μεγάλων δυνάμεων, παλαιών και αναδυόμενων. Η Κίνα καλύπτει το ένα τρίτο των ενεργειακών της αναγκών και ακόμη μεγαλύτερο κλάσμα των αναγκών της σε μέταλλα από τη Μαύρη Ηπειρο, ενώ έχει ιδιαίτερα σημαντική παρουσία στον Νίγηρα. Οχι απροσδόκητα, η συνήθως ευαίσθητη σε ζητήματα ξένων επεμβάσεων Κίνα δεν διατύπωσε την παραμικρή διαφωνία στην κάλυψη της γαλλικής επέμβασης από τον ΟΗΕ. Από την πλευρά της, η Αμερική καλύπτει το 18% των ενεργειακών της αναγκών από την Αφρική και αυτό το ποσοστό αναμένεται να αυξηθεί σε 25% εντός διετίας. Μέσω της στρατιωτικής διοίκησης Αφρικής, AFRICOM, η οποία δημιουργήθηκε το 2007, το Πεντάγωνο σχεδιάζει να έχει αναπτύξει χιλιάδες στρατιώτες σε 35 χώρες της Αφρικής μέχρι τα τέλη του 2013. Ηδη, αμερικανικά στρατεύματα σταθμεύουν σε Κένυα, Ουγκάντα, Αιθοπία, Τζιμπουτί, Μαυριτανία και Μπουρκίνα Φάσο, ενώ στα σκαριά βρίσκεται καινούργια βάση, στο νότιο Σουδάν.

Οι Τουαρέγκ και η σκιά του Καντάφι

Βασικός παράγοντας αστάθειας στην κεντρική Σαχάρα είναι ο αλυτρωτισμός των Τουαρέγκ, νομαδικού λαού χωρίς κράτος, που κατοικεί στην περιοχή από τον 5ο αιώνα π.Χ., όπως μαρτυρά ο Ηρόδοτος. Η πρώτη εξέγερση των Τουαρέγκ στη σύγχρονη εποχή χρονολογείται το 1916, όταν οι Γάλλοι αθέτησαν την υπόσχεσή τους για αυτονομία του «Αζαουάντ», όπως αποκαλείται από τους Τουαρέγκ το βόρειο Μάλι. Το αυτονομιστικό κίνημα των Τουαρέγκ άρχισε να συγχωνεύεται με το ριζοσπαστικό Ισλάμ τη δεκαετία του ’70, με καταλυτικό τον ρόλο του Μουαμάρ Καντάφι. Πολλοί Τουαρέγκ είχαν μεταναστεύσει στη Λιβύη προς αναζήτηση εργασίας. Ο Καντάφι τους υποδέχθηκε με ανοιχτές αγκάλες και τους χρησιμοποίησε στην «Ισλαμική Λεγεώνα» που δημιούργησε το 1972, ως πολιορκητικό κριό του μεγαλοϊδεατισμού του στην Αφρική. Στον εμφύλιο της Λιβύης, οι Τουαρέγκ του μετώπου MNLA πολέμησαν ως μισθοφόροι του Καντάφι εναντίον της αντιπολίτευσης, η οποία υποστηριζόταν από το ΝΑΤΟ. Οταν άρχισε να σφίγγει ο κλοιός γύρω από τον συνταγματάρχη, το MNLA τον «πούλησε» στους Γάλλους, οι οποίοι επέτρεψαν στους Τουαρέγκ να επιστρέψουν στο Μάλι με τον βαρύ οπλισμό τους. Αυτές τις μέρες, καθώς οι Γάλλοι εκδιώκουν τους φανατικούς ισλαμιστές από το βόρειο Μάλι, επιτρέπουν στις δυνάμεις του MNLA να καλύψουν το κενό εξουσίας. Το πού θα καταλήξουν αυτές οι εκατέρωθεν «συμμαχίες με τον διάβολο», παραμένει εντελώς αβέβαιο...