Το Τουρκικό Δόγμα «Στρατηγικού Βάθους»

Από τον Οζάλ στον Ερντογάν
Το Τουρκικό Δόγμα «Στρατηγικού Βάθους»

Του Μιχάλη Ι. Παπαθεράποντος

Η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας τα τελευταία χρόνια χαρακτηρίζεται από το νέο δόγμα «Στρατηγικού Βάθους» που ανέπτυξε ο καθηγητής Διεθνών Σχέσεων Αχμέτ Νταβούτογλου. Με την άνοδο του Ισλαμικού Κόμματος Ανάπτυξης και Δικαιοσύνης ΑΚΡ, ο κ. Έρντογαν του ανέθεσε το ρόλο του κύριου συμβούλου σε θέματα εξωτερικής πολιτικής. Η ιδέα του Στρατηγικού Βάθους υποστηρίζει ότι η Τουρκία βρίσκεται σε στρατηγικά κεντρική θέση, με ιστορικό και γεωγραφικό βάθος. Η Τουρκία ανήκει σε μία περιοχή που πάντα βρισκόταν ανάμεσα στο επίκεντρο πολλών γεωπολιτικών πεδίων επιρροής και μπορεί να αξιοποιηθεί για την ανάδειξη της σε μία περιφερειακή υπερδύναμη. Επίσης, μπορεί να αξιοποιήσει την Ισλαμική της ταυτότητα διαδραματίζοντας πρωταγωνιστικό ρόλο στην Μέση Ανατολή και στον Αραβικό κόσμο. Η στροφή προς την Ανατολή πιστεύεται ότι δεν υποβαθμίζει τις σχέσεις του με την Ευρώπη αφού ο αυξημένος περιφερειακός της ρόλος θα της δώσει μεγαλύτερο διαπραγματευτικό κύρος. Η Τουρκία δεν προτίθεται να κάνει μεγάλες εσωτερικές αλλαγές, ιδιαίτερα όταν η τελική έκβαση των διαπραγματεύσεων με την Ευρώπη είναι αβέβαιη. Η νέα εξωτερική πολιτική έχει χαρακτήρα αυτοκρατορικό, παρόμοιο με την νέο-οθωμανική πολιτική του πρώην προέδρου Τουργούτ Οζάλ. Το όραμα του Οζάλ ήταν η δημιουργία της Τουρκίας ως μίας μεγάλης περιφερειακής δύναμης. Αυτό αναπτύχθηκε στην ιδέα του Νταβούτογλου με έμφαση σε μία πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική, όπου αξιοποιούνται οι ιδιαιτερότητες της Τουρκίας. 

Η νέα εξωτερική πολιτική της Τουρκίας επιτυγχάνεται με εργαλεία «ήπιας ισχύς» (Soft Power) όπως η συμμετοχή σε διεθνούς οργανισμούς, με οικονομικές συμφωνίες και την αποφυγή προβλημάτων με γειτονικές χώρες. Η Τουρκική επαναπροσέγγιση με τους γείτονες δεν σημαίνει διαλλακτικότητα σε διεκδικήσεις, αλλά μία πιο ευέλικτη πολιτική στάση. Η εξωτερική της πολιτική έχει σκοπό την ανάδειξη της «ηθικής» της πλευράς, και όχι το στενό πλαίσιο των εθνικών της συμφερόντων. Η πολιτική αυτή επιτυγχάνεται, κερδίζοντας ερείσματα σε σημαντικούς διεθνής θεσμούς. Έτσι, δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η Τουρκία ανέλαβε την προεδρία της Ισλαμικής διάσκεψης, έγινε μη-μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας και ανέλαβε την πρωτοβουλία στη λεγόμενη «Συμμαχία των Πολιτισμών». Ενώ, η τελευταία πρωτοβουλία δεν έχει να επιδείξει ουσιαστικά αποτελέσματα, η Τουρκία αναλώνεται σε ρητορεία, κτίζοντας αξία στην Ευρωπαϊκή και Ισλαμική της ταυτότητα. 

Ο ενεργός ρόλος της Τουρκίας φαίνεται στη διαμεσολαβητική πρωτοβουλία που ανέλαβε ανάμεσα στη Συρία και το Ισραήλ προς εξεύρεση λύσης για τα υψώματα του Γκολάν. Αυτό έγινε εφικτό, αφού πρώτα εξομάλυνε τις σχέσεις της με την Συρία και με την στρατηγική σχέση που ήδη έχει με το Ισραήλ . Επίσης, συμμετέχει άτυπα στις διαπραγματεύσεις με το Ιράν, με σκοπό την απόκτηση μεγαλύτερου κύρους στη Μέση Ανατολή. Δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και στο Μεσανατολικό, αφού μπορεί να είναι ο αξιόπιστος διαμεσολαβητής, λόγο των σχέσεων του με το Ισραήλ και την κοινή Ισλαμική ταυτότητα που έχει με τους Παλαιστινίους. Στον οικονομικό τομέα, η Τουρκία δίνει ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη οικονομικών σχέσεων στην Μέση Ανατολή και ιδιαίτερα στον Αραβικό κόσμο, όπου το εμπόριο αναμένεται να αυξηθεί κατά 20%, το 2009. Οι πρωτοβουλίες της Τουρκίας σε θέματα ενέργειας έχουν σκοπό να αξιοποιήσουν τη γεωστρατηγική της θέση, και με συγκεκριμένα βήματα η Τουρκία προσπαθεί να μετατραπεί σε ενεργειακό κόμβο στη περιοχή.  

Το νέο δόγμα σίγουρα έχει και κάποια ρίσκα αφού αναλαμβάνει ενεργό ρόλο σε διάφορα διεθνή ζητήματα και πιθανόν να βλάψει τις σχέσεις τους με κάποια από τα εμπλεκόμενα μέρη. Η άρνηση της Τουρκίας για παροχή διευκολύνσεων το 2003 στις ΗΠΑ δυσαρέστησε τον παραδοσιακό της σύμμαχο, αλλά προκάλεσε θετικές εντυπώσεις στον Αραβικό κόσμο. Επίσης, ο ενεργός της ρόλος σε διεθνή ζητήματα πιθανόν να μειώσει τον ηγετικό ρόλο των ΗΠΑ και να προκαλέσει ανάμεσα τους τριβές. Το κύριο σημείο απόκλισης των δύο χωρών αφορά την Αμερικανική στάση στο Κουρδικό ζήτημα. Όμως, η οικονομική κρίση και η επιθυμία μείωσης της Αμερικανικής στρατιωτικής παρουσίας στο Ιράκ πιθανόν να καταστήσει αναγκαίο τη αξιοποίηση της Τουρκίας ως περιφερειακής υπερδύναμης, σύμφωνα με το δόγμα «στρατηγικού βάθους». Μία εύστοχη παρομοίωση του δόγματος αυτού, από Τούρκο καθηγητή, έχει σαν βάση την αναλογία τόξου και βέλους. Δηλαδή η εξάπλωση της εξωτερικής πολιτικής προς την ανατολή, ως τόξο, θα μπορεί, ως βέλος, να επιτυγχάνει μακρινούς στόχους και ιδιαίτερα προς τη δύση.