Dangerous Games: The Uses and Abuses of History
Random House, 2009
Του David M. Kennedy
Καθηγητή Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Στάνφορντ
The New York Times Book Review
Όλοι ζούμε στην ιστορία. Μερικοί από μας την δημιουργούν, άλλοι ή καταστρέφονται ή γίνονται από αυτή. Οι πιο πολλοί από εμάς την διαβάζουν. Μερικοί από μας τη γράφουν. Οι περισσότεροι από μας προσπαθούν, τουλάχιστον σπασμωδικά, να τη χρησιμοποιήσουν, συνήθως ψάχνοντας το παρελθόν για αναλογίες για να εξηγήσουν το παρόν και για να προβλέψουν το μέλλον. Και περισσότερο από μερικοί από μας, κατά την επαρκώς τεκμηριωμένη άποψη της MacMillan, συνήθως την κατακρεουργούμαι.
Επιτίθεται στην πτώση από τη μόδα της πολιτικής ιστορίας υπέρ της κοινωνιολογίας και των πολιτιστικών μελετών. Καταγγέλλει τις μελέτες ταυτότητας όλων των ειδών, ιδιαίτερα όταν κατεβαίνουν σε αυτό που καλεί "απρεπή ανταγωνισμό για τη θυματοποίηση." Με το ρητορικό της σπαθί τα βάζει ενάντια στην έκλειψη των "επαγγελματιών ιστορικών" από "τους ερασιτέχνες." Και η πεποίθηση ότι "εκείνοι που συμμετείχαν πραγματικά στα μεγάλα γεγονότα ή έζησαν κατά τους ιδιαίτερους εκείνους χρόνους έχουν μια ανώτερη αντίληψη των γεγονότων από εκείνους που έρχονται αργότερα» απαντά ακριβώς σε αυτό. Αντίθετα, μας λέει ότι "ένας από τους πιο χρήσιμους στόχους της ιστορίας είναι να μας ενημερώσει για το πόσο έντονα, ειλικρινά και οδυνηρά, οι προηγούμενες γενεές ακολούθησαν στόχους που τώρα φαίνονται λανθασμένοι ή ατιμωτικοί σε μας." Αλλά την πιο αδιάσειστη της κριτική την κατευθύνει στο ιδιαίτερο είδος ιστορικά κατασκευασμένης ταυτότητας που είναι ο εθνικισμός.
Η MacMillan μας υπενθυμίζει ότι η ίδια η ιστορία έχει μια ιστορία — ένα θέμα γνωστό στην ακαδημία ως ιστοριογραφία. Η Εθνική Διοίκηση Αρχείων και Φακέλλων του Ηνωμένου Βασιλείου προέκυψε μόνο το 19ο αιώνα. Όπως και οι μαζικές κοινωνίες που ενθαρρύνθηκαν από τις νεόφυτες γερές κεντρικές κυβερνήσεις που κυβερνούν διασκορπισμένους, ανόμοιους πληθυσμούς των οποίων τα μέλη έπρεπε κάπως να πειστούν ότι όφειλαν την κύρια πίστη τους όχι στην κοινότητα, το χωριό ή την επαρχία, αλλά σε αυτό που ο μελετητής Άντερσον έχει καλέσει "φαντασιακή κοινότητα" του ομοιογενή και ευδιάκριτου λαού: του έθνους.
Η Ιαπωνία του Μέιτζι, η Γερμανία του Βίσμαρκ, η Ιταλία του Καβούρ και οι επαν-Ηνωμένες Πολιτείες του Λίνκολν ήταν όλα προϊόντα του κύματος έθνο-οικοδόμησης που πλημμύρισε ένα μεγάλο μέρος του δυτικού κόσμου στο μέσο του 19ου αιώνα και γέννησε τα πρότυπα για τον υπόλοιπο κόσμο στο 20ό αιώνα, συνήθως κάτω από το έμβλημα της «αυτοδιάθεσης». Αλλά «παρά την όλη συζήτηση για τα αιώνια έθνη», σημειώνει, «τα έθνη δημιουργούνται όχι από τη μοίρα ή το Θεό αλλά από τις δραστηριότητες των ανθρώπων, και ειδικά από τους ιστορικούς."
Στους κοσμικούς μας χρόνους, προσθέτει, η ιστορία έχει μετατοπίσει τη θρησκεία ως το μέσο «θέσπισης ηθικών προτύπων και διαβίβασης αρχών». Έτσι, τώρα αναμένουμε τη «κρίση της ιστορίας» όχι μόνο για να είμαστε αντικειμενικοί και δίκαιοι — τα συνηθισμένα κριτήρια του επαγγελματικού ιστορικού — αλλά για να επιβεβαιώσουμε ταυτότητες, να ποιήσουμε έθνη, να εντυπώσουμε αρετές και να παράγουμε δεσμούς. Καθόλου παράξενο λοιπόν ότι η ιστορία έχει γίνει ένα τόσο αμφισβητούμενο πεδίο μάχης, ή ότι μη πολεμικοί καθηγητές συχνά πιέζονται να υπηρετήσουν στην πρώτη γραμμή στους πολιτιστικούς πολέμους.
Αλλά αυτό το συναίσθημα είναι σύμφωνο με ένα από τα συμπεράσματα της MacMillan: «Εάν η μελέτη της ιστορίας δεν κάνει τίποτα περισσότερο από το να μας διδάξει την ταπεινότητα, το σκεπτικισμό και τη συνειδητοποίηση μας, έχει κάνει κάτι χρήσιμο», γράφει. Η γνώση της ιστορίας, όπως έγραψε μια φορά ο μεγάλος ιστορικός της αναγέννησης Jacob Burckhardt, δεν θα μας καταστήσει έξυπνους για την επόμενη φορά, αλλά σοφούς για πάντα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Παρακαλούνται οι φίλοι που καταθέτουν τις απόψεις τους να χρησιμοποιούν ψευδώνυμο για να διευκολύνεται ο διάλογος. Μηνύματα τα οποία προσβάλλουν τον συγγραφέα του άρθρου, υβριστικά μηνύματα ή μηνύματα εκτός θέματος θα διαγράφονται. Προτιμήστε την ελληνική γλώσσα αντί για greeklish.