Το «Δόγμα Νταβούτογλου» και η Μέση Ανατολή

Η δυναμική εμφάνιση της Τουρκίας στα πολιτικά και οικονομικά πράγματα της Μέσης Ανατολής αποτελεί μία από τις σημαντικότερες συνέπειες της εφαρμογής του «Δόγματος Νταβούτογλου.» Είτε από το παρασκήνιο ως σύμβουλος εξωτερικής πολιτικής του πρωθυπουργού Ερντογάν είτε από το προσκήνιο ως υπουργός εξωτερικών της Τουρκίας, ο Αχμέτ Νταβούτογλου επεδίωξε και επέτυχε να άρει προκαταλήψεις δεκαετιών οι οποίες υποτιμούσαν την σημασία της Μέσης Ανατολής για την τουρκική εξωτερική πολιτική. Η στρατηγική αυτή εφαρμόσθηκε με μία επιθετική πολιτική φιλίας και αναπτύξεως των οικονομικών και κοινωνικών σχέσεων. Πάλαι ποτέ ορκισμένοι εχθροί της Τουρκίας όπως η Συρία και οι Κούρδοι του Βορείου Ιράκ μετετράπησαν σταδιακώς σε προνομιακούς οικονομικούς εταίρους. Η εντυπωσιακή οικονομική δραστηριότητα του τουρκικού ιδιωτικού τομέως στην Μέση Ανατολή τα τελευταία χρόνια συνοδεύθηκε από πολιτικές πρωτοβουλίες, όπως η αμοιβαία κατάργηση της τουριστικής βίζας. Η πρόσφατη διακήρυξη δημιουργίας «ζώνης ελευθέρου εμπορίου» μεταξύ Τουρκίας, Συρίας, Ιορδανίας και Λιβάνου αποτελεί ένδειξη για την διατήρηση αυτής της δυναμικής σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο.

Τα ΜΜΕ απετέλεσαν κύριο μοχλό αυτής της στρατηγικής. Δεν είναι τυχαίο ότι η τουρκική κρατική ραδιοτηλεόραση –μετά και την λειτουργία του κουρδοφώνου καναλιού TRT Şeş– εγκαινίασε προσφάτως το TRT Seba’ το οποίο εκπέμπει αποκλειστικώς στην αραβική. Παράλληλα η Μέση Ανατολή παραμένει ο καλύτερος πελάτης της τουρκικής τηλεοπτικής βιομηχανίας. Σαπουνόπερες, κινηματογραφικές ταινίες, αλλά και εθνικιστικά σήριαλ με αντιαμερικανικό και αντισημιτικό περιεχόμενο όπως η «Κοιλάδα των Λύκων» (Kurtlar Vadisi) βρίσκουν πολύ μεγάλη απήχηση στα πλέον δυναμικά κοινωνικά στρώματα των κρατών της Μέσης Ανατολής. Για πολλούς Άραβες η Τουρκία αποτελεί πρότυπο για το πώς μια κοινωνία στην συντριπτική της πλειοψηφία μουσουλμανική μπορεί να συνδυάζει ταχεία οικονομική ανάπτυξη και δημοκρατικό πολίτευμα. Το τελευταίο μπορεί όντως να βρίθει αδυναμιών. Αν το δεί όμως κανείς από την οπτική γωνία της μεσανατολικής κοινής γνώμης, η εικόνα μεταβάλλεται δραματικώς.
Η ενεργός εμπλοκή της Τουρκίας στα μείζονα πολιτικά προβλήματα της περιοχής έχει επίσης αυξήσει την δημοτικότητά της στην Μέση Ανατολή. Η λήψη αποστάσεων από την δυτική πολιτική ενίσχυσε την εικόνα της Τουρκίας ως «αδέσμευτης δυνάμεως» και παράγοντος περιορισμού της επιρροής των Ηνωμένων Πολιτειών και του Ισραήλ. Αυτό έγινε σαφές τόσο κατά την κρίση στις τουρκοϊσραηλινές σχέσεις λόγω της ισραηλινής επιθέσεως στον στολίσκο της Γάζας, όσο και κατά την αντιπαράθεση μεταξύ Δύσεως και Τουρκίας λόγω της τουρκικής θέσεως για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.
Αν λοιπόν το «Δόγμα Νταβούτογλου» προέβλεπε την ανάδειξη της Τουρκίας σε περιφερειακή ηγετική δύναμη στην Μέση Ανατολή, θα μπορούσε να πει κανείς ότι πλησίασε στον σκοπό του. Ωστόσο η επιτυχία αυτή παραμένει βραχυπρόθεσμη και ίσως αποδειχθεί τελικώς εφήμερη. Κλειδί παραμένει η επιδέξια ισορροπία μεταξύ της μεσανατολικής και της ευρωπαϊκής πολιτικής της Τουρκίας. Αν η Τουρκία συρθεί στο πεδίο των αντιπαραθέσεων της Μέσης Ανατολής και σταδιακώς χάσει τον ευρωπαϊκό της προσανατολισμό, η θετική εικόνα μπορεί σύντομα να ανατραπεί. Τα κύρια στοιχεία που καθιστούν ελκυστική την Τουρκία στην Μέση Ανατολή, η ισχυρή οικονομία, το δημοκρατικό πολίτευμα και η δυνατότητα συμβολής στην επίλυση των περιφερειακών διενέξεων, είναι ακριβώς αυτά που χρειάζονται περισσότερο την διατήρηση ισχυρών στρατηγικών δεσμών με την Δύση, τόσο με τις Ηνωμένες Πολιτείες, όσο και με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μία «αδέσμευτη», «τριτοδρομική» Τουρκία λίγα ουσιαστικά θα είχε να προσφέρει στους μεσανατολίτες γείτονές της. Και στην Μέση Ανατολή, η Τουρκία εξακολουθεί να χρειάζεται την Δύση περισσότερο από ό,τι η Δύση την Τουρκία.

(Δημοσιεύθηκε σε συντετμημένη μορφή στην εφημερίδα "Καθημερινή" την 27η Ιουλίου 2010)

http://epifyllides.blogspot.com/2010/07/blog-post_27.html