Ο τουρκικός Τύπος για την Κύπρο (1928-1945)

Χρήστος Ιακώβου

Προσφάτως, κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις του Κέντρου Μελετών της Ιεράς Μονής Κύκκου το βιβλίο «Ο Τουρκικός Τύπος για την Κύπρο, 1928-1945», των Χρήστου Πάμπαλλου και Ιωάννη Θεοχαρίδη. Πρόκειται για μία προσπάθεια να καταγραφεί, μέσω του Τύπου, το πως η Κύπρος γινόταν σημείο αναφοράς στην Τουρκική δημόσια ενημέρωση, σε μία περίοδο, από την υιοθέτηση του λατινικού αλφαβήτου (1928) μέχρι και το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όπου κυρίαρχο θέμα στην Τουρκία ήταν η εδραίωση των κεμαλικών μεταρρυθμίσεων.  
 
Οι εφημερίδες όπως και άλλα μέσα δημόσιας ενημέρωσης απετέλεσαν το «βαρύ πυροβολικό» δημόσιας έκφρασης του κεμαλισμού, ειδικά σε αυτή την περίοδο όπου η αντιπολίτευση ήταν ανύπαρκτη και η στρατογραφειοκρατική ελίτ «κατασκεύαζε» την τουρκική πραγματικότητα, αφού ελάμβανε και τις πολιτικές αποφάσεις που καθόριζαν το μέλλον της Τουρκίας. Είναι πολύ σημαντικό να λάβει κανείς υπόψη ότι το ιστορικό «γίγνεσθαι» της περιόδου επηρεάζεται καθοριστικά από δύο ποιοτικά χαρακτηριστικά της ισχύος του κεμαλικού συστήματος: τη δομή της ελίτ και στο πως κατανέμεται η ισχύς της στο κοινωνικό σύστημα. Στην ουσία, ο Τουρκικός Τύπος της περιόδου αναπαρήγαγε την «ηγεμονική» συμπεριφορά του στρατογραφειοκρατικού κατεστημένου καθώς επίσης εξέφρασε τις επίσημες τάσεις της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Επομένως, μια προσεκτική ανάλυση των 304 άρθρων που κατέγραψαν και μετέφρασαν οι δύο επιμελητές της έκδοσης αποκρυσταλλώνει τις πολιτικές παραστάσεις για την Κύπρο στο εσωτερικό της νεοσύστατης κεμαλικής Τουρκίας. 

Δύο είναι τα βασικά σημεία τα οποία φαίνονται εξόφθαλμα από τα άρθρα του Τουρκικού Τύπου: α) το περιορισμένο στρατηγικό ενδιαφέρον που έδιδε η Τουρκία, την περίοδο εκείνη, για οποιεσδήποτε διεκδικήσεις επί της Κύπρου και β) η αναγνώριση, εκ μέρους της Τουρκίας, της στρατηγικής σημασίας του νησιού για τα βρετανικά αυτοκρατορικά συμφέροντα. Ενδεικτικό αυτής της διαπίστωσης είναι κύριο άρθρο της εφημερίδας Cumhuriyet, εκφραστικού οργάνου της κεμαλικής ελίτ, στις 7 Δεκεμβρίου 1931, λίγο μετά την εξέγερση των Οκτωβριανών στην Κύπρο: «Οι Άγγλοι γνωρίζουν ότι κάποια μέρα θα αναγκαστούν να δώσουν ελευθερία στην Αίγυπτο. Ζητούν, ωστόσο, να έχουν μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις στην περιοχή της Αιγύπτου. Γι΄ αυτό τον λόγο δεν εγκαταλείπουν το Σουδάν και την Παλαιστίνη. Επειδή, όμως, το Σουδάν βρίσκεται στα μετόπισθεν, η σύνδεση μαζί του θα γίνεται πάλιν μέσω της Διώρυγας του Σουέζ. Όσον αφορά την Παλαιστίνη, αυτή δεν είναι αποικία της Αγγλίας, αλλά προτεκτοράτο της Κοινωνίας των Εθνών. Η έξοδος της Αγγλίας από το Ιράκ είναι πολύ πιθανόν μία ημέρα να τους απομακρύνει και από την Παλαιστίνη. 

Αντιθέτως, η Κύπρος δεν είναι προτεκτοράτο, αλλ’ ούτε και υπό την προστασία κανενός. Ίσως είναι εξολοκλήρου αποικία της Αγγλίας. Το νησί αυτό κυριαρχεί στις παραλίες της Αιγύπτου, της Παλαιστίνης, ακόμα δε και της Συρίας. Γι’ αυτόν τον λόγο η Γαλλία έχει πάρει διαβεβαιώσεις από την Αγγλία ότι, χωρίς να έχει και τη δική της συγκατάθεση, δεν πρόκειται να την παραχωρήσει σε ξένη χώρα. 

Η Αγγλία έχει αποφασίσει, όπως έκανε με τη Μάλτα και το Γιβραλτάρ, να δημιουργήσει και εκεί μια πρώτης τάξεως ναυτική βάση. Τα κυπριακά λιμάνια θα προστατευθούν με τα αμυντικά έργα, τα οποία θα γίνουν. Επειδή, όμως, εφέτος η Αγγλία θα πραγματοποιήσει περικοπές στον προϋπολογισμό της, για την ώρα στην Κύπρο θα διατηρήσει μόνον ένα στολίσκο θωρηκτών, αλλά στο μέλλον η Κύπρος προορίζεται να μετατραπεί σε ναυτική βάση, η οποία θα μπορεί να στεγάζει ολόκληρο τον αγγλικό στόλο.» 

Αν συγκρίνει κανείς την αρθρογραφία του Τουρκικού Τύπου της εποχής με τα σποραδικώς μεταφρασμένα άρθρα για την Κύπρο στην περίοδο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο θα διαπιστώσει τη σταδιακή αλλαγή της Τουρκικής ρητορικής και κατ’ επέκταση των στρατηγικών της στόχων. Ακόμη, όμως, υπολείπεται ένα αντίστοιχο έργο, για την ταραχώδη περίοδο μετά το 1945.  

Η σημασία τέτοιων μεταφραστικών πονημάτων είναι πολυεπίπεδη για την επιστημονική έρευνα. Γι’ αυτό και το βιβλίο, των Πάμπαλλου – Θεοχαρίδη αποτελεί ένα σπάνιο έργο αναφοράς για ερευνητές που θέλουν να μελετήσουν την κυπριακή ιστορία πριν την έναρξη του αντιαποικιακού αγώνα.