Τα θαλάσσια μάτια της Κυπριακής Δημοκρατίας

H Διοίκηση Παράκτιας Επιτήρησης μαζί με τη Διοίκηση Επάκτιων Συστοιχιών αποτελούν τους δύο πυλώνες της ναυτικής αποτροπής της Κύπρου.

Η ανάγκη για επιτήρηση της θάλασσας περιμετρικά της Κύπρου προέκυψε επιτακτικά το 1964, όταν η Άγκυρα άρχισε να απειλεί απροκάλυπτα την Κυπριακή Δημοκρατία με εισβολή, εκμεταλλευόμενη τις διακοινοτικές συγκρούσεις που ξέσπασαν μεταξύ Δεκεμβρίου 1963 – Αυγούστου 1964. Η νεοσύστατη τότε Εθνική Φρουρά και συνεπακόλουθα η Κυπριακή Δημοκρατία, ενόψει των εχθρικών απειλών, είχαν απόλυτη ανάγκη επιτήρησης της βόρειας θαλάσσιας ζώνης για την αποτροπή αποστολής υλικού και προσωπικού από την Τουρκία στους δημιουργηθέντες τουρκοκυπριακούς θυλάκους και έγκαιρης προειδοποίησης σε περίπτωση τουρκικής εισβολής. Για το σκοπό αυτό αποστάλθηκαν μυστικά στην Κύπρο, στις 26 Ιουνίου (Μ/S ΕΛΕΝΗ) και στις 6 Ιουλίου 1964 (Μ/S Γ. ΒΕΝΤΟΥΡΗΣ), τέσσερις κινητοί σταθμοί ραδιο-επισήμανσης (ραντάρ) του τότε Ελληνικού Βασιλικού Ναυτικού, τύπου ΑΑ Νo 4 Μk 6/2 καναδικής προέλευσης, οι οποία είχαν τη δυνατότητα παρακολούθησης στόχων επιφανείας σε αποστάσεις 50 ναυτικών μιλίων. Η επιτήρηση όμως της θαλάσσιας ζώνης μεταξύ Κύπρου-Τουρκίας θα ήταν περιορισμένη χωρίς τη δυνατότητα έλεγχου των ακτών και των χωρικών υδάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας, γι’ αυτό η εγκατάσταση των επάκτιων ραντάρ συνοδεύτηκε από την απόκτηση πλωτών μέσων για το κυπριακό Ναυτικό, αρχικά, στις 28 Ιουλίου 1964, των ΠΠ «ΑΡΙΩΝ» και «ΦΑΕΘΩΝ» 85 τόνων και λίγο μετά, μεταξύ Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου 1965, έξι τορπιλακάτων τύπου Κ-123 κλάσης Ρ-4 από τη Ρωσία (Μ/S ΚΑΠΕΤΑΝ ΜΠΟΥΣΕΣ) 21.5 τόνων, κατασκευής 1954.

Οι τέσσερις Σταθμοί Έγκαιρου Προειδοποιήσεως (ΣΕΠ) εγκαταστάθηκαν σε καίρια σημεία: ΣΕΠ Α στο Ριζοκάρπασο Καρπασίας, ΣΕΠ Β στην Αγία Νάπα Αμμοχώστου, ΣΕΠ Γ στα Πολεμίδια Λεμεσού και ΣΕΠ Δ στα Λιβερά Κορμακίτη. Στις θέσεις αυτές παρέμειναν μέχρι το 1974 και διαδραμάτισαν πολύτιμο ρόλο -ειδικά ο ΣΕΠ Α- στην παρακολούθηση των κινήσεων του τουρκικού αποβατικού στόλου την 19 Ιουλίου 1974 (παραμονή της τουρκικής εισβολής), προσφέροντας κρίσιμες πληροφορίες στο ΓΕΕΦ και το ΑΕΔ για τις προθέσεις της Άγκυρας. Η σαθρότητα όμως του στρατιωτικού καθεστώτος στην Αθήνα και η χαοτική κατάσταση που επικρατούσε στο εσωτερικό της Εθνικής Φρουράς κατά το πραξικόπημα που προηγήθηκε, εγκληματικά, δεν επέτρεψαν την έγκαιρη ενεργοποίηση των δυνάμεων της ΕΦ και τη λήψη της προβλεπόμενης διάταξης μάχης βάσει του ΣΑΚ «ΑΦΡΟΔΙΤΗ 1973» για απόκρουση της τουρκικής εισβολής.

Σύστημα ηλεκτρονικής υποστήριξης (ESM) NS-9003/A της Διοίκησης Παράκτιας Επιτήρησης.

Θαλάσσια επιτήρηση

Πέραν της εγκατάστασης μεγάλου όγκου τουρκικών κατοχικών δυνάμεων στη χερσαία επικράτεια της Κύπρου και της συνεχούς τουρκικής αεροναυτικής παρουσίας στο θαλάσσιο χώρο που περιβάλλει το νησί και το FΙR Λευκωσίας, η ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση και η πρόσφατη αποκάλυψη κοιτασμάτων υδρογονανθράκων, αυξάνει κατακόρυφα την ανάγκη συνεχούς επαγρύπνησης της Κυπριακής Δημοκρατίας. Η επιτήρηση και ο έλεγχος του θαλάσσιου χώρου της Κύπρου και η ανάληψη όλων των υποχρεώσεων που απορρέουν από διεθνείς συνθήκες, διακρατικές συμβάσεις αλλά και το διεθνές δίκαιο αναδεικνύεται σε ζήτημα μείζονος σημασίας για την ΚΔ.

Η θαλάσσια επιτήρηση, δηλαδή η ικανότητα επίτευξης συνεχούς γνώσης των δραστηριοτήτων στη θάλασσα, επιτρέπει ανά πάσα στιγμή την ορθή και έγκαιρη λήψη αποφάσεων. Παρέχει τη δυνατότητα έγκαιρης προειδοποίησης επερχόμενων απειλών, παρακολούθησης της θαλάσσιας κυκλοφορίας, τον εντοπισμό ύποπτων σκαφών, λαθρομεταναστών και πλοίων που διεξάγουν παράνομες δραστηριότητες, υποβοηθά στον συνοριακό έλεγχο, στην προστασία και ασφάλεια του θαλάσσιου περιβάλλοντος και στην αλιεία, και συνδράμει καταλυτικά σε επιχειρήσεις έρευνας-διάσωσης. Η θαλάσσια επιτήρηση, την τελευταία δεκαετία, έχει αποκτήσει μεγάλη σημασία για την ασφάλεια της διεθνούς ναυσιπλοΐας. Η παρακολούθηση της διεθνούς τρομοκρατίας, η αναγνώριση ασύμμετρων απειλών, η αποκάλυψη παράνομων διακινήσεων οπλισμού, πυρομαχικών και απαγορευμένων υλικών, και η αποτροπή της πειρατείας, αποτελούν μερικές μόνο εκφάνσεις των πολυσύνθετων υποχρεώσεων που καλούνται να αναλάβουν τα σύγχρονα παράκτια κράτη.

To ραντάρ επιφανείας Score που εξοπλίζει τις επάκτιες συστοιχίες βλημάτων MM-40 Exocet.

Διοίκηση Παράκτιας Επιτήρησης

Το σημαντικό αυτό ρόλο ανέλαβε η Διοίκηση Ναυτικού της Εθνικής Φρουράς, η οποία ανέθεσε το έργο στη Διοίκηση Παράκτιας Επιτήρησης (ΔΠΕ). Η ΔΠΕ, μέσω των ναυτικών της παρατηρητηρίων (ΝΠ), εξασφαλίζει την οργάνωση και λειτουργία της θαλάσσιας επιτήρησης και ασκεί τον αναγκαίο έλεγχο. Το σύστημα παράκτιας επιτήρησης της Κυπριακής Δημοκρατίας αποτελείται σήμερα από πέντε ναυτικά παρατηρητήρια σε τοποθεσίες νευραλγικής σημασίας. Αποστολή των μονάδων αυτών είναι η εκτέλεση έρευνας, εντοπισμού, αναγνώρισης και παρακολούθησης στόχων επιφανείας εντός του τομέα τους. Οι πληροφορίες που συλλέγονται διαβιβάζονται, με ασφαλή ενσύρματα και ασύρματα μέσα, για περαιτέρω επεξεργασία και εκμετάλλευση στο Κέντρο Διοίκησης και Ελέγχου Ναυτικών Επιχειρήσεων (Κ/ΔΕΝΕ) της Διοίκησης Ναυτικού. Ακολούθως η επεξεργασμένη εικόνα μεταφέρεται σε συγκεκριμένους αποδέκτες όπως το ΓΕΕΦ, το ΚΣΕΔ, και άλλες υπηρεσίες της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Ο πυρήνας των ΝΠ είναι το υπερσύγχρονο ψηφιακό ισραηλινό σύστημα ΑCSR (Αdvanced Coastal Surveillance Radar) 3ης γενιάς τύπου ΕLΤΑ ΕL/Μ 2226 της Ιsraeli Αerospace Ιndustries, Χ μπάντας, το οποίο έχει τη δυνατότητα να εντοπίζει οποιονδήποτε στόχο επιφανείας, ακόμη και περισκόπιο υποβρυχίου, κάτω από εξαιρετικά αντίξοες καιρικές συνθήκες (με κυματισμό ύψους 5 μέτρων). Η εκπομπή CW (Continuous Wave) παρέχει μεγαλύτερη διακριτική και διακριβωτική ικανότητα και χρησιμοποιείται κυρίως για στρατιωτικούς σκοπούς. Έχει τη δυνατότητα να λειτουργεί 365 ημέρες το χρόνο, 24 ώρες ημερησίως, και να παρακολουθεί και να ανιχνεύει ταυτόχρονα περισσότερους από 200 στόχους επιφανείας. Κάθε ναυτικό παρατηρητήριο διαθέτει επίσης κινητό σύστημα Εlectronic Support Μeasures (ΕSΜ) της ισραηλινής ΕLΒΙΤ Εlisra το οποίο έχει τη δυνατότητα παθητικής παρακολούθησης και καταγραφής των ενεργών εκπομπών ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας από διάφορα συστήματα στόχων επιφανείας όπως ραντάρ ναυτιλίας, ραντάρ αεράμυνας, κοκ. Κάθε εκπομπή ραντάρ έχει το δικό της χαρακτηριστικό ηλεκτρομαγνητικό ίχνος το οποίο ανιχνεύεται και καταγράφεται στην ηλεκτρονική βιβλιοθήκη του συστήματος. Επειδή το σύστημα λειτουργεί παθητικά, δηλαδή δεν εκπέμπει οποιαδήποτε ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, και ως εκ τούτου δεν είναι ανιχνεύσιμο από τον αντίπαλο, διαθέτει υψηλό βαθμό επιβιωσιμότητας και υποβοηθεί σημαντικά το έργο της αναγνώρισης φίλιων ή εχθρικών στόχων.

Συμπεράσματα

Αναμφίβολα, η Εθνική Φρουρά και η Διοίκηση Ναυτικού διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη σημερινή στρατηγική πορεία της Κυπριακής Δημοκρατίας, τόσο στις γεωπολιτικές της σχέσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και στις ενεργειακές της επιλογές στην Ανατολική Μεσόγειο. Η αξιοποίηση της κομβικής θέσης της Κύπρου από την ίδια την Κυπριακή Δημοκρατία και η ανάπτυξη πολιτικο-στρατιωτικών δεσμών με ισχυρά κράτη, τα γεωπολιτικά συμφέροντα των οποίων ταυτίζονται με αυτά της ΚΔ, όπως η Γαλλία, η Γερμανία και το Ισραήλ, θα πρέπει να θεωρούνται πλέον αυτονόητα και επιβεβλημένα. Καταλυτικός όμως παράγοντας για τη στρατηγική επιβίωση της Κύπρου σε αυτή την κρίσιμη περιοχή, η οποία βρίσκεται συνεχώς εκτεθειμένη στις γεωπολιτικές βλέψεις και τις στρατηγικές επίβουλες της Άγκυρας, αποτελεί η Ελλάδα. Παρά τα οικονομικά και πολιτικά προβλήματα που την ταλανίζουν τον τελευταίο καιρό, ο ρόλος της Ελλάδας στην Κύπρο είναι κρίσιμος? τόσο με την αθέατη αλλά άκρως σημαντική στρατιωτική της παρουσία στη μεγαλόνησο όσο και τη στρατηγική της στήριξη στο σκληρό γεωπολιτικό παίγνιο που εξελίσσεται στην Ανατολική Μεσόγειο.

Πέτρος Σαββίδης, Μ.Phil. History, ερευνητής στρατιωτικής ιστορίας

Φιλελεύθερος