Οι εκλογές ως άσκηση πολιτικής σκέψης

Χρήστος Ιακώβου

Διευθυντής του Κυπριακού Κέντρου Μελετών

Αυτές οι ευρωεκλογές είναι οι τρίτες από την ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αν συγκρίνει κανείς το προεκλογικό κλίμα αυτών των εκλογών με το αντίστοιχο των προηγούμενων εκλογικών αναμετρήσεων είναι ολοφάνερη μία ποιοτική διαφορά, η απουσία φανατισμού, μισαλλοδοξίας και συνεπώς έντασης. Θεωρητικώς αυτό μπορεί να αποτελεί από μόνο του στοιχείο εκσυγχρονισμού σε μία εξελισσόμενη κοινωνία. Στην πραγματικότητα είναι ατμόσφαιρα η οποία αναδίδει πολιτική αναξιοπιστία και απαξίωσης της πολιτικής ζωής από τους πολίτες.

Κάθε εκλογική αναμέτρηση αποτελεί μία από τις μεγάλες στιγμές της σύγχρονης Δημοκρατίας. Η συμμετοχή των πολιτών στην εκλογική διαδικασία αναδεικνύει την ποιότητα του πολίτη ως μέλους μιας κοινωνίας καθώς επίσης και την κουλτούρα της πολιτικής ζωής.

Ο θεωρητικός θεμελιωτής του σύγχρονου κράτους και της εμπειρικής επιστήμης της πολιτικής και ένας εκ των εισηγητών του πολιτικού ορθολογισμού, Άγγλος διανοητής Τόμας Χομπς (1588 - 1679), ανέλυσε στο κλασικό του έργο «Λεβιάθαν» ότι η φυσική κατάσταση του ανθρώπου δεν είναι η ειρηνική συνύπαρξη όλων και η ακώλυτη κάλυψη των αναγκών του αλλά ο γενικευμένος πόλεμος όλων εναντίον όλων για την απόκτηση των περιορισμένων φυσικών πόρων και την ικανοποίηση των ενστικτωδών παρορμήσεων. Κατά τον Χομπς, η κατάσταση αυτή αίρεται από τη δημιουργία του κράτους, το οποίο είναι η δημιουργική επινόηση της ορθολογικής ανθρώπινης δραστηριότητας. Με άλλα λόγια το κράτος αποσκοπεί στην έλλογη οργάνωση των κοινωνικών σχέσεων και της πολιτικής κυριαρχίας, καθώς και στη διαρκή αναδιάταξη των πολιτικών του λειτουργιών, προκειμένου να επιτελείται η κατά το δυνατόν αποτελεσματικότερη αναπροσαρμογή της κοινωνίας στις διαρκώς μεταβαλλόμενες εξωγενείς συνθήκες.

Μπορεί η ένταξή μας στην ΕΕ, να δημιούργησε προσδοκίες ότι δημοκρατία και εκσυγχρονισμός θα αποτελούσαν αναμφιβόλως τις δύο ενισχυμένες συντεταγμένες της κοινωνίας μας, αυτό, όμως, αποδείχθηκε ψευδαίσθηση. Αν και στις αναπτυσσόμενες κοινωνίες το φαινόμενο του εκσυγχρονισμού, όπως έχει επιστημονικά μελετηθεί, δεν συνδέεται πάντοτε με την ύπαρξη δημοκρατικού πολιτεύματος (π.χ. Τουρκία), στις δυτικές κοινωνίες το περιεχόμενο του εκσυγχρονισμού δεν καθορίζεται μόνο από την οικονομική ανάπτυξη αλλά και από την κοινωνική και, ως εκ τούτου, η ύπαρξη δημοκρατικού πολιτεύματος αποτελεί ένα από τα ουσιαστικότερα στοιχεία του εκσυγχρονισμού. Για τα δεδομένα της Κύπρου, δημοκρατία και εκσυγχρονισμός είναι δύο όροι άρρηκτα συνδεδεμένοι. 

Αν αναλογιστεί κανείς ότι ακόμη και στις πλέον ανεπτυγμένες κοινωνίες εντός της ΕΕ διαπιστώνεται δημοκρατικό έλλειμμα και ακόμη προβλήματα στην οικονομική και κοινωνική τους ανάπτυξη μπορεί εύκολα να αντιληφθεί γιατί στη δική μας κοινωνία το πρόβλημα του εκσυγχρονισμού, αλλά και της καλύτερης λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών είναι πιο έντονο. Γι' αυτό η αναζήτηση των τρόπων με τους οποίους θα ξεπερασθεί αυτό το πρόβλημα είναι ένα ουσιαστικό ζητούμενο για τις εκλογές.  Η διαπίστωση αυτή είναι άμεσα συνδεδεμένη με το γεγονός ότι η λειτουργία της δημοκρατικής πολιτείας στηρίζεται κατά κύριο λόγο στην αξιοπιστία και την αποτελεσματικότητα της πολιτικής της ηγεσίας. Επομένως, επειδή έχουμε περάσει το στάδιο της ουσιαστικής επίτευξης του εκδημοκρατισμού και του εκσυγχρονισμού το ερώτημα που τίθεται στις εκλογές δεν είναι το πως θα ξεπερασθεί το πρόβλημα αλλά το ποιος μπορεί να το πραγματοποιήσει.

Εδώ ακριβώς, οι εκλογές έρχονται να συμβάλουν στον εκσυγχρονισμό της κοινωνίας μας. Ο ρόλος των εκλογών στην άσκηση δημόσιας δημοκρατικής πολιτικής είναι τεράστιος και η συμμετοχή σε αυτές με προβληματισμό και κριτική σκέψη αποτελεί ιερό λειτούργημα. Αν και βέβαια, τις τελικές αποφάσεις στην πολιτεία δεν τις νομιμοποιεί η ορθότητά τους, αλλά η δημοκρατική τους νομιμοποίηση. Στην εξέλιξη, όμως, οι ίδιες οι κοινωνίες νομιμοποιούν την ποιότητα γιατί δεν μπορούν να ξεφύγουν από τις επιτακτικές ανάγκες που δημιουργεί η πραγματικότητα.

Στις προσεχείς εκλογές καλούμαστε να αξιολογήσουμε και να επιλέξουμε από ένα αριθμό πολιτικών-υποψηφίων. Καλούμαστε έκαστος να αξιολογήσουμε και να κάνουμε μία πολιτική επιλογή, γι' αυτό είναι σοφό πρώτα να διερευνήσουμε την επιλογή των κριτηρίων για τη λήψη της απόφασής μας. Το ζητούμενο δεν είναι να προαποφασίσουμε ποιον πολιτικό θα επιλέξουμε αλλά να υιοθετήσουμε τις ορθές βάσεις για την λήψη της απόφασής μας. Η αποτελεσματικότητα της απόφασης μετριέται με το κατά πόσον η κριτική μας σκέψη αρμόζει στους σκοπούς που απαιτεί η κοινωνική μας συνείδηση. Και η κοινωνική συνείδηση αποτελεί το θεμέλιο για την υπέρβαση των αδιεξόδων που σχετίζονται με τη δημοκρατία και τον εκσυγχρονισμό στη χώρα μας. Οι εκλογές είναι μια μοναδική ευκαιρία που έχει ο κάθε πολίτης να πάρει στα χέρια του την πολιτική κρίση και να δώσει στην πολιτική το νόημα που της αξίζει.