Ο Πόλεμος στον Κόσμο

Niall Ferguson 

Ο Πόλεμος στον Κόσμο 
Εκδόσεις ΙΩΛΚΟΣ, 2007

Της Μαίρης Παπαγιαννίδου
ΒΗΜΑ

Γιατί η ακραία βία επηρέασε περισσότερο την Πολωνία, τη Σερβία και την Καμπότζη, παρά την Αγγλία, την Γκάνα και την Κόστα Ρίκα; Και γιατί περισσότερη ακραία βία εμφανίστηκε μεταξύ 1936 και 1945, παρά μεταξύ 1976 και 1985; Ο Νάιαλ Φέργκιουσον (καθηγητής στο Χάρβαρντ) αναλαμβάνει να διεισδύσει στα βαθύτερα αίτια των συγκρούσεων. Το κάνει αυτό θέτοντας ερωτήματα καινοφανή στη μέχρι τώρα ιστοριογραφική έρευνα. Αφού διαπιστώνει ότι με μια συγκριτική προσέγγιση κινδυνεύει να ναυαγήσει σε ένα χώρο μεγάλης στατιστικής σύγχυσης, αρχίζει να ερμηνεύει ο ίδιος τις συμπτώσεις.

Για να τελειώσει ένας πόλεμος χρειάζεται να αρχίσει ένας καινούργιος. Αλλιώς φθίνει σε εκατοντάδες άλλες μικρότερες διακρατικές περιφερειακές συγκρούσεις και εμφύλιες διαμάχες, όπως συνέβη καθ' όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα. Έτσι, παρ' ότι θεωρείται ότι ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος έληξε το καλοκαίρι του 1945, δηλαδή στις 7 Μαΐου στη Δυτική Ευρώπη, στις 8 Μαΐου στην Ανατολική Ευρώπη και στις 15 Αυγούστου στην Ασία, ουσιαστικά δεν τελείωσε ποτέ. Δεν είναι τυχαίο ότι «στις 13 Μαΐου 1945 - λιγότερο από μία εβδομάδα μετά την Ημέρα της Νίκης - ο Τσόρτσιλ ήδη λαχταρούσε καινούργιο πόλεμο! Έστω και αν αυτός συνεπαγόταν εμπλοκή με τη Ρωσία!». Μάλιστα είχε ζητήσει από τους επικεφαλής της άμυνας «να εξετάσουν τη βιωσιμότητα μιας αιφνιδιαστικής επίθεσης στη Σοβιετική Ένωση με χρήση - αν ήταν απαραίτητο - γερμανικών στρατευμάτων. Έπρεπε να διορθωθεί η μεταπολεμική ισορροπία με τους Σοβιετικούς, οπότε αυτή η ιδέα ονομάστηκε επιχείρηση "Unthinkable" (Αδιανόητο¨)». Η παρακινδυνευμένη πολιτική είχε πάντα τη λογική της. Ακολούθησε η εμφάνιση της ατομικής βόμβας και η συζήτηση για τη χρήση της σταμάτησε όχι τόσο από την καταστροφή της Χιροσίμα αλλά από την εμφάνιση της βόμβας υδρογόνου, με ισχύ 750 φορές μεγαλύτερη. 

Γιατί αυτή η περίοδος αναδείχθηκε ως η πλέον αιματηρή για το ανθρώπινο είδος από την εμφάνισή του στη Γη; Και όμως, «θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι στην ανθρώπινη ιστορία υπάρχουν προηγούμενα τέτοιων υψηλών ποσοστών φονικής οργανωμένης βίας. Η παραδειγματική βία που επιδείκνυε ο Μόγγολος ηγέτης του 13ου αιώνα Τζένγκις Χαν λένε πως είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση του πληθυσμού της Κεντρικής Ασίας και της Κίνας κατά 37.000.000 άτομα και περισσότερο - αριθμός που, αν είναι σωστός, ισοδυναμεί με το 10% του παγκόσμιου πληθυσμού εκείνης της εποχής, οπότε τα 100 χρόνια που πέρασαν από το 1900 ήταν ο αιματηρότερος αιώνας της ευρωπαϊκής ιστορίας, τόσο σε σχετικούς όσο και σε απόλυτους όρους. Είναι λιγότερο βέβαιο κατά πόσον μπορεί να λεχθεί το ίδιο και για την Ασία, ειδικά αν ένας επίτηδες προκληθείς λιμός θεωρηθεί ως μία μορφή αιματοχυσίας». Αλλού έγκειται όμως η διαφορά στον 20ό αιώνα. Πρώτη φορά σημειώθηκε σειρά σφαγών ψυχρά οργανωμένων και σχεδιασμένων από κεντρικούς κρατικούς φορείς, λόγω της τεράστιας πνευματικής, τεχνολογικής, οικονομικής και κοινωνικής προόδου που μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για αθέμιτους σκοπούς και κυρίως για τη «βιομηχανοποίηση» των γενοκτονιών και τη διάλυση κρατών. Αν θα θέλαμε να ανατρέψουμε αυτή τη θλιβερή πραγματικότητα, ο μόνος τρόπος μοιάζει να είναι ένας καινούργιος πόλεμος. 

Ο Φέργκιουσον, στην περιπλάνησή του από τα γκουλάγκ της σιβηρικής στέπας στα ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης των πεδιάδων της Πολωνίας, από τους δρόμους του Σαράγεβο στις αμμουδιές της ιαπωνικής Οκινάουα, αποδεικνύεται συγκλονιστικός οδηγός. Ακόμη και κριτικοί, οι οποίοι διατύπωσαν ενστάσεις όσον αφορά τις επί μέρους θέσεις σε αυτή τη δίτομη Ιστορία του 20ού αιώνα, συμφώνησαν ότι πρόκειται για σοβαρή ιστορική ανάλυση που συνέλαβε ένα εξαιρετικά προικισμένο μυαλό.