The Decline and Fall of the British Empire

Piers Brendon
The Decline and Fall of the British Empire
Alfred A. Knopf, 2008

Του Geoffrey Wheatcroft
New York Times Book Review


Όπως γράφει ο συγγραφέας του βιβλίου, η Βρετανική Αυτοκρατορία είχε ως οικοδόμους και φρουρούς ανθρώπους οι οποίοι ήσαν τόσο βυθισμένοι στην κλασσική παράδοση, που πίστευαν ότι είναι κληρονόμοι παλαιών αυτοκρατορικών παραδόσεων. Ο 18ος και 19ος αιώνας δεν είχαν ανάγκη από ανθρώπους που θα διαλογίζονταν γύρω από το ερώτημα «Είμαστε η Νέα Ρώμη;». Όντως ένοιωθαν Ρωμαίοι, γεγονός για το οποίο περηφανευόντουσαν αλλά και που συνοδευόταν από ένα υφέρπον αίσθημα φόβου για το κατά πόσον « η τραγωδία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, της οποίας τα μέλη μεγάλωσαν εις βάρος της καρδίας, θα επαναλαμβάνετο με την Βρετανική».

Κάποιος μπορεί να οριοθετήσει χρονικά την ιστορία της Βρετανικής Αυτοκρατορίας αναφερόμενος στην απόβαση του Τζόν Κάμποτ στη Νιουφάουντλαντ το 1497 ως την αρχή της, και την υποστολή της Βρετανικής σημαίας στο Χονγκ Γκονγκ από τον Ερρίκο τον Έβδομο ως το τέλος της. Αλλά ο Μπρέντον θέτει ως αρχή της πτώσης την παράδοση του Λόρδου Κορνουάλις στον Τζορτζ Ουάσινγκτον το 1781. Τα πράγματα πήραν την ανιούσα μετά τους Ναπολεονικούς Πολέμους αφού η Αυτοκρατορία εξαπλώθηκε διεθνώς εκ νέου. Η Ινδία κατέστη μια μεγάλη επιχείρηση – έως την Ινδική «Ανταρσία» της οποίας η βίαιη καταστολή δημιούργησε, για πρώτη φορά, ερωτήματα στη Βρετανική κοινή γνώμη σχετικά με το ποιός είν’ ο βάρβαρος και ποιός ο πολιτισμένος.

Την ίδια περίπου ώρα οι “άσπροι” οικισμοί πλήθαιναν μολονότι με εκπληκτικά διαφορετικό τρόπο. Από τον Καναδά με τους αποσχιστικούς Γάλλους, την Αυστραλία που άρχισε ως φυλακή, την αποικία μοντέλο Νέα Ζηλανδία των αγροτών, οι σημερινές ανεπτυγμένες φιλελεύθερες δημοκρατίες κουβαλούν ένα παρελθόν σφετερισμού γης που ανήκε στους ιθαγενείς – πράξεις που καλωσορίζονταν ακόμη και από τους Άγγλους διανοουμένους, ως μέσον απαραίτητο για την πρόοδο.

Αναπόφευκτα, η αφήγηση του Μπρέντον είναι πολύπλοκη αλλά αυτό δικαιολογείται από μία ευρύτατη συλλογή και προσεχτικότατη ανάγνωση πηγών που εν τέλει καθιστούν το έργο πολύ διαφωτιστικό και αναγνώσιμο αλλά όχι διασκεδαστικό καθότι η ιστορία μιας αυτοκρατορίας εμπεριέχει πολλές μαύρες σελίδες. Παρόλα αυτά ο Μπρέντον δεν παρουσιάζει μονάχα μια μουντή ιστορία. Υπήρχαν και περιπτώσεις όπου σχέσεις μεταξύ αφεντικών και υπηκόων αναπτύχθηκαν εκτός του προαναφερθέντος πλαισίου. Όπως επίσης υπήρχαν και αυτοί που (προ)έβλεπαν την αποαποικιοποίηση να εξελίσσεται σε χώρο και χρόνο όπως και τελικώς έγινε.

Μέσα από το βιβλίο ξετυλίγονται πολλές καταστροφές και θρίαμβοι για του νέους αυτούς Ρωμαίους. Από το λιντσάρισμα αξιωματούχων στη Καμπούλ, την ντροπιαστική κατάληξη του Πόλεμου του Μπόερ, τους πρώτους τριγμούς που απέφερε η Αμερικανική Επανάσταση, η Βρετανική Αυτοκρατορία συνέχισε να ανθεί έως και το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου όπου η νίκη έφερε και την αρχή της συρρίκνωσής της. Παρά τις αλλαγές του επήλθαν οι αρχές της Αυτοκρατορίας δεν απεδέχοντο την τελεολογία των τεκταινομένων. Το τέλος όμως ήταν πικρό και αναπόφευκτο.

Πέραν του πληθωρικού του χαρακτήρα, το έργο του Μπρένταν είναι και για κάποιο άλλο λόγο ένα πολύ ενδιαφέρον ανάγνωσμα. Στρεφόμενος κατά της επικρατούσας οικονομίστικης θεώρησης της Ιστορίας, ο ίδιος μας δείχνει πώς το όνειρο για εξάπλωση της “δημοκρατίας” μπορεί να εξελιχθεί σε ένα διαχρονικό εφιάλτη. Και για αυτό το λόγο η ημέρα όπου ένας νέος συγγραφέας θα γράψει για την “Παρακμή και την Πτώση της Αμερικανικής Αυτοκρατορίας” μπορεί να μην είναι μακριά.

Ο Piers Brendon είναι ιστορικός – συγγραφέας. Διετέλεσε υπεύθυνος Αρχείων του Κολεγίου Τσώρτσιλ του Πανεπιστημίου Κέιμπριτζ.