Le Dereglement du Monde

Amin Maalouf

Le Dereglement du Monde

Grasset, "Le livre de Poche", 2009

Της Βασιλικής Χρίστη

Μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 στις ΗΠΑ, τον πόλεμο στο Αφγανιστάν και το Ιράκ και την επανεμφάνιση του ιδεολογήματος περί «σύγκρουσης των πολιτισμών», αλλά και με τα νέα δεδομένα που δημιουργεί συνεχώς η παγκοσμιοποίηση και με την ανάδειξη του Μπαράκ Ομπάμα στην ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών, ο Αμίν Μααλούφ επανέρχεται γράφοντας ένα νέο βιβλίο που αποτελεί κατά κάποιο τρόπο συνέχεια των «Φονικών ταυτοτήτων». Στην«Απορρύθμιση του κόσμου», που κυκλοφόρησε στη Γαλλία το Μάρτιο του 2009, ο συγγραφέας κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για την εξάντληση των ορίων του δυτικού και του αραβο-μουσουλμανικού πολιτισμού και καταδεικνύει την επείγουσα ανάγκη να δοθούν λύσεις σε προβλήματα όπως η μακρόχρονη ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση, που είναι καθοριστικής σημασίας για τις σχέσεις του αραβο-μουσουλμανικού με τον υπόλοιπο κόσμο και αντιστρόφως, και η συνεχώς επιδεινούμενη υποβάθμιση του περιβάλλοντος εξαιτίας της ανθρώπινης δραστηριότητας, που απειλεί με εξαφάνιση ολόκληρο τον πλανήτη. Κι αυτό το κάνει ως ένθερμος οπαδός του Διαφωτισμού, παρακολουθώντας την εξέλιξη των δύο πολιτισμών στο χρόνο και εντοπίζοντας λάθη, αλαζονείες και τραύματα που οδήγησαν στη σημερινή κατάσταση «έκτακτης ανάγκης». Προβάλλει, όμως, και το όραμα ενός κόσμου πολύχρωμου και πολύμορφου, στον οποίο οι οικουμενικές αξίες, όπως ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, θα εφαρμόζονται χωρίς διακρίσεις.

Στο πρώτο μέρος, ο Αμίν Μααλούφ μιλάει για την κρίση σε όλα τα επίπεδα (πολιτικό, οικονομικό, πολιτιστικό….) που αποδεικνύει ότι η «νίκη» της Δύσης με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου (1989) ήταν πύρρειος. Κρίση, όμως, υπάρχει και στον αραβο-μουσουλμανικό κόσμο, ως απόρροια της ήττας του 1967. Το χάσμα μεταξύ των δύο πολιτισμών βαθαίνει. Ο συγγραφέας εστιάζει ακολούθως στην απώλεια της νομιμοποίησης των Αράβων ηγετών μετά τον Νάσερ, η οποία οδηγεί στη σημερινή κρίση. Στο εξής, όσοι Άραβες ηγέτες δεν απομακρύνθηκαν από το λαό, αποδεικνύονται ανίκανοι να κυβερνήσουν. Ο Μααλούφ δεν παραλείπει να αναφερθεί στις επεμβάσεις των Δυτικών που απέτρεψαν μια ομαλή πορεία των αραβικών καθεστώτων προς τον εκσυγχρονισμό. Όμως και οι ΗΠΑ, ως μοναδική υπερδύναμη, έχουν χάσει την «πλανητική» νομιμοποίησή τους, εξαιτίας των οικονομικών ανισορροπιών τους και της απορρύθμισης των αξιών τους. Στο τρίτο μέρος, ο Γαλλο-λιβανέζος συγγραφέας εξερευνά το διαφορετικό ρόλο που έπαιξε η θρησκεία στην ανάπτυξη του μουσουλμανικού και του χριστιανικού κόσμου. Υποστηρίζει ότι, ενώ στο χριστιανικό κόσμο η θρησκεία διατήρησε την αυτονομία της, στο μουσουλμανικό κόσμο καταπνίγηκε από την πολιτική εξουσία. Μιλά για την πολύ σημαντική θέση που κατέχουν οι μετανάστες ως γέφυρα ανάμεσα στους δύο κόσμους, κατακρίνει τον κοινοτισμό και υποστηρίζει την ενσωμάτωσή τους στις χώρες υποδοχής. Αναδεικνύει πόσος σημαντικός είναι ο ρόλος της γλώσσας και της λογοτεχνίας για την κατανόηση του Άλλου. Στον επίλογο, μιλάει για την ανάγκη να ξανα-ανακαλύψουμε τον κόσμο, αφήνοντας πίσω νοοτροπίες και συνήθειες του παρελθόντος.

Ο Μααλούφ προτείνει λύσεις για την υπέρβαση της κρίσης, όπως η αλλαγή των συμπεριφορών με έμφαση στη γνώση. Πιστεύει πως υπάρχουν λόγοι να ελπίζουμε και παροτρύνει στη δράση. Η γλώσσα του είναι απλή, αλλά πλούσια, γεμάτη εικόνες, ίσως γιατί είναι κατ’ εξοχήν μυθιστοριογράφος.

Καθώς πληθαίνουν γύρω μας τα σημάδια μιας ξενοφοβικής εκτροπής (άνοδος των κομμάτων με ακραίες θέσεις στο μεταναστευτικό πρόβλημα, στις πρόσφατες ευρωεκλογές) και η διεθνής (και εγχώρια) οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση, μεταξύ άλλων, προκαλεί μια αύξηση της βίας όχι μόνο από την πλευρά του οργανωμένου κράτους και της καταστολής, αλλά και από την πλευρά των κοινωνικά αποκλεισμένων, το βιβλίο του Μααλούφ μπορεί να γίνει ένας φάρος γνώσης και «οργής των δικαίων» για την αλλαγή πορείας.