Η ΚΥΠΡΟΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΕΔΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ Διευκρινίσεις και αποσαφηνίσεις

Δρ. Ιωάννης Παρίσης
Υποστράτηγος ε.α, Διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης (Διεθνών Σχέσεων)
Η Κύπρος αναλαμβάνει την Προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης την 1η Ιουλίου 2012, για το δεύτερο εξάμηνο του έτους. Ωστόσο, ένα μέρος των αρμοδιοτήτων της Προεδρίας, και ειδικότερα τα αφορώντα στα θέματα άμυνας, αναλαμβάνονται από την Κύπρο και για το πρώτο εξάμηνο του έτους. Ο λόγος είναι ότι την Προεδρία της Ένωσης κατά το πρώτο εξάμηνο του 2012 έχει η Δανία, η οποία δεν μετέχει στα θέματα της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας & Άμυνας (ΚΠΑΑ) τα οποία συνδέονται με την άμυνα. Για τον λόγο αυτό το κενό θα καλυφθεί από τη χώρα που θα ασκήσει την Προεδρία το επόμενο εξάμηνο. Η πρακτική αυτή δεν είναι νέα. Το ίδιο ακριβώς συνέβη και κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2002, οπότε και πάλι η Δανία είχε την Προεδρία και υποκαταστάθηκε στα θέματα που αφορούν την άμυνα από την Ελλάδα, ως επόμενη Προεδρία.

Το γεγονός αυτό δημιουργεί ειδικές υποχρεώσεις για την Κυπριακή Δημοκρατία, η οποία θα έχει να αντιμετωπίσει πρόσθετα καθήκοντα. Το θέμα γίνεται σημαντικό εξαιτίας τόσο του μεγέθους της χώρας – και από στρατιωτικής πλευράς - όσο και των ειδικών συνθηκών που υφίστανται λόγω των ανύπαρκτων σχέσεων της Κύπρου με την Ατλαντική Συμμαχία, όπως θα εξηγήσουμε στη συνέχεια. Ωστόσο, τις ημέρες αυτές είδαμε στον Τύπο δημοσιεύματα που κινούνται μεταξύ άγνοιας και υπερβολής. Ακόμη και σε δηλώσεις επισήμων φαίνεται η σύγχυση που υπάρχει.

Φυσικά, δεν πρόκειται να αναλάβει η Κύπρος την… διοίκηση του «Ευρωπαϊκού Στρατού», καταρχήν διότι τέτοιος στρατός… δεν υφίσταται. Ούτε «κινδυνεύουν» να βρεθούν Τούρκοι στρατιωτικοί υπό κυπριακή διοίκηση (!), διότι απλούστατα η Τουρκία δεν μετέχει στα όργανα της ΚΠΑΑ, άρα ούτε στα στρατιωτικά όργανα της ΕΕ (Στρατιωτική Επιτροπή και Στρατιωτικό Επιτελείο). Αλλά και αν ακόμη η Τουρκία συμμετείχε σε όλα αυτά, επικεφαλής τους δεν τίθεται πρόσωπο της χώρας που ασκεί την Προεδρία ούτε την διοίκηση των ευρωπαϊκών δυνάμεων που δρουν σε επιχειρήσεις διαχείρισης κρίσεων ασκεί η προεδρεύουσα χώρα. Υπάρχουν άλλες διαδικασίες μέσω των οποίων επιλέγονται τα πρόσωπα αυτά.

Θα πρέπει να επισημανθεί ότι η Δανία έχει αποσυρθεί από τη συμμετοχή στην προπαρασκευή και υλοποίηση αποφάσεων και δράσεων της ΕΕ οι οποίες συνδέονται με θέματα άμυνας. Η αποχή αυτή σημαίνει ότι η Δανία δεν συμμετέχει σε στρατιωτικές επιχειρήσεις που αναλαμβάνονται από την ΕΕ ή στην αποδοχή δράσεων σε κάποιες συγκεκριμένες επιχειρήσεις. Ωστόσο, η αποχή δεν αποκλείει την συμμετοχή της Δανίας σε γενικές συζητήσεις για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής διαχείρισης κρίσεων, και έτσι εκπροσωπείται στα όργανα της ΕΕ τα οποία εμπλέκονται στην ΚΠΑΑ. Επίσης, η Δανία συμμετέχει στο μη στρατιωτικό (civilian) μέρος της ΚΠΑΑ, το οποίο καλύπτει τις μη στρατιωτικές επιχειρήσεις διαχείρισης κρίσεων.

Ειδικότερα, η Δανία παραιτείται του δικαιώματός της να ασκεί την Προεδρία, σε κάθε περίπτωση που αυτή συνεπάγεται την εκπόνηση και εφαρμογή απαιτήσεων με αμυντικές προεκτάσεις. Η Κύπρος ως χώρα που θα ασκήσει την επόμενη Προεδρία, θα ενεργεί ως Προεδρία οσάκις η Δανία παραιτείται του δικαιώματός της. Για να εξασφαλισθεί η ομαλή και αποτελεσματική διαχείριση της ΚΠΑΑ, η Δανία θα έχει στενή συνεργασία και συντονισμό με την Κύπρο. Το Πρόγραμμα της Προεδρίας που αφορά την ικανότητα στρατιωτικής διαχείρισης κρίσεων της ΕΕ θα πρέπει να εκπονηθεί από την Κύπρο η οποία θα ασκεί την Προεδρία στον τομέα αυτό.

Διαβάζουμε στον Τύπο δηλώσεις του Υπουργού Άμυνας της Κύπρου, επί του θέματος, στις οποίες μεταξύ άλλων αναφέρει ότι «…αναλαμβάνει από την 1η Ιανουαρίου έως τις 31 Δεκεμβρίου 2012 την Προεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στον τομέα της Ασφάλειας και της Άμυνας, καθώς η Δανία, η οποία θα προεδρεύει κατά το πρώτο εξάμηνο του 2012, δεν συμμετέχει στα θέματα ασφάλειας και άμυνας της ΕΕ. Το Υπουργείο Άμυνας, κατά το επόμενο εξάμηνο, θα αναλάβει την Προεδρία του μηχανισμού ‘Αθηνά’, που διαχειρίζεται τη χρηματοδότηση των επιχειρήσεων της Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας της ΕΕ εκτός των ευρωπαϊκών συνόρων». Είπε επίσης, ότι η Κυπριακή Δημοκρατία «θα αναλάβει καθήκοντα αναπλήρωσης του Προέδρου της Ομάδας Εργασίας του Πρωταρχικού Στόχου, που είναι το όργανο που μελετά και προωθεί τις αμυντικές δυνατότητες της ΕΕ, καθώς και της Προεδρίας της Στρατιωτικής Επιτροπής και της Ομάδας Εργασίας της Στρατιωτικής Επιτροπής της ΕΕ».

Είναι χρήσιμες κάποιες διευκρινίσεις, διότι φαίνεται ότι, είτε υπάρχει άγνοια είτε κάποια σύγχυση:

Πρώτον. Μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας, η προεδρεύουσα χώρα δεν ασκεί την Προεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, καθόσον υπάρχει πλέον εκλεγμένος πρόεδρος με θητεία 2,5 ετών. Έτσι οι χώρες μέλη προεδρεύουν του Συμβουλίου της ΕΕ ή Συμβουλίου Υπουργών, υπό τις διάφορες συνθέσεις του. Και στην περίπτωση αυτή εξαιρείται το Συμβούλιο των υπουργών Εξωτερικών όταν συνέρχεται υπό την μορφή του Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων, οπότε προεδρεύει ο Ύπατος Εκπρόσωπος της Ένωσης για την Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας.

Δεύτερον. Η Δανία δεν απέχει από το σύνολο των θεμάτων που αφορούν στην ΚΠΑΑ αλλά από εκείνα που αφορούν στην άμυνα και έχουν στρατιωτικές διαστάσεις. Έτσι συμμετέχει στις μη στρατιωτικές (civilian) επιχειρήσεις. Σημειώνεται ότι τα δύο τρίτα των επιχειρήσεων που έχουν αναληφθεί από την ΕΕ στο πλαίσιο της ΚΠΑΑ από το 2003, είναι μη στρατιωτικές.

Τρίτον. Ο Μηχανισμός «Αθηνά» αφορά στην χρηματοδότηση όχι όλων των επιχειρήσεων της ΚΠΑΑ αλλά μόνο των στρατιωτικών. Για τις μη στρατιωτικές υπάρχει άλλη διαδικασία χρηματοδότησης.

Τέταρτον. Την προεδρία της Στρατιωτικής Επιτροπής (στην οποία συμμετέχουν οι Α/ΓΕΕΘΑ) δεν την ασκεί η προεδρεύουσα στην ΕΕ χώρα αλλά συγκεκριμένος πρόεδρος (συνήθως πρώην Α/ΓΕΕΘΑ κράτους-μέλους) που εκλέγεται για μία τριετία. Άλλωστε ο Α/ΓΕΕΘΑ της Δανίας συμμετέχει στην Στρατιωτική Επιτροπή. Εις ότι αφορά την Ομάδα Εργασίας (Working Group) η οποία συγκροτείται από αξιωματικούς βαθμού αντισυνταγματάρχη, η Κύπρος ενδεχομένως να ασκήσει πράγματι την προεδρία της, η οποία όμως σήμερα έχει ανατεθεί σε Γερμανό αξιωματικό.

Ένα ειδικό πρόβλημα που υφίσταται είναι το γεγονός ότι η Κύπρος είναι η μόνη χώρα της ΕΕ που δεν έχει σχέση με το ΝΑΤΟ. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη μη αποδοχή των συνεισφορών της στην ΚΠΑΑ, στις περιπτώσεις που η ΕΕ ενεργεί στα πλαίσια των ρυθμίσεων Berlin plus, δηλαδή κάνοντας χρήση μέσων και/ή δυνατοτήτων του ΝΑΤΟ. Αντίθετα, η Κύπρος μπορεί να συμμετέχει στις αυτόνομες επιχειρήσεις ΚΠΑΑ καθώς και στις μη στρατιωτικές επιχειρήσεις. Προκειμένου να ξεπεραστεί το πρόβλημα του τουρκικού veto και να αρθεί το εμπόδιο, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ζήτησε, με απόφαση που λήφθηκε στις 19 Φεβρουαρίου 2009, να ενταχθεί η Κύπρος στην πρωτοβουλία PfP, αναθεωρώντας την μέχρι τώρα στάση της. Ωστόσο, ο Κύπριος Πρόεδρος απέρριψε αμέσως κάθε τέτοιο ενδεχόμενο.

Υπό τις προϋποθέσεις αυτές η Κύπρος θα αποκλείεται από τις στρατιωτικές επιχειρήσεις της ΕΕ όταν γίνεται χρήση των ρυθμίσεων Berlin plus, αν και θεωρητικά μπορεί, ως κράτος-μέλος, να αποτρέψει την προσφυγή σε μέσα και δυνατότητες του ΝΑΤΟ. Κατά συνέπεια, η προσφορότερη λύση είναι η συμμετοχή της στις πρωτοβουλίες συνεργασίας του ΝΑΤΟ, κάτι που θα της δώσει τη δυνατότητα να απολαμβάνει την ίδια θέση με την Αυστρία, την Φινλανδία, την Ιρλανδία, τη Σουηδία ή τη Μάλτα, κράτη μέλη της ΕΕ που επίσης είναι ουδέτερα, στα οποία όμως έχει προσφερθεί ένα πλαίσιο συνεργασίας με τη Συμμαχία (αυτό της PfP εν προκειμένω). Η απόμακρη στάση της Κύπρου έναντι του ΝΑΤΟ περιορίζει την ενεργό συμμετοχή της στους αμυντικούς θεσμούς της ΕΕ.