Marx’s General

Tristram Hunt
Marx’s General
Metropolitan Books, 2009

Dwight Garner The New York Times Book Review

Χάρη στην οικονομική κρίση που έχει εξαπλωθεί σε ολόκληρο τον πλανήτη, ο Καρλ Μαρξ και η ανάλυσή των «σκοτεινών» σημείων του καπιταλισμού ήρθαν ξανά στο προσκήνιο. Ωστόσο, μιλώντας για τον Μάρξ, λίγοι είναι αυτοί που κάνουν αναφορά στον καλύτερο φίλο και στενότερος συνεργάτη του, Φρίντριχ Ένγκελς, τον συν-συγγραφέα του Κομουνιστικού Μανιφέστου και τον άνθρωπο που ανιδιοτελώς βοήθησε τον Μαρξ να γράψει «Το Κεφάλαιο».

Στο βιβλίο του «Marx’s General», ο Άγγλος ιστορικός και συγγραφέας, Τρίστραμ Χαντ επιδιώκει να αποκαταστήσει το όνομα του Ένγκελς, ο οποίος συχνά κατηγορείται για τα εγκλήματα της Σοβιετικής Ένωσης του Στάλιν. Σύμφωνα με τον Χαντ, «πολλοί συνδέουν τον Ένγκελς με τον ιδεολογικό εξτρεμισμό, ενώ, την ίδια ώρα, ο Μαρξ γίνεται αποδεκτός ως ο πρώτος που προέβλεψε τις «τρύπες» του παγκόσμιου καπιταλισμού». Ο Χαντ στοχεύει στην υπεράσπιση του Ένγκελς, αποδίδοντας το ανθρώπινο πρόσωπο του «Στρατηγού» του Μαρξ.

Στο βιβλίο του, ο Χαντ γράφει: «Ο Ένγκελς ήταν πολύ περήφανος για τις σαλάτες αστακού που έφτιαχνε και του άρεσε πολύ το κυνήγι της αλεπούς. Κάθε Κυριακή, οργάνωνε, μέχρι πρωίας, πάρτι για το κόμμα της Αριστεράς του Λονδίνου. Ακόμη, σε ερωτήσεις ενός τεστ προσωπικότητας, ο Ένγκελς απάντησε: Τι είναι ευτυχία: Ένα κρασί Chateau Margaux, και μότο ζωής: Χαλαρά...»

Το μότο του Ένγκελς ήταν «χαλαρά...»;! Είναι προφανές ότι υπάρχει κάτι άγνωστο στην αντίληψη του κόσμου για αυτόν τον άνθρωπο. Εδώ έρχεται και η επιτυχία του βιβλίου του Χαντ, στο οποίο ο συγγραφέας διατυπώνει λεπτομερώς τα πολλαπλά σκέλη της προσωπικότητας του Ένγκελς. Όπως προκύπτει από το βιβλίο, ο Ένγκελς ζούσε ένα είδος διπλής ύπαρξης. Γεννημένος το 1820 και απόγονος πλούσιας Γερμανικής οικογένειας, ο Ένγκελς, αντί να αναλάβει την οικογενειακή επιχείρηση του πατέρα του, ακολούθησε τον δρόμο της δημοσιογραφίας, αργότερα της ποίησης, και τέλος τον κέρδισε η φιλοσοφία και η πολιτική. Όταν ήταν 20 χρονών, ο πατέρας του τον έστειλε να εργαστεί στην επιχείρηση τους στο Μάντσεστερ της Αγγλίας. Εκεί, ο Ένγκελς έζησε από κοντά την εκμετάλλευση των εργατών από τα αφεντικά. Η παραμονή του στο Μάντσεστερ τον οδήγησε στη συγγραφή του βιβλίου «Η εργατική τάξη της Αγγλίας».

Μετά το «Κομουνιστικό Μανιφέστο», ο Ένγκελς προχώρησε στην συγγραφή κι άλλων βιβλίων, όπως το «Σοσιαλισμός: Ουτοπία και επιστήμη», για το οποίο κατηγορήθηκε ότι απλοποιεί τις ιδέες του Μαρξ. Σύμφωνα με τον Χαντ, «για να είμαστε δίκαιοι απέναντι στον Ένγκελς πρέπει να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε το τι είχε στο μυαλό του, να κατανοήσουμε πρώτα την ανθρώπινη του ύπαρξη και μετά την ιδεολογική και φιλοσοφική του πλευρά».

Πολλές φορές ο Ένγκελς κατηγορείται για τα εγκλήματα που διέπραξε η Σοβιετική Ένωση. Ωστόσο, μέσα από το βιβλίο του, ο Χαντ υπερασπίζεται τον Ένγκελς, απαλλάσσοντας τον, ως ένα βαθμό, από τις κατηγορίες. «Δεν μπορεί σε καμιά περίπτωση», γράφει ο Χαντ, «να θεωρηθεί ότι ο Ένγκελς ή ο Μαρξ είχαν οποιαδήποτε ανάμειξη ή φέρουν ενοχή για τα εγκλήματα των επόμενων γενεών». Συνδέοντας τον Ένγκελς τον άνθρωπο με τον Ένγκελς τον φιλόσοφο και ιδεαλιστή, ο Χαντ εξηγεί πως «ο Ένγκελς ήταν λάτρης της καλής ζωής, παθιασμένος με την ελευθερία του ατόμου και ενθουσιώδης οπαδός της λογοτεχνίας, του πολιτισμού, της τέχνης και της μουσικής και δεν θα μπορούσε ποτέ να παραταχθεί υπέρ της Σοβιετικής Ένωσης του Στάλιν». Με άλλα λόγια, ο Ένγκελς ήταν το είδος του ανθρώπου που ο Στάλιν θα είχε διατάξει τον θάνατο του.