'Η Απόφαση «Δημόπουλος» του ΕΔΑΔ: Προκλήσεις και Προοπτικές'

Του Χρίστου Κληρίδη, Νομικού

Στην απόφαση Δημόπουλου , το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων απεφάσισε ότι η Τουρκία είχε υποχρέωση να λάβει μέτρα καθιέρωσης εσωτερικού ένδικου μέτρου για ισχυριζόμενες παραβιάσεις του ατομικού δικαιώματος ιδιοκτησίας που απορρέει από το Άρθρο 1 του Πρώτου Πρωτοκόλλου της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων σε σχέση με την μαζική παρουσία της στο Βόρειο Τμήμα της Κυπριακής Δημοκρατίας
Ως γνωστό προηγήθηκαν Διακρατικές Προσφυγές εναντίον της Τουρκίας αλλά και ατομικέs π.χ Τιτίνα Λοιζίδου στις οποίες η Τουρκία καταδικάστηκε μεταξύ άλλων για την συνεχιζόμενη παραβίαση του ατομικού δικαιώματος ιδιοκτησίας σε αποζημιώσεις για την στέρηση κατοχής και χρήσης.
Στα διάφορα στάδια της υπόθεσης Ξενίδη - Αρέστη το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο υπέδειξε και τελικά απεδέχθη τις πρόνοιες των ρυθμίσεων για την καθιέρωση εσωτερικού ένδικου μέτρου, που παρόλον ότι φέρουν το επικάλυμμα του Ψευδοκράτους της ούτω καλούμενης «Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου» κρίθηκαν ότι στην πραγματικότητα ήσαν εσωτερικό ένδικο μέτρο της ίδιας της Τουρκίας.
Αναφέρομαι στον ούτω καλούμενο «Νόμο» «67/2005».

Στην Δημόπουλος το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο έλαβε σοβαρά υπόψη του, και τούτο γνωρίζω από πρώτο χέρι γιατί ήταν από τα θέματα που απετέλεσαν αντικείμενο των προφορικών αγορεύσεων ενώπιον του, το γεγονός ότι είχαν προσφύγει στην «Επιτροπή Αποζημιώσεων» ορισμένες εκατοντάδες Ελληνοκύπριοι και ότι υπήρχαν εγκεκριμένα κονδύλια για παροχή αποζημιώσεων τα οποία μερικώς διετέθηκαν προς ικανοποίηση κάποιων υποθέσεων.
Το Δικαστήριο έλαβε επίσης υπόψη του, την πολιτική πτυχή της υπόθεσης και ιδιαίτερα τις πρόνοιες του σχεδίου Ανάν, το οποίο προηγήθηκε την περίοδο 2002-2004, με βάση τις οποίες επιλύετο το ούτω καλούμενο «περιουσιακό θέμα» με την αναγνώριση δικαιωμάτων του χρήστη έναντι αποζημιώσεων απώλειας του τίτλου ιδιοκτησίας . Αυτή η φιλοσοφία πάνω στην οποία εδράζεται και ο ψευδονόμος βρήκε απήχηση δυστυχώς στα μέλη του Δικαστηρίου τα οποία έκριναν ότι στον βαθμό που το εσωτερικό ένδικο μέτρο προνοεί για αποκατάσταση ή αποζημιώσεις προς όφελος του Ιδιοκτήτη έναντι του Χρήστη, δεν μπορεί να κριθεί εκ προοιμίου σαν ασύμβατο με τις πρόνοιες της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Εναπόκειται σε κάθε Κράτος Μέλος κατά την κρίση του Δικαστηρίου να αποφασίσει για το εύρος και τον τύπο του εσωτερικού ένδικου μέτρου.
Επειδή έχουμε ακούσει πολλές φορές το επιχείρημα ότι ο λόγος για τον οποίο το Δικαστήριο αποφάνθηκε ως η απόφαση του δηλαδή να αναγνωρίσει το μέτρο αυτό, είναι επειδή βρέθηκε αντιμέτωπο με πλημμυρίδα αιτήσεων και υπό μορφή «αυτοάμυνας» παρέπεμψε τις υποθέσεις αυτές και μελλοντικές στην ούτω καλούμενη «Επιτροπή», θα ήθελα να διευκρινίσω ότι έστω και εάν ο όγκος ή ο επαπειλούμενος όγκος απετέλεσε παράγοντα διαμόρφωσης της τελικής απόφασης του Δικαστηρίου, καθοριστικό ρόλο διαδραμάτισε κατά την γνώμη μου η πολιτική πτυχή του θέματος και οι πρόνοιες του σχεδίου Ανάν αλλά και η αλόγιστη προσφυγή σε αυτήν την «Επιτροπή» Ελληνοκυπρίων και εκτοπισμένων.
Ο ψευδονόμος αποσκοπεί ουσιαστικά στην ριζική και εκ βάθρων μεταβολή του ποσοστού ιδιοκτησίας Ελληνοκυπρίων στην κατεχόμενη Κύπρο έτσι που στο τέλος της ημέρας οι Τουρκοκύπριοι να καταστούν όσον αφορά το ιδιοκτησιακό καθεστώς από μειοψηφία σε πλειοψηφία.
Τούτο εξάλλου είναι και η δεδηλωμένη πάγια πολιτική της Τουρκίας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο προσφυγή στην «Επιτροπή» αυτή θα έχει μοιραία, σαν κατάληξη , αντί την απόδοση αποζημιώσεων για απώλεια χρήσης, την νομιμοποίηση της παράνομης δήμευσης της περιουσίας των Ελληνοκυπρίων και απόδοση της στο Ψευδοκράτος και σε τελική ανάλυση στον «χρήστη» αυτής έναντι, ενός μικρού ποσού αποζημίωσης το οποίο με βάση τα μέχρι σήμερα δεδομένα ανέρχεται σε ένα μικρό ποσοστό της πραγματικής αξίας. Με αυτό τον τρόπο θα επιτευχθεί και η περιουσιακή εθνοκάθαρση για να συμπλέει με την επιδιωκόμενη εθνική καθαρότητα Τούρκων και Τουρκοκυπρίων στο υπό σύσταση Τουρκοκυπριακό Συνιστών Κρατίδιο.
Το μέλλον λοιπόν με Προσφυγές ενώπιον της «Επιτροπής» διαγράφεται ζοφερό για 2 λόγους:
1. Ενισχύει την επιδιωκόμενη πολιτική της Τουρκίας για την δημιουργία δύο εθνικά καθαρά ζωνών τόσο πληθυσμιακά όσο και στο περιουσιακό και
2. Αντί να αποκαθιστά την περιουσία «αποζημιώνει» τους Ελληνοκύπριους με αστεία ποσά αποζημίωσης και τους αποστερεί από το περιουσιακό τους δικαίωμα κατά τρόπο απαράδεκτο και βλαβερό για τα ίδια τα ατομικά τους συμφέροντα.
Πολύ σωστά κατά την γνώμη μου η Κυπριακή Κυβέρνηση δήλωσε ότι δεν ευνοεί την προσφυγή των εκτοπισμένων Ελληνοκυπρίων στην «Επιτροπή» αυτή και πολύ σωστά τα Κόμματα δεν ενθαρρύνουν την προσφυγή αυτή.
Από εκεί και πέρα είναι σωστό να τονισθεί ότι η απόφαση Δημόπουλος πέραν από την προώθηση ουσιαστικά των Τουρκικών επιδιώξεων είχε και σαν αποτέλεσμα την αναβάθμιση όπως εξάλλου και το σχέδιο Ανάν του «χρήστη» σε ιδιοκτήτη.
Ο «χρήστης» καθίσταται ως έχων προτεραιότητα έναντι ακόμα και τού ιδιόκτητη ο οποίος περιορίζεται στην αποζημίωση για την απώλεια της περιουσίας του. Αυτό συνεπάγεται ότι χρήστες της περιουσίας είτε Τουρκοκύπριοι είτε έποικοι αποκτούν πλέον περιουσιακά δικαιώματα κάτι το οποίο έχει σοβαρή αντανάκλαση και σε θέματα που αφορούν την παραμονή εποίκων μέσα στο πλαίσιο μίας λύσης.
Επιπρόσθετα μέσα στο πλαίσιο λύσης οπλίστηκε με επιχειρηματολογία η Τουρκική πλευρά ότι τελικά η λύση προϋποθέτει αναγνώριση των δικαιωμάτων του χρήση και κατάργηση του τίτλου ιδιοκτησίας έναντι αποζημίωσης.
Βεβαίως στην πραγματικότητα το Δικαστήριο δεν υπέδειξε ούτε και επέβαλε αυτή την λύση. Απλώς στο στάδιο αυτό της διαδικασίας, προέκρινε το μέτρο που προνοεί αυτή την λύση σαν εσωτερικό ένδικο μέτρο το οποίο θα πρέπει να εξαντληθεί χωρίς τούτο να σημαίνει ότι η Ομόσπονδη Κυπριακή Δημοκρατία , αν ποτέ γίνει , εντέλλεται από την απόφαση αυτή να υιοθετήσει την ίδια μεθοδολογία ή τύπο επίλυσης του προβλήματος.
Ούτε το Δικαστήριο δεσμεύτηκε ότι αν κληθεί να εξετάσει στην πράξη την εφαρμογή του Νόμου θα αποφασίσει την εφαρμογή του σε συγκεκριμένη υπόθεση συμβατή με τη Σύμβαση.
Δεν υπάρχει τίποτε στην απόφαση Δημόπουλος που να αποκλείει την εμμονή στην εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου και των αρχών Pineiro με βάση τις οποίες προτεραιότητα δίδεται στην αποκατάσταση (restitution) και μόνο σε εξαιρετικές περιστάσεις πραγματικής αδυναμίας προσφεύγει κανείς στην μέθοδο της αποζημίωσης .
Έχω την άποψη ότι το θέμα του χρήστη πρέπει να αποσυνδεθεί από το κεφάλαιο των εποίκων και επιπρόσθετα όσοι παράνομοι χρήστες παραμένουν στην Κύπρο και τούτο αφορά τους νόμιμους πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας, στο βαθμό που η «απώλεια» της περιουσίας ή κατοικίας την οποία παράνομα κατέχουν δημιουργεί «ζημία» , αυτή δεν μπορεί να υπερισχύει του τίτλου εγγραφής του ιδιοκτήτη.
Με βάση το ίδιο το σκεπτικό της απόφασης Δημόπουλος εφόσον θα πρέπει να ληφθούν υπόψη οι χρήστες στο όλο σύστημα είναι δυνατόν να αντιμετωπισθούν με την χορήγηση είτε υποκατάστατης κυβερνητικής περιουσίας είτε με έμμεσα ή άμεσα οφέλη όπως πχ φορολογικά ή και ακόμη αποζημίωση για την οποία βεβαίως μέσα στο πλαίσιο διευθέτησης δεν μπορεί να είναι άμοιρη η Τουρκία.
Θα έλεγα ότι με την απόφαση Δημόπουλου χάθηκε μια μάχη αλλά όχι ο πόλεμος. Είναι πασιφανές ότι επεκράτησαν πολιτικές σκοπιμότητες οι οποίες σίγουρα δεν θα έπρεπε να επηρεάσουν την δικαστική κρίση και απόφαση του Δικαστηρίου με βάση τα ατομικά δικαιώματα.
Δημιουργεί η απόφαση αυτή ένα πολύ κακό προηγούμενο για κατοχικές δυνάμεις οι οποίες έχουν μάλιστα σαν δεδηλωμένο στόχο την εθνική και περιουσιακή κάθαρση στο υπό κατοχήν έδαφος.
Όμως η απόφαση αυτή είναι μια πραγματικότητα.
Κατά την γνώμη μου δεν θα πρέπει οι Ελληνοκύπριοι εκτοπισθέντες πολίτες να προωθήσουν με την προσφυγή τους στην «Ψευδοεπιτροπή» την επίτευξη των Τουρκικών στόχων. Πρέπει να εντατικοποιηθεί η καμπάνια και από κυβερνητικής άποψης , διαφώτισης του κοινού για τις πραγματικές επιπτώσεις μιας τέτοιας προσφυγής τόσο στο εθνικό θέμα αλλά και σε ατομικό επίπεδο.
Παράλληλα δεν θα έπρεπε να οδηγηθούμε με βάση την απόφαση Δημόπουλου σε προτάσεις αναβάθμισης του «χρήστη» έναντι του ιδιοκτήτη και αποκλεισμού με διάφορα κριτήρια μιας μεγάλης μερίδας Ελληνοκυπρίων διεκδίκησης αποκατάστασης της περιουσίας τους , στις κατεχόμενες περιοχές.
Επείγει να αντιμετωπίσουμε λοιπόν και εδώ είναι το καθήκον μας σαν νομικοί , δύο θέματα :
1. Της σωστής διαφώτισης ούτως ώστε να αποθαρρυνθούν και άλλοι Ελληνοκύπριοι από του να προσφύγουν στην «Επιτροπή» για το δικό τους ατομικό αλλά και ευρύτερο κοινό συμφέρον.
2. Στην διαμόρφωση προτάσεων για λύση του ούτω καλούμενου «περιουσιακού θέματος» στην βάση αρχών του Διεθνούς Δικαίου προτάσσοντας το δικαίωμα της αποκατάστασης σαν την πρώτη επιλογή χωρίς να αφαιρούμε από αυτό με πάμπολλους περιορισμούς στο δικαίωμα διατύπωσης απαιτήσεων όπως έγινε με τις Ελληνοκυπριακές προτάσεις.
Ο ρόλος των Ακαδημαϊκών-Νομικών και Εμπειρογνωμόνων σε θέματα Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Διεθνούς Δικαίου καθίσταται καθοριστικός.
Δρ. Χρίστος Κληρίδης
Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο
7/11/2011