Η στρατηγική σημασία των εξελίξεων στη Συρία

Χρήστος Ιακώβου

Διευθυντής του Κυπριακού Κέντρου Μελετών (ΚΥΚΕΜ)

Το καθεστώς Άσαντ βρίσκεται κάτω από ασφυκτικό πολιορκητικό κλοιό και καθημερινά το ενδεχόμενο κατάρρευσης γίνεται ακόμη πιο πιθανό. H απώλεια της υποστήριξης της μεγάλης οικογένειας Τλας, με τη φυγή του ανωτάτου αξιωματικού Μανάφ Τλας στο εξωτερικό, η οποία είχε στηρίξει το καθεστώς από το πραξικόπημα 1970, σηματοδοτεί το τέλος της υποστήριξης που απελάμβανε το καθεστώς από σημαντικούς συντελεστές της σουννιτικής πλειοψηφίας. Επιπλέον, η βομβιστική επίθεση της περασμένης εβδομάδος στο αρχηγείο της Εθνικής Ασφαλείας στη Δαμασκό, στην οποία σκοτώθηκαν τέσσερα ανώτατα στελέχη του εσωτερικού κύκλου του Μπασάρ αλ Άσαντ, ερμηνεύεται ως απώλεια της συνοχής και διάβρωση του καθεστώτος, γεγονός που επιτείνει την ανασφάλεια και ωθεί το καθεστώς, που πνέει τα λοίσθια, σε πιο επιθετικές και βίαιες ενέργειες. Έτσι εξηγούνται οι πολλές αποστασίες, οι αύξηση των συλλήψεων και εσχάτως οι πολλές εκτελέσεις.

Ένα άλλο, καθοριστικής σημασίας γεγονός που καταδεικνύει την απώλεια ελέγχου του καθεστώτος σε ολόκληρη την επικράτεια της χώρας, είναι η παραχώρηση του ελέγχου των κουρδικών περιοχών της Βορείου Συρίας στο Κουρδικό Εργατικό Κίνημα (ΡΚΚ), το οποίο μετακίνησε περισσότερο από το ήμισυ των στρατιωτικών του δυνάμεών από τα Κανδύλια Όρη του Βορείου Ιράκ που είναι η εδαφική βάση ισχύος του. Σημειωτέον ότι το ΡΚΚ είναι η ένοπλη κουρδική οργάνωση των Κούρδων της Τουρκίας. Αν λάβει κανείς υπόψη το υποβαθμισμένο για δεκαετίες καθεστώς που τύγχαναν τα τρία περίπου εκατομμύρια Κούρδων της Συρίας (10 % του πληθυσμού), όπου στο μεγαλύτερο μέρος εξ αυτών δεν είχε παραχωρηθεί ούτε η συριακή υπηκοότητα, η πράξη αυτή, έστω και ανεπίσημα, είναι κατηγορηματικώς δηλωτική της εξαιρετικά δυσμενούς θέσης όπου ευρίσκεται τις τελευταίες εβδομάδες το καθεστώς Άσαντ. Η πράξη αυτή, βεβαίως, υπηρετεί δύο στόχους: από τη μια να συγκρατήσει την επέκταση της εξέγερσης προς τα βόρεια και να διατηρήσει τους Κούρδους στην σημερινή στάση αναμονής και από την άλλη, η παρουσία του ΡΚΚ στη Βόρεια Συρία να λειτουργήσει αποτρεπτικά προς όποια τουρκική προσπάθεια εισβολής στη Συρία και δημιουργίας ζώνης που θα ελέγχει ο Ελεύθερος Συριακός Στρατός, τον οποίο υποστηρίζει η Άγκυρα.  

Παρά το ότι προσφέρθηκε στον Μπασάρ αλ Άσαντ, η ευκαιρία να εγκαταλείψει τη χώρα προτού καταρρεύσει το καθεστώς ολοκληρωτικά, φαίνεται ο ίδιος να επιλέγει την παραμονή του στη χώρα ευελπιστώντας ότι εξασφαλίζοντας, στο βαθμό που θα μπορέσει, τη συνοχή των ενόπλων δυνάμεων και με τη βοήθεια της Ρωσίας θα μπορέσει στο τέλος, έστω και πολιτικά τραυματισμένος, να ανακτήσει τον έλεγχο της κατάστασης στο εσωτερικό της χώρας.

Εντωμεταξύ, ενόσω συνεχίζεται η αβεβαιότητα στη Συρία άλλο τόσο εντείνεται ο χορός των διεθνών συμφερόντων που θέλουν ανάμειξη στη χώρα. Το Ιράν βλέπει να διακυβεύονται πολλά για τον περιφερειακό του ρόλο από μία κατάρρευση του καθεστώτος, ιδιαίτερα ο στρατηγικός στόχος που είναι η έξοδος στη Μεσόγειο. Το Ιράν θα επιδιώξει πάση θυσία να παραμείνει στο παιγνίδι των διαπραγματεύσεων συνεχίζοντας να ενισχύει τον Άσαντ. Το Ισραήλ ανησυχεί ιδιαίτερα αφού τυχόν κατάρρευση του καθεστώτος Άσαντ θα δημιουργήσει δεδομένα χειρότερα από τα σημερινά αφού, ως γνωστόν, από το 1970 που κατέλαβε την εξουσία το σημερινό καθεστώς επήλθε, παρά την απουσία ομαλότητας λόγω της μη υπογραφής ειρήνης μεταξύ των δύο χωρών, επήλθε κάποια σταθερότητα, λόγω της απουσίας πολέμου.

Μεγάλο ερωτηματικό παραμένει, το μέλλον των εξελίξεων στο εύθραυστο τοπίο του Λιβάνου αν καταρρεύσει το καθεστώς Άσαντ. Η Τουρκία από τη στιγμή που έπαυσε να υποστηρίζει τον Άσαντ και συνταυτίστηκε με τους σουννίτες εξεγερθέντες επιζητεί να έχει λόγω άρα και επιρροή στο νέο καθεστώς που θα προκύψει, όπως και η Σαουδική Αραβία. Η στάση της Τουρκίας καθορίζεται επίσης και από την αβεβαιότητα γύρω από τη στάση των Κούρδων της Συρίας σε ένα νέο πολιτικό περιβάλλον αλλά και από το ποια διάσταση θα λάβει το Κουρδικό Κίνημα στη Μέση Ανατολή γενικώτερα. Είτε καταφέρει να διατηρηθεί είτε καταρρεύσει το καθεστώς Άσαντ, η Άγκυρα δεν μπορεί να αναχαιτίσει την πορεία του Κουρδικού κινήματος στη Μέση Ανατολή, όπου η τελευταία πράξη της «Κουρδικής Άνοιξης» θα παιχτεί στην Τουρκία με επικίνδυνες προεκτάσεις για την ασφάλεια και εδαφική συνεχή της χώρας.

Τέλος, η Ρωσία, η οποία μέχρι τώρα στηρίζει το καθεστώς Άσαντ, κάτι που την αναβάθμισε διπλωματικά έναντι των ΗΠΑ για πρώτη φορά μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, φαίνεται να έχει και εναλλακτικό σχέδιο. Ενόσω θα παρατείνεται η κρίση, η Ρωσία θα συνεχίσει να στηρίζει τον Άσαντ ενισχύοντας τη διαπραγματευτική της θέση έναντι των ΗΠΑ για το μέλλον της Συρίας. Το εναλλακτικό σχέδιο έχει να κάνει στην περίπτωση που καταρρεύσει το καθεστώς όπου η Ρωσία θα θέλει να παραμείνει στο γεωστρατηγικό παιγνίδι. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η Μόσχα άρχισε να διαπραγματεύεται με κύκλους της αντιπολίτευσης και δεν θα ήταν έκπληξη αν τις επόμενες μέρες ή εβδομάδες μειωθεί η υποστήριξή της προς τον Άσαντ.