Η αυτοκρατορία της εικόνας

Η αυτοκρατορία της εικόνας
Κοινή γνώμη και πολιτική κουλτούρα

Χρήστος Ιακώβου

Οι έννοιες της κοινής γνώμης και της πολιτικής κουλτούρας είναι άμεσα συνυφασμένες, παρόλο που στην πολιτική επιστήμη μπορεί κάποιος να βρει μία ευρεία γκάμα ορισμών σχετικά με αμφότερες τις έννοιες. Αν δεχθούμε ότι πολιτική κουλτούρα είναι οι τρόποι με τους οποίους οι πολίτες εκλαμβάνουν και θεσμίζουν τις σχέσεις τους με την πολιτική ζωή σε συνάρτηση με τον ιστορικό χρόνο και χώρο, καθώς επίσης, και αν δεχθούμε ότι κοινή γνώμη είναι η εκπεφρασμένη άποψη των πολιτών επί των κυρίαρχων θεμάτων του δημοσίου βίου, τότε αναπόδραστα η μεν επηρεάζει την δε και τανάπαλιν. Αυτό συμβαίνει διότι το ποια θέματα προσελκύουν το δημόσιο ενδιαφέρον σε τρέχοντα χρόνο, είναι εξηρτημένο από την ευρύτερη πολιτική παράδοση και τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η δημόσια σφαίρα.

Στον απόηχο των Αμερικανικών εκλογών ήταν κοινά τα συμπεράσματα ανάμεσα σε ευρύ φάσμα Αμερικανών πολιτικών επιστημόνων ότι πλέον έχει διαφοροποιηθεί το πολιτικό πεδίο όπως το γνωρίζαμε μέχρι σήμερα καθώς επίσης εδραιώνεται η παρουσία μίας νέας κατηγορίας πολιτικών δρώντων, όπως του επικοινωνιολόγου, του πολιτικού αναλυτή, του δημοσκόπου κά., οι οποίοι εφεξής αποκτούν άμεση επιρροή στο πολιτικό παιγνίδι, ειδικά σε καθοριστικές στιγμές, όπως είναι οι προεκλογικές περίοδοι. Όλοι αυτοί έρχονται να προσδώσουν νέα ρυθμιστική σχέση μεταξύ της πολιτικής κουλτούρας και της κοινής γνώμης παρεμβαίνοντας με διάφορους τεχνικούς τρόπους στο δημόσιο πεδίο σε προεκλογικές περιόδους. Παρόμοιο σκηνικό εντοπίστηκε σε πρώιμη μορφή και στις εκλογές του περασμένου Φεβρουαρίου στην Κύπρο.

Κατ’ αρχήν, η τηλεόραση και το διαδίκτυο, ως σύγχρονα μέσα ενημέρωσης, παίζουν τον καθοριστικό ρόλο στην πληροφόρηση των πολιτών, όπως επίσης και οι τεχνολογίες που εισάγονται από τις κοινωνικές επιστήμες (π.χ. δημοσκοπήσεις) που, θεωρητικώς τουλάχιστον, επιτρέπουν να κατανοήσουμε καλύτερα την κοινή γνώμη. Αυτό αρχικά αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για τον εκσυγχρονισμό μίας δημοκρατικής κοινωνίας. Η πολιτική ανάλυση των δημοσκοπήσεων της κοινής γνώμης, των τηλεοπτικών συζητήσεων και αντιπαραθέσεων, ουσιαστικώς, καταδεικνύουν ότι αν όντως υπάρχει πρόοδος και εκσυγχρονισμός, αυτά συνίστανται στην ταχεία εξέλιξη στις τεχνολογίες των κοινωνικών επιστημών που αποσκοπούν στο να πείσουν ότι τα πάντα υπηρετούν την κοινή γνώμη. Κατά παράδοξο τρόπο, με αυτά τα δεδομένα, το πολιτικό πεδίο τείνει να περιχαρακωθεί στον εαυτό του, αποκλείοντας την ουσιαστική συμμετοχή των πολιτών, αφού το πολιτικό παιγνίδι γίνεται ολοένα και περισσότερο θέμα ειδικών συμβούλων, οι οποίοι διαβεβαιώνουν μεν, ότι ζητούν από τους πολίτες να μιλήσουν αλλά στην πραγματικότητα το κάνουν όπως ο εγγαστρίμυθος όταν βάζει τη φωνή του στο στόμα των μαριονέτων του. Αυτό βέβαια, έχει ως συνέπεια η προεκλογική προσπάθεια ερμηνείας της κοινής γνώμης να λειτουργεί ως νόθευση ή ακόμη και ως κατασκευή της κοινής γνώμης.

Δυστυχώς, οι πολιτικοί είναι καταδικασμένοι να επιβιώσουν σ’ αυτό το πολιτικό πεδίο σαν γραφικές καρικατούρες και ως μεταπράτες ενός πολιτικού λόγου που έχει ταυτιστεί τόσο πολύ με το «τι πουλά», που καθημερινά διαπλέκεται στην αγχώδη πάλη τους να κερδίσουν τις εντυπώσεις, ώστε ακόμη και το σώμα και η φωνή τους να στρεβλώνουν αμήχανα τις φυσικές κινήσεις και τα αντανακλαστικά τους.

Οι εκλογές στην Αμερική κατέδειξαν το νέο πολιτικό πεδίο που θα ακολουθήσουν τα δυτικά κράτη στο μέλλον, φανερώνοντας ότι η δημοκρατία στο δυτικό κόσμο, όπως και στη χώρα μας, δεν απειλείται τόσο από αυταρχικές τάσεις που υπάρχουν μέσα στο πολιτικό σύστημα, όσο από μία μορφή δημοκοπίας των ειδικών, η οποία καθίσταται όλο και περισσότερο πιο επικίνδυνη, αφού τύποις διαθέτει όλα τα εξωτερικά χαρακτηριστικά της δημοκρατίας, στην ουσία όμως λειτουργεί στην λογική των όποιων σκοπιμοτήτων. Με άλλα λόγια, αν κάτι απειλεί το δημοκρατικό ιδεώδες είναι ότι η πολιτική κουλτούρα μας, αργά-αργά, αποδέχεται τους πρωτομάστορες της μεθόδευσης των εντυπώσεων.