Ο πόλεμος του Ιβάν: Η πορεία του Κόκκινου Στρατού, 1939-1945

Catherine Merridale 
Ο πόλεμος του Ιβάν: Η πορεία του Κόκκινου Στρατού, 1939-1945
Εκδόσεις «ΙΩΛΚΟΣ», 2007
 

Του Φοίβου Οικονομίδη
Ελευθεροτυπία

Η μεγαλύτερη τιτανομαχία του 20ού αιώνα αφορά αναμφίβολα τη σύγκρουση των γερμανικών με τα ρωσικά στρατεύματα στο ανατολικό μέτωπο, στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Και πάνω απ' όλα συνδέεται μ' εκείνες τις εκατομμύρια ψυχές που, η μία δίπλα στην άλλη, δέχτηκαν τις θύελλες μιας πολεμικής σύγκρουσης. Μιλάμε βέβαια για τους απλούς Ρώσους στρατιώτες του Κόκκινου Στρατού που κανένας ποτέ δεν θα μάθει για την τύχη τους. Κι όμως ήταν εκείνοι που αποτέλεσαν τον κεντρικό πυρήνα της άμυνας αλλά και της αντεπίθεσης των Ρώσων, που υποχρέωσε τους Γερμανούς να δώσουν την τελική, απελπισμένη τους μάχη στην καγκελαρία του Βερολίνου.

Αφού οι ιστορικοί καταπιάστηκαν με τις κυρίαρχες προσωπικότητες εκείνου του μεγάλου πολέμου, τον Χίτλερ, τον Μουσολίνι, τον Στάλιν, τον Τσόρτσιλ, τον Ρούζβελτ όπως και τους στρατηγούς τους, τώρα αναθυμήθηκαν τους βασικούς πρωταγωνιστές αυτού του πολεμικού δράματος. 

Έτσι, πριν από λίγα χρόνια, έστω και αργά, η Κάθριν Μεριντέιλ, καθηγήτρια Σύγχρονης Ιστορίας στο Πανεπιστημίου του Λονδίνου, έσπευσε ν' αναζητήσει τον απλό στρατιώτη Ιβάν, όπως αποκαλούνταν ο κάθε Ρώσος φαντάρος, σε αντίθεση με τον Γερμανό στρατιώτη «Φριτς», που συχνά τους ένωνε η κοινή μοίρα. Παράλληλα με την έρευνα και τη μελέτη της στα ρωσικά αρχεία, η Μέριντειλ ταξίδεψε στην πρώην Σοβιετική Ένωση και συνομίλησε με διακόσιους βετεράνους του Μεγάλου Πολέμου.

«Οι εικόνες που ανακαλούσαν στη μνήμη τους -γράφει η Βρετανίδα ιστορικός- οι παλιοί στρατιώτες, ζωντανεύουν ακόμα τη Ρωσία, και μάλιστα τη Ρωσία του Στάλιν». Η Μεριντέιλ είχε στο μυαλό της μια επανεξέταση των πολεμικών γεγονότων στο σοβιετικό έδαφος αλλά και έξω απ' αυτό. Αλλά σ' αυτό το σημείο συνάντησε μια μάλλον αρνητική στάση. Κατά τη συγγραφέα, η ρωσική κυβέρνηση επίσης έχει συμφέρον να διατηρήσει μια θετική εικόνα του πολέμου επειδή η νίκη ενάντια στο φασισμό παραμένει το μεγαλύτερο κατόρθωμα για το οποίο μπορεί να κομπάζει η σύγχρονη Ρωσία. «Συνεπώς, η έρευνα του αγώνα σε βάθος δεν ενθαρρύνεται».

Βέβαια ο αναγνώστης θα μπορούσε ν' αναρωτηθεί τι είδους αναθεώρηση επιθυμεί να πραγματοποιήσει η Βρετανίδα ιστορικός: Ν' απαρνηθεί η Ρωσία αυτή τη μεγάλη νίκη της, ανάλογη αλλά και ίσως σημαντικότερη από τη νίκη του Κουτούζοφ απέναντι στον Ναπολέοντα; Αλλά προσεγγίζοντας προσεκτικότερα τον «Πόλεμο του Ιβάν» ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται ότι μέσα στις προϋπάρχουσες σκέψεις και τα κλισέ της Βρετανίδας ιστορικού υπάρχει η διάθεση μιας αντικειμενικής εξέτασης των πραγμάτων, όπου υποστηρίζεται ότι «οι Σοβιετικοί στρατιώτες υπηρέτησαν μία από τις πιο φιλόδοξες δικτατορίες της Ιστορίας και οι περισσότεροι έχουν εκπαιδευτεί σύμφωνα με τα διδάγματά της». 

Η Μεριντέιλ, μια Βρετανίδα ιστορικός, επιχειρεί να φτάσει στα κατάβαθα της ρωσικής ψυχής - κάτι που δεν είναι εύκολο γιατί η ίδια προέρχεται από μια χώρα με τελείως διαφορετική νοοτροπία και ψυχοσύνθεση από εκείνη των Ρώσων. Κάνει πάντως μια σημαντική προσπάθεια, ερευνώντας όχι μόνο τα ρωσικά αρχειακά έγγραφα μιας εποχής αλλά και τα κινηματογραφικά ακόμα ντοκουμέντα της ίδιας περιόδου. Παράλληλα με τις μαρτυρίες ανώνυμων -για τους πολλούς- στρατιωτών που διακατέχονταν από τη νοοτροπία και τις συνήθειες της σοβιετικής περιόδου, προσπαθεί να πλησιάσει και ν' αποδώσει όσο γίνεται πιο πειστικά το πλαίσιο μιας εποχής. Η Μεριντέιλ μάς προσφέρει τη δική της εκδοχή για έναν πόλεμο στο Ανατολικό Μέτωπο που σημάδεψε την ιστορία της ανθρωπότητας. Το βιβλίο συνοδεύεται με χάρτη του Ανατολικού Μετώπου όπως και φωτογραφικό ένθετο, επιχειρώντας ν' αναπαραστήσει μια κορυφαία εποχή τόσο διαφορετική από το σήμερα.