Οι Πηγές του Βόλγα

Malaparte Curzio
Οι Πηγές του Βόλγα
Εκδόσεις ΙΩΛΚΟΣ, 2008


Του Σάντη Αποστολίδη
Ελευθεροτυπία

Σ' έναν πόλεμο, μόνη ειλικρινής φωνή ίσως να 'ναι αυτή ενός «ανεπιθύμητου» παρατηρητή, αμέτοχου ή που μοιάζει να παίρνει και το μέρος του αντιπάλου - αφού συνηθέστατα άλλωστε οι εμπλεκόμενοι έχουν καθένας το δικό του ...άδικο! Στις «Πηγές του Βόλγα» (ανταποκρίσεις δημοσιευμένες στην «Corriere della Sera», μεσούντος του πολέμου, το 1941-42), ο λυρισμός που κούραζε στο «Καπούτ» έχει περιοριστεί -οι δημοσιογραφικές απαιτήσεις απολιπαίνουν γενικά τα κείμενα και μένουν τα κυριότατα, δίχως φλυαρίες, σαν φωτογραφίες απ' το μέτωπο-, υστερεί όμως κάπως σε δραματικότητα.

Ο αμφιλεγόμενος Μαλαπάρτε, φασίστας στον Μεσοπόλεμο, που κατέληξε κομμουνιστής στον Μεταπόλεμο για ν' ασπαστεί ώς και τον Καθολικισμό λίγο προτού πεθάνει -κι ας μην επιχειρήσει κανείς να τον κατατάξει «αντικειμενικά» εδώ ή εκεί-, ακολούθησε ως Ιταλός αξιωματικός και ανταποκριτής συνάμα(!) τη γερμανική εισβολή στην Ουκρανία - ο μόνος «ξένος» που αποτύπωσε την επιχείρηση «Μπαρμπαρόσα» από πρώτο χέρι και όχι απ' τα μετόπισθεν ή απ' τα μαγειρεμένα «επίσημα ανακοινωθέντα». Προβλέπει δύσκολο τον πόλεμο, παρατηρεί λεπτομέρειες που δεν αρέσουν, καθίσταται γρήγορα «ανεπιθύμητος» ως «συμπαθών», τάχα, τους Ρώσους, και μ' εντολή του Γκέμπελς οι στρατιωτικές αρχές τον διώχνουν. Ο Μουσολίνι αρκείται σ' ένα τράβηγμα αυτιού με μια πειθαρχική «καραντίνα» και λίγους μήνες αργότερα ξαναβρίσκεται στα πρόσω! Αλλά από φόβο γερμανικών τυχόν αντιποίνων -ο Γκέμπελς δεν ήταν από κείνους που τους ξεγελούσες εύκολα!-, προτιμάει το μέτωπο της Φινλανδίας, συμμάχου μεν του Άξονα, όπου όμως το χέρι των χιτλερικών δεν απλωνόταν τόσο βαρύ, και καταγράφει από κοντά τη μεγαλειώδη πολιορκία του Λένινγκραντ.

Βασικός άξονας: η αναζήτηση μιας αντικειμενικής θέασης. Για τον Μαλαπάρτε οι Ρώσοι δεν είν' οι άξεστοι και οπισθοδρομικοί μουζίκοι, που 'βλεπε ο μεσοπολεμικός ευρωπαϊκός αστισμός, απομακρυσμένος απ' τα πράγματα και ξεγελασμένος σε μεγάλο βαθμό κι απ' την επίσημη ναζιστική προπαγάνδα, αλλά μια ισχυρή νέα τάξη μπολσεβίκων, τέως αγροτών, που μες στα 20 χρόνια κομμουνιστικού καθεστώτος είχαν μετατραπεί σ' εξειδικευμένους βιομηχανικούς εργάτες, με συνείδηση «παραγωγής έργου» και πατριωτικού χρέους.

Συλλαμβάνει καίρια λοιπόν, και πολύ πρώιμα, ότι ο πόλεμος δεν διεξάγεται μεταξύ Δύσης και Ανατολής, αλλά μεταξύ δύο κοινωνικο-οικονομικών συστημάτων του ίδιου κόσμου - κι αυτό υπογραμμίζει ο πρωτότυπος τίτλος «Ο Βόλγας πηγάζει στην Ευρώπη», που κάπως αλλοιώθηκε στην ελληνική έκδοση. Ότι δηλαδή, όπως ο Τάμεσης ή ο Σηκουάνας, το παραδοσιακά ρωσικό ποτάμι, ο Βόλγας, είναι κατ' ουσίαν ευρωπαϊκό.

Το ερώτημα λοιπόν, κατά τον Μαλαπάρτε, δεν είναι αν θα ηττηθεί ο «βάρβαρος Ασιάτης», αλλ' αν το ένα σύστημα, της παραδοσιακά βιομηχανικής Γερμανίας με την κεφαλαιοκρατική δομή, θα μπορέσει να επικρατήσει του άλλου, του νέου κομμουνιστικού προτύπου - μια αναμέτρηση δηλαδή που ασφαλώς κανείς τότε δεν ήθελε να παραδεχτεί τον αληθινό της χαρακτήρα...

Απ' το βιβλίο πολλά έχουν να κερδίσουν οι μελετητές του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, μα και όσοι, πέραν των πληροφοριών, αναζητούν στα «ντοκουμέντα» μιας εποχής και κάποιαν ουσιαστική απόγευση, αφού σπανίως άμεσες μαρτυρίες κρίσιμων ιστορικών στιγμών διαθέτουν τέτοιες λογοτεχνικές ποιότητες.