«Ρατσιστικές» απεργίες στη Βρετανία;

Le Monde Diplomatique

Του Seumas Milne

Δημοσιογράφου του «Guardian», Λονδίνο

Τον περασμένο Μάιο, άγριες απεργίες ξέσπασαν στο Ηνωμένο Βασίλειο, στον ενεργειακό κλάδο. Οι διαδηλωτές κατήγγελλαν την πρόσληψη ανειδίκευτων εργατών από άλλες χώρες της Ευρώπης με συνέπεια τον αποκλεισμό των ειδικευμένων ντόπιων εργατών, κατά παράβαση των συλλογικών συμβάσεων εργασίας. Η ιστορία δυστυχώς επαναλαμβάνεται, αφού και τον Φεβρουάριο υπήρξαν παρόμοιες κινητοποιήσεις. Μέσα ενημέρωσης και πολιτικοί ιθύνοντες καταδίκαζαν τότε τον «εθνικισμό» και την «ξενοφοβία». Η ερμηνεία αυτή τελικά επιβεβαιώθηκε από τα γεγονότα.

«Η απόπειρα επιβολής διακρίσεων είναι απαράδεκτη!» δηλώνει ο πορτογάλος υπουργός Εξωτερικών Λουίς Αμάντο στις 2 Φεβρουαρίου. «Οι κυβερνήσεις πρέπει να αποφύγουν οποιαδήποτε τάση προστατευτισμού, ξενοφοβίας και εθνικισμού, η οποία (...) μπορεί να μας παρασύρει σε πιο σοβαρή κρίση»(1). Ο ιταλός ομόλογός του, Φράνκο Φρατίνι, νιώθει την ίδια οργή γι’ αυτό το «αδικαιολόγητο» κοινωνικό κίνημα που λαμβάνει χώρα... στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Παραβιάζοντας τις συλλογικές συμβάσεις

Όλα άρχισαν στις 28 Ιανουαρίου: Η σικελική εταιρεία IREM αναλαμβάνει ως υπεργολάβος συμβόλαιο ύψους 200 εκατ. λιρών (231 εκατ. ευρώ περίπου) για την εγκατάσταση μιας μονάδας αποθείωσης στο διυλιστήριο της Total, στο Λίντσεϊ του Λίνκολνσαϊρ. Η IREM έσπευσε να αντικαταστήσει τους βρετανούς εργάτες με 200 ιταλούς και πορτογάλους –τους οποίους ακολούθησαν άλλοι 100– που δεν ανήκαν σε σωματείο. «Φιλοξενούμενοι» σε ένα ποταμόπλοιο στον ποταμό Χάμπερ, οι συγκεκριμένοι εργάτες κρατήθηκαν επιμελώς μακριά από τους άλλους εργαζόμενους, οι οποίοι γρήγορα αντελήφθησαν ότι ο ανάδοχος μείωσε το κόστος παραβιάζοντας τις συλλογικές συμβάσεις και αδιαφορώντας για τις συνθήκες εργασίας. Η διαπίστωση, όπως ήταν φυσικό, προκάλεσε μεγάλη δυσαρέσκεια.

Δυτικοί ιθύνοντες και ειδικοί, ωστόσο, επέμεναν: μόνο μέσω του ανταγωνισμού που βασίζεται στις ελεύθερες συναλλαγές, δηλαδή στην εκμετάλλευση των ανισοτήτων μεταξύ των συστημάτων παραγωγής, θα μπορούσε να επανέλθει η ανάπτυξη και να συγκρατηθούν τα «εθνικιστικά πάθη». Αυτή την επωδό θα αναμασήσουν μέσα ενημέρωσης και κυβέρνηση στη Βρετανία όσον αφορά την απεργία, που εκτείνεται από την Ουαλία μέχρι τη βορειοδυτική Σκοτία, σε χιλιάδες άτομα τα οποία κυρίως προσλαμβάνονται από υπεργολάβους για την κατασκευή διυλιστηρίων και σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Μέσα σε λίγες μέρες, το κίνημα κατάφερε να σταματήσει τη λειτουργία είκοσι εγκαταστάσεων σε όλη τη χώρα.

Δουλειές για Βρετανούς εργάτες

Το γεγονός ότι κάποιοι απεργοί σήκωσαν πανό απαιτώντας «βρετανικές δουλειές για βρετανούς εργάτες» φαινόταν να επιβεβαιώνει τις πιο ολέθριες προβλέψεις: αναμφίβολα επρόκειτο για μια οξεία έκρηξη σοβινισμού απέναντι σε μετανάστες εργάτες – απόδειξη, αν είναι απαραίτητη, ότι η ακύρωση των κανόνων της αγοράς οδηγεί μοιραία στην ακύρωση του άλλου. Ένας άνεμος αγανάκτησης ξεσηκώνει λοιπόν τις βρετανικές ελίτ. Την ώρα ο πρωθυπουργός Γκόρντον Μπράουν κρίνει και αυτός τις απεργίες «αδικαιολόγητες», ο υπουργός Εμπορίου Πίτερ Μέντελσον –πρώην επίτροπος της Ε.Ε.– προειδοποιεί για τις βλαβερές συνέπειες της ξενοφοβίας. Αρπάζοντας την ευκαιρία, οι πιο αντιδραστικές σκανδαλοθηρικές εφημερίδες ξεχειλίζουν ξαφνικά από «κατανόηση» για τους απεργούς, τους οποίους σε άλλη περίπτωση χαρακτηρίζουν το λιγότερο βάνδαλους και εγωιστές.

Αυτή η αμιγώς ηθικής τάξεως αναταραχή εξαπλώνεται σύντομα σε όλη την Ευρώπη. Στην Ιταλία, η Έμα Μαρτσεγκάλια, πρόεδρος του Συνδέσμου Ιταλών Βιομηχάνων (Confindustria), επικαλείται τη Μάργκαρετ Θάτσερ, καλώντας το Ηνωμένο Βασίλειο να «μην υποκύψει» στις ελεύθερες συναλλαγές και να μείνει σταθερό απέναντι «στα κατώτερα εθνικιστικά ένστικτα». Στη Γαλλία, η εφημερίδα «Le Figaro» (3 Φεβρουαρίου 2009) κυκλοφορεί με τίτλο «Μεγάλη Βρετανία: απεργία ενάντια στους ξένους». Ακόμη και οι συνήθεις υποστηρικτές των αιτημάτων των εργατών παρασύρονται, όπως ο εκπρόσωπος του Νέου Αντικαπιταλιστικού Κόμματος (NPA), Ολιβιέ Μπεζανσνό, ο οποίος εκφράζει την ανησυχία του για τα «ξενοφοβικά κινήματα που γεννά η κρίση, κυρίως στην Αγγλία».

Αν λάβουμε υπόψη τον τρόπο με τον οποίο παρουσιάστηκε η κόντρα στην κοινή γνώμη, είτε στο Ηνωμένο Βασίλειο είτε αλλού, δεν πρέπει να μας προκαλούν έκπληξη οι συγκεκριμένες αντιδράσεις (2). Δείχνουν πόσο λανθασμένα εκτιμήθηκε αυτό που πραγματικά συνέβη, και που θα μπορούσε να επαναληφθεί. Οι αντιδράσεις αυτές μαρτυρούν επίσης μια αντιμετώπιση της κρίσης, η οποία, αντί να ξορκίσει τις αντιδράσεις κατά των μεταναστών στην Ευρώπη, κινδυνεύει να τις τροφοδοτεί.

«Πάλη των τάξεων»

Όπως τόνισε ο Ντέρεκ Σίμσον, ένας από τους υπεύθυνους του μεγαλύτερου βρετανικού συνδικάτου, του Unite, οι απεργίες στον κατασκευαστικό κλάδο «δεν είχαν καμιά σχέση με τη μετανάστευση». Επρόκειτο, ούτε λίγο ούτε πολύ, για «πάλη των τάξεων».

Ο ιταλικός όμιλος IREM (υπεργολάβος του αμερικανικού Jacobs), ο οποίος πρωταγωνίστησε στο σκάνδαλο, διαψεύδει οποιαδήποτε παραβίαση συλλογικών συμβάσεων. Όμως, στο σταθμό παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας του Στέιθορπ στο Νότιγχαμσαϊρ, που κατασκευάστηκε από τη γαλλική Alstom, όπως και του Γκρέιν στο Κεντ, ιδιοκτησία της γερμανικής εταιρείας παραγωγής ενέργειας ΕΟΝ –όπου μεταφέρθηκαν Πολωνοί και Ισπανοί εργάτες– υπήρξαν πολλά κρούσματα χαμηλών αμοιβών και αποκλεισμού των ντόπιων εργατών.

Εξαπολύοντας την απεργία, οι εργάτες αυτών των εταιρειών ξέρουν ότι αυτομάτως βγαίνουν εκτός νόμου. Εξαιτίας της αντισυνδικαλιστικής νομοθεσίας που υιοθέτησε πρώτη η Θάτσερ, αλλά συνέχισαν και οι Νέοι Εργατικοί, οι πράξεις αλληλεγγύης σε απεργούς κρίνονται αξιόποινες. Θα χρειαστεί να ενεργοποιήσουν οι απεργοί όλη τη δύναμη της πειθούς τους καθώς και την αποτελεσματικότητα της οργάνωσής τους για να αποτρέψουν τους εργοδότες από το να σύρουν στα δικαστήρια τις δύο εμπλεκόμενες συνδικαλιστικές ομοσπονδίες, την Unite και την GMB. Οι ομοσπονδίες, εν πάση περιπτώσει, δεν μπορούσαν να αναλάβουν δημόσια την ευθύνη των απεργιών, χωρίς να εκτεθούν σε βαρύτατα πρόστιμα ή στην κατάσχεση τμήματος των περιουσιακών τους στοιχείων. Η αναποφασιστικότητα οδήγησε κάποιους απεργούς στο να χρησιμοποιήσουν το σύνθημα «βρετανικές δουλειές για βρετανούς εργάτες», με σκοπό να χλευάσουν τον πρωθυπουργό, ο οποίος δεν είχε διστάσει να χρησιμοποιήσει το συγκεκριμένο σύνθημα της άκρας δεξιάς στο συνέδριο των Εργατικών το 2007.

Στην πραγματικότητα, το εν λόγω σύνθημα δεν ανήκε ποτέ στα αιτήματα της επιτροπής των απεργών, η οποία αντιθέτως απαιτούσε την τήρηση των ίδιων κανόνων για όλους τους εργαζόμενους στο Ηνωμένο Βασίλειο, κάθε εθνικότητας, όπως και την αυστηρή εφαρμογή των συλλογικών συμβάσεων σε όλα τα εργοτάξια. Μόλις δύο ή τρεις μέρες μετά την εμφάνισή τους, τα εθνικιστικά συνθήματα εξαφανίζονται από το Λίντσεϊ για να δώσουν τη θέση τους σε αφίσες γραμμένες στα ιταλικά που καλούσαν τους μετανάστες να συμμετάσχουν στην κινητοποίηση. Συνθήματα όπως «Προλετάριοι όλων των χωρών, ενωθείτε» καλύπτουν τα πλακάτ των απεργών. Ο κίνδυνος, υπαρκτός εντούτοις, να πάρει η διαμάχη ξενοφοβική χροιά αποσοβήθηκε εντελώς. Οι αγωνιστές των συνδικάτων είχαν την προσοχή τους τεταμένη.

Αποφυγή ρατσιστικών συνθημάτων

Η επαγρύπνησή τους εκμηδένισε και τις απόπειρες διείσδυσης της άκρας δεξιάς, αυτές κυρίως του Εθνικού Βρετανικού Κόμματος, που τελικά έφυγε άπρακτο. Ποτέ οι απεργοί δεν στοχοποίησαν τους ξένους εργάτες: μόνο οι εργοδότες και η κυβέρνηση ήταν ο στόχος. Η αληθινή φύση του κινήματος, εξάλλου, έγινε κατανοητή και από τους εκατοντάδες πολωνούς εργάτες που συμμετείχαν στην απεργία στο σταθμό του Λάνγκατζ, στο Πλίμουθ. Κατάλαβαν ότι δεν επρόκειτο για την υπεράσπιση των δήθεν προνομίων των αυτοχθόνων, αλλά για την καταγγελία της χρησιμοποίησης μιας κατηγορίας εργαζομένων για τον αποκλεισμό μιας άλλης.

Εν πάση περιπτώσει, τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης γοητεύτηκαν τόσο πολύ από το κλισέ της απειλής του προστατευτισμού και του ρατσισμού των εργατών, που προσάρμοσαν την πραγματικότητα στη δική τους κοσμοθεωρία. Στις 2 Φεβρουαρίου, στο βραδινό δελτίο «News at Ten» του BBC, βλέπουμε έναν απεργό να δηλώνει για τους ιταλούς και πορτογάλους εργάτες: «Δεν μπορούμε να δουλεύουμε μαζί τους». Το δεύτερο σκέλος της φράσης του –«εξαιτίας των διακρίσεων που μας χωρίζουν»– κόπηκε στο μοντάζ, έτσι ώστε να δημιουργείται η εντύπωση ότι οι ντόπιοι εργάτες αρνούνται να συναναστρέφονται τους μετανάστες συναδέλφους τους. Την ίδια στιγμή, δημοσιογράφοι που είχαν σταλεί επιτόπου από τα ταμπλόιντ προσπαθούσαν να πείσουν τους απεργούς να ποζάρουν πίσω από μια βρετανική σημαία.

Νικηφόρο τέλος

«Η παρουσίαση των απεργιών από τα μέσα ενημέρωσης (3) βασιζόταν σε μια ψευδή ιδέα», δηλώνει ο Πολ ΜακΝτόουαλ, εκπρόσωπος του συνδικάτου Unite στο Λίντσεϊ. «Ο αληθινός στόχος της δράσης μας ήταν απλούστατα να υπερασπιστούμε τις συμβάσεις, τους μισθούς, την κοινωνική προστασία και ασφάλιση που κατακτήσαμε ύστερα από χρόνια – και αυτό παραμένει το ζητούμενο».

Τελικά, η απεργιακή κινητοποίηση στο διυλιστήριο του Λίντσεϊ έληξε, στις 4 Φεβρουαρίου, με μια συμφωνία που εγγυόταν 102 θέσεις εργασίας στους ντόπιους εργάτες –χωρίς επιπτώσεις για τους ιταλούς και πορτογάλους εργάτες– όπως και την αναγνώριση του δικαιώματος των συνδικάτων να ελέγχουν τις συνθήκες εργασίας και αμοιβής και των μεν και των δε. Η νικηφόρα εξέλιξη έβαλε επίσης τέλος στην καραντίνα που είχε επιβληθεί στους μετανάστες. Αντί να οξύνει τις εντάσεις μεταξύ βρετανών και ξένων εργατών, η απεργία τούς έφερε σε επαφή. Οι εργοδότες στο εξής θα δυσκολευτούν πιο πολύ να φέρουν τους μεν σε αντιπαράθεση με τους δε.
Διάτρητη η Ευρωπαϊκή οδηγία

Στο Λίντσεϊ, είναι φανερό ότι η IREM προσέλαβε ανειδίκευτους και κακοπληρωμένους εργάτες στη θέση των ειδικευμένων, κατά παράβαση των συλλογικών συμβάσεων. Στις 19 Μαΐου, νέες άγριες στάσεις εργασίας, συνοδευόμενες από απεργίες αλληλεγγύης, ξέσπασαν σε πολλές περιοχές. Η κινητοποίηση θα μπορούσε να φτάσει στα εργοτάξια του Ολυμπιακού Χωριού στο ανατολικό Λονδίνο. Δεν είναι μόνο η άνοδος της ανεργίας που ανησυχεί τους απεργούς, αλλά η συνεχής διάβρωση του φημισμένου ευρωπαϊκού κοινωνικού μοντέλου. Καταγγέλλουν το γεγονός ότι η οδηγία των Βρυξελλών για την ελεύθερη διακίνηση εργατών (4), που έχει στόχο να προστατεύει τους ξένους εργάτες από το κοινωνικό ντάμπινγκ (5) είναι διάτρητη –δηλαδή τις ίδιες πρακτικές που άναψαν φιτίλια στο Λίντσεϊ, το Στέιθορπ και το Γκρέιν.

Σε πολλές άλλες περιπτώσεις στο Ηνωμένο Βασίλειο, η οδηγία εφαρμόστηκε με τον πιο περιοριστικό τρόπο, ώστε να εκχωρήσει μόνο στοιχειώδη δικαιώματα στους ξένους εργάτες από άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πόσω μάλλον που τρεις πρόσφατες αποφάσεις του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων –υποθέσεις Laval, Viking και Rüffert– εξασθένισαν περαιτέρω την ισχύ του κειμένου και το εργατικό δίκαιο των κρατών-μελών, επιτρέποντας στις επιχειρήσεις να μην πληρούν, σε ορισμένες περιπτώσεις, τις μισθολογικές και κοινωνικές υποχρεώσεις τους (6). Παρότι ο Γκόρντον Μπράουν ορκίστηκε ότι «γύρισε την πλάτη» στην απορυθμισμένη αγορά, η κυβέρνησή του εναντιώθηκε τους τελευταίους μήνες σε κάθε απόπειρα ελάφρυνσης των επιπτώσεων της ευρωπαϊκής νομολογίας.

Η κληρονομιά του Θατσερισμού

Η διατήρηση του νεοφιλελεύθερου μοντέλου –κληρονομιά του θατσερισμού– και οι εργαζόμενοι μιας χρήσης που αυτό δημιουργεί εξηγούν εν μέρει γιατί ο θυμός εκφράστηκε πιο έντονα στο Ηνωμένο Βασίλειο απ’ ό,τι σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Όταν οι ουρές μπροστά στα ταμεία ανεργίας μακραίνουν και όταν η κρίση που ξεσπάει οφείλεται στην απορύθμιση είναι ακόμα πιο δύσκολο να δεχθούμε την ιδέα της ενθάρρυνσης των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων να αποσπούν απ’ όλη την ήπειρο ομάδες εργατών και να τους «παρκάρουν» σε μεγάλα ποταμόπλοια ή σε άθλιες εστίες εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά απ’ τα σπίτια τους, την ώρα που πετούν στο δρόμο άλλους, με την προοπτική να «ξαναβρούμε την ανάπτυξη» και να βγάλουμε την Ευρώπη από την ύφεση.

Αυτό, λοιπόν, το πρόβλημα βρίσκεται στο επίκεντρο των απεργιών του Ιανουαρίου και του Φεβρουαρίου, και όχι η ξενοφοβία ή ο ρατσισμός. Σε μια χώρα όπου κάθε μήνα χάνονται 100.000 θέσεις εργασίας, εργάτες σε αδιέξοδο είδαν να γίνεται καπνός η εγγύηση μιας δουλειάς στον κλάδο της κατασκευής βιομηχανικών εγκαταστάσεων. Οι εργάτες κατάλαβαν ότι η άνοδος της ανεργίας και της κοινωνικής ανασφάλειας επιτρέπει στους εργοδότες να επωφελούνται από τους κανόνες του ευρωπαϊκού ανταγωνισμού και από τους αδιαφανείς όρους της υπεργολαβίας για να μειώνουν περαιτέρω το κόστος.

Τα τελευταία χρόνια, η ανικανότητα των κεντροαριστερών ευρωπαϊκών κυβερνήσεων να εκπροσωπήσουν την εργατική τάξη άνοιξε μια λεωφόρο για τη δεξιά. Με τον ίδιο τρόπο, η επιμονή των ελίτ των μέσων ενημέρωσης και της πολιτικής να υποβιβάσουν τους εργαζόμενους που υπερασπίζονται τις δουλειές τους στο επίπεδο της ξενοφοβίας θα μπορούσε τελικά να μετατρέψει το ψέμα σε αλήθεια.

(1) «Le Monde», 4 Φεβρουαρίου 2009. (2) Επί παραδείγματι: «Οι ξένοι σαν αποδιοπομπαίοι τράγοι», αναγγέλλει η «La Repubblica», αναδημοσιεύοντας από το «Courrier International», αρ. φ. 953, Παρίσι, 5 Φεβρουαρίου 2009. «Απεργία ενάντια στην πρόσληψη ξένων εργατών», βάζει τίτλο η «Lutte Ouvrière» (αρ. φ. 2114, 4 Φεβρουαρίου 2009), η οποία καταγγέλλει «το γεγονός ότι η ηγεσία των συνδικάτων Unite και GMB επέλεξε να τοποθετήσει την κινητοποίηση στο επίπεδο του ανταγωνισμού». Σύμφωνα με το www.marianne2.fr, «Η εθνική προτίμηση εισχωρεί στην κρίση» (3 Φεβρουαρίου 2009) και «υπάρχουν φήμες ότι κάποιοι εξτρεμιστές θα έδιωχναν τους Ιταλούς από τα μπαρ της πόλης». (3) (Σ.τ.Μ.) Médiatisation: Υπάρχουν διάφορες αποδόσεις του όρου στα ελληνικά στα διάφορα συγγράμματα – μιντιοποίηση, διαμεσολάβηση, μεσοποίηση, τηλεοπτικοποίηση. Εδώ προτιμήσαμε την περιφραστική απόδοση της παρουσίασης από τα μέσα ενημέρωσης. (4) Οδηγία 96/71/CE του Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 16ης Δεκεμβρίου 1996, «Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης», σειρά L. 18, Λουξεμβούργο, 21 Ιανουαρίου 1997. (5) (Σ.τ.Μ.) Κοινωνικό ντάμπινγκ: Πρακτική κατά την οποία μια χώρα παράγει και πωλεί προϊόντα σε χαμηλές τιμές, λόγω του μικρού κόστους εργασίας και της έλλειψης κοινωνικής προστασίας. (6) Βλ. Anne-Cécile Robert, «Η κρίση εκθέτει το Ευρωκοινοβούλιο», «Le Monde diplomatique»-«ΚΕ», 15-3-09, www.monde-diplomatique.gr/spip.php?article219.