Μεγάλες φιλοδοξίες, δημογραφικές αδυναμίες

Του Nicholas Eberstadt*
New York Times


Η Ρωσία είναι μια ανερχόμενη οικονομική υπερδύναμη- αυτό τουλάχιστον λένε αναλυτές, οι Δυτικές υπηρεσίες πληροφοριών, πολιτικοί και φυσικά η ίδια η Ρωσική κυβέρνηση. Η μεγάλη αισιοδοξία του Κρεμλίνου για το μέλλον της χώρας ήταν εμφανής όταν πέρσι ανακοίνωσε την πρόβλεψη πως μέχρι το 2020 η Ρωσία θα είναι η πέμπτη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο μετά την Κίνα, την Ινδία, την Ιαπωνία και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Σήμερα, παρά την παγκόσμια οικονομική κρίση, Ρώσοι αξιωματούχοι συνεχίζουν να προβλέπουν ταχεία οικονομική ανάπτυξη. Ο πρωθυπουργός Βλαντιμίρ Πούτιν μάλιστα δήλωσε πως αναμένει τους αναπτυξιακούς ρυθμούς της Ρωσικής οικονομίας να ανεβούν του χρόνου στο 5.5%.

Η απρόσκοπτη άνοδος της Ρωσικής οικονομίας ίσως φαντάζει αναπόφευκτη σε ένα διεθνές κοινό εντυπωσιασμένο από την επίδειξη δύναμης του Κρεμλίνου ενάντια στην Γεωργία ή θαμπωμένο από τον πλούτο της νεοφανούς Ρωσικής πετρελαϊκής ολιγαρχίας. Όχι όμως αν λάβουμε υπόψη τις δημογραφικές τάσεις στη χώρα. Η Ρωσία απειλείται με μια δημογραφική καταστροφή για την οποία είναι δύσκολο να βρεθεί μια ξεκάθαρη λύση. Αν και η οικονομία της Ρωσίας αναπτύχθηκε ραγδαία την τελευταία δεκαετία χάρη στα κέρδη από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, η πληθυσμιακή βάση της οικονομίας βρίσκεται σε κίνδυνο.

Από το 1992 μέχρι σήμερα ο πληθυσμός της Ρωσικής Ομοσπονδίας έχει μειωθεί σχεδόν κατά 7 εκατομμύρια, χωρίς να λάβουμε υπόψη τις μεταναστεύσεις μετά την πτώση του κομμουνισμού. Στην μετα-Σοβιετική Ρωσία η αναλογία μεταξύ θανάτων και γεννήσεων βρίσκεται, κατά μέσο όρο, στους τρεις θανάτους για κάθε δύο γεννήσεις. Η προσπάθεια του Κρεμλίνου να επιδοτήσει τις γεννήσεις πριν από δύο χρόνια έφερε μόνο μικρή βελτίωση. Μάλιστα το πρώτο εξάμηνο του 2008 οι θάνατοι ξεπέρασαν τις γεννήσεις κατά 250 χιλιάδες.

Η υγεία των Ρώσων είναι σε απελπιστική κατάσταση και μάλιστα χειρότερη όχι μόνο από αυτήν επί Γκορμπατσώφ αλλά ακόμα και από αυτήν επί Μπρέζνιεφ. Ο μέσος όρος ζωής το 2006 ήταν 67 έτη, αρκετά χαμηλότερος από αυτόν της δεκαετίας του 1950. Μια τέτοια αποτυχία στον τομέα της υγείας σε μια ειρηνική, αστική και μορφωμένη κοινωνία όπως η Ρωσία είναι εξαιρετικά ασυνήθιστη.

Ο μέσος όρος ζωής στην χώρα βρίσκεται στα ίδια επίπεδα με αυτόν της Ινδίας ενώ για τους άντρες είναι χαμηλότερος από αυτόν του Πακιστάν. Το πρόβλημα είναι πιο σοβαρό στον πληθυσμό που βρίσκεται σε εργάσιμη ηλικία. Από το 1965 μέχρι το 2005 ο δείκτης θνησιμότητας ανά χιλιάδα σε άντρες μεταξύ 15 και 64 ετών σημείωσε μέση αύξηση πέραν του 50% ενώ ο αντίστοιχος δείκτης για τις γυναίκες αυξήθηκε περισσότερο από 30%. Την ίδια περίοδο το εργατικό δυναμικό σχεδόν σε όλο τον υπόλοιπο ανεπτυγμένο κόσμο γινόταν πιο υγιές. Στην Ολλανδία για παράδειγμα ένας άντρας δεν έχει τις ίδιες πιθανότητες θανάτου με έναν 30χρονο Ρώσο μέχρι να φτάσει τα 60.

Από μόνες τους αυτές οι τάσεις στην υγεία του πληθυσμού είναι δυσοίωνες. Ένας πληθυσμός με τους ρυθμούς θνησιμότητας της Ινδίας είναι ρεαλιστικά αδύνατον να επιτύχει το βιοτικό επίπεδο και την οικονομική ανάπτυξη της Ιρλανδίας. Ενδέχεται όμως οι επιπτώσεις να αποδειχτούν ακόμα χειρότερες. Οι πιθανότητες να προλάβει ένας 20χρονος Ρώσος να αφυπηρετήσει στα 65 είναι μικρότερες του 50% με βάση τα σημερινά δεδομένα, σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, όπου την αφυπηρέτηση φτάνουν πέντε στους έξι. Στην Ιαπωνία και την Δυτική Ευρώπη οι πιθανότητες είναι ακόμα καλύτερες.

Οι αυξανόμενες προοπτικές ενός πρόωρου θανάτου και η συρρίκνωση της οικονομικά ενεργούς περιόδου της ζωής των Ρώσων καθιστά, στα πλαίσια της αγοράς, ασύμφορη την επένδυση χρόνου και χρημάτων στην εκπαίδευση και στην απόκτηση εργασιακών δεξιοτήτων. Η επένδυση στο ανθρώπινο δυναμικό όμως είναι μια από τις κινητήριες δυνάμεις μιας σύγχρονης ανεπτυγμένης οικονομίας και βασική προϋπόθεση για την συνεχή ανάπτυξη της χώρας.

Η κρίση στην Ρωσία είναι ασυνήθιστη για μια βιομηχανική χώρα και η λύση του προβλήματος θα μπορούσε να είναι απλά η αύξηση του βιοτικού επιπέδου και η υιοθέτηση από το Κρεμλίνο μιας πιο δομημένης υγειονομικής πολιτικής. Κι όμως, αν και τα τελευταία δέκα χρόνια το κατά κεφαλήν εισόδημα αυξήθηκε περισσότερο από 80% χάρη στην ενεργειακή βιομηχανία της χώρας, το ποσοστό θανάτων δεν έχει μειωθεί σημαντικά.

Οι πιο συχνές αιτίες θανάτου στην χώρα δεν είναι ιάσιμες αλλά έχουν ρίζες σε χρόνιες συμπεριφορές. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO) στην Ρωσία ο αριθμός θανάτων από προβλήματα καρδιάς είναι ο τετραπλός του αντίστοιχου για την Ευρωπαϊκή ένωση, ενώ ο αριθμός θανάτων από μη-φυσικά αίτια είναι πέντε φορές μεγαλύτερος. Ακόμα και η πιο αποτελεσματική υγειονομική πολιτική δύσκολα μπορεί να μειώσει αυτά τα νούμερα εγκαίρως.

Αν οι προβλέψεις του Τμήματος Πληθυσμού των Ηνωμένων Εθνών αποδειχτούν σωστές ο πληθυσμός της Ρωσίας θα μειωθεί κατά ακόμα 10 εκατομμύρια μέχρι το 2020. Οι ίδιες στατιστικές προσεγγίσεις προβλέπουν ότι στην περίοδο 2020 με 2025 η προσδοκώμενη διάρκεια ζωής ίσως πέσει κάτω από τον μέσο όρο ακόμα και των λιγότερο οικονομικά ανεπτυγμένων χωρών.

Ας μην ξεχνάμε πως τα δημογραφικά στοιχεία δεν αποτελούν αναπόφευκτες προβλέψεις του μέλλοντος. Η εικόνα της Ρωσίας, σύμφωνα με αυτά τα στοιχεία δεν είναι μια πετυχημένη, εύρωστη οικονομία- πόσο μάλλον μια οικονομική υπερδύναμη.


*Ερευνητής του American Enterprise Institute και ανώτερος σύμβουλος του μη-κυβερνητικού Κέντρου Ασιατικών Ερευνών.