Η ευκαιρία για μια νέα τάξη πραγμάτων

Του Henry Kissinger
Τέως Υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ, (1973-77)
International Herald Tribune

Ενώ η νέα αμερικανική κυβέρνηση αναλαμβάνει τα καθήκοντά της, εν μέσω μιας σοβαρής οικονομικής και διεθνούς κρίσης, μπορεί να μοιάζει ανακριβής η άποψη ότι η χαώδης φύση του διεθνούς συστήματος προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία για δημιουργική διπλωματία. Η ευκαιρία αυτή περιλαμβάνει μια αντίφαση. Από τη μία πλευρά, η οικονομική κατάρρευση αποτελεί μείζον πλήγμα για το κύρος των ΗΠΑ. Από την άλλη, το μέγεθος της καταστροφής καθιστά αδύνατον για τον υπόλοιπο κόσμο να συνεχίσει να κρύβεται πίσω από την αμερικανική κυριαρχία ή τις αμερικανικές αποτυχίες. Κάθε χώρα θα αναγκαστεί να εξετάσει τη δική της συμβολή στην κρίση. Καθεμία θα προσπαθήσει να ανεξαρτητοποιηθεί, στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό, από τις συνθήκες που προκάλεσαν την κατάρρευση. 

Ακόμη και οι οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες θα αντιμετωπίσουν μείωση των εσόδων τους. Καθεμιά θα αναγκαστεί να επαναπροσδιορίσει τις εθνικές της προτεραιότητες. Διεθνής τάξη θα προκύψει αν πάρει σάρκα και οστά ένα σύστημα συμβατών προτεραιοτήτων. Θα κατακερματιστεί καταστρεπτικά αν οι διάφορες προτεραιότητες δεν μπορέσουν να συμφιλιωθούν. Το ναδίρ του διεθνούς οικονομικού συστήματος συμπίπτει με ταυτόχρονες πολιτικές κρίσεις ανά την υφήλιο. Η οικονομική και οι πολιτικές κρίσεις σχετίζονται στην πραγματικότητα στενά, εν μέρει διότι στη διάρκεια της οικονομικής ευφορίας είχε ανοίξει ένα χάσμα ανάμεσα στην οικονομική και στην πολιτική οργάνωση του κόσμου. Ο οικονομικός κόσμος έχει παγκοσμιοποιηθεί. Οι θεσμοί του έχουν παγκόσμια εμβέλεια και λειτουργούν με κανόνες που προϋποθέτουν μια αυτορρυθμιζόμενη παγκόσμια αγορά. Η οικονομική κατάρρευση έφερε στο φως την αυταπάτη. Κατέστησε σαφή την έλλειψη παγκόσμιων θεσμών για να μετριάσουν το σοκ και να ανατρέψουν την τάση. Αναπόφευκτα, όταν το πληγέν κοινό στράφηκε προς τους πολιτικούς θεσμούς του, αυτοί άγονταν κυρίως από την εσωτερική πολιτική και δεν τους ένοιαζε η παγκόσμια τάξη. Κάθε μεγάλη χώρα προσπάθησε να λύσει τα άμεσα προβλήματά της μόνη της και να μεταθέσει την κοινή δράση για αργότερα. Αλλά η διεθνής τάξη δεν θα έρθει ούτε στον πολιτικό ούτε στον οικονομικό τομέα αν δεν προκύψουν γενικοί κανόνες προς τους οποίους να μπορούν να προσανατολίζονται οι χώρες. Τελικά, το πολιτικό και το οικονομικό σύστημα μπορούν να εναρμονιστούν μόνο με τον έναν από τους εξής δύο τρόπους: δημιουργώντας ένα διεθνές ρυθμιστικό σύστημα της ίδιας εμβέλειας όπως εκείνο του οικονομικού κόσμου ή συρρικνώνοντας τις οικονομικές μονάδες σε ένα μέγεθος το οποίο να μπορούν να διοικήσουν οι υπάρχουσες πολιτικές δομές, πράγμα που είναι πιθανό να οδηγήσει σε έναν νέο μερκαντιλισμό. Μια νέα παγκόσμια συμφωνία τύπου Μπρέτον Γουντς είναι μακράν η προτιμότερη εξέλιξη. 

Ο ρόλος της Αμερικής σε αυτό το εγχείρημα θα είναι καθοριστικός. Πρέπει όμως να αλλάξουμε την ηθικολογία που χαρακτήρισε πολλές αμερικανικές συμπεριφορές, ιδίως μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Εκείνο το γεγονός και η μετέπειτα περίοδος σχεδόν αδιάκοπης παγκόσμιας ανάπτυξης έκανε πολλούς να εξισώσουν την παγκόσμια τάξη με την αποδοχή των αμερικανικών σχεδίων. Το αποτέλεσμα ήταν μια σχετική εγγενής μονομέρεια- το μόνιμο παράπονο των ευρωπαίων επικριτών- ή ένα επίμονο είδος διαβουλεύσεων μέσω του οποίου οι χώρες καλούνταν να αποδείξουν την ικανότητά τους να εισέλθουν στο διεθνές σύστημα με το να συμμορφώνονται προς τις αμερικανικές επιταγές. 

Η εκπληκτική απήχηση που έχει ο νέος πρόεδρος στη φαντασία της ανθρωπότητας είναι ένα σημαντικό στοιχείο στη διαμόρφωση μιας νέας παγκόσμιας τάξης. Καθορίζει όμως μια ευκαιρία, όχι μια πολιτική. Η μεγάλη πρόκληση είναι να διαμορφωθεί η κοινή ανησυχία των περισσότερων χωρών και όλων των μεγαλύτερων όσον αφορά την οικονομική κρίση, μαζί με έναν κοινό φόβο για την τζιχαντική τρομοκρατία, σε μια στρατηγική που θα ενισχυθεί από τη συνειδητοποίηση ότι τα νέα ζητήματα- όπως η διάδοση των όπλων μαζικής καταστροφής, η ενέργεια και η κλιματική αλλαγή- δεν αφήνουν περιθώρια για εθνικές ή περιφερειακές λύσεις. 

Η νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν θα μπορούσε να κάνει χειρότερο λάθος από το να επαναπαυθεί στην αρχική της δημοτικότητα. Ο ρόλος της Κίνας σε μια νέα παγκόσμια τάξη είναι κρίσιμος. Μια σχέση που ξεκίνησε και από τις δύο πλευρές ως ένα κυρίως στρατηγικό σχέδιο για να περιοριστεί ένας κοινός εχθρός εξελίχθηκε με τις δεκαετίες σε έναν πυλώνα του διεθνούς συστήματος. Η Κίνα έκανε δυνατή την υπερβολική αμερικανική σπατάλη αγοράζοντας αμερικανικό χρέος. Η Αμερική βοήθησε στον εκσυγχρονισμό της κινεζικής οικονομίας ανοίγοντας τις αγορές της στα κινεζικά προϊόντα. Κάθε πλευρά του Ειρηνικού χρειάζεται τη συνεργασία της άλλης για να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης. Τώρα που η παγκόσμια οικονομική κατάρρευση έχει καταστρέψει τις κινεζικές εξαγωγικές αγορές, η Κίνα δίνει έμφαση στην ανάπτυξη της υποδομής και της εγχώριας κατανάλωσης. Δεν θα είναι εύκολο να αλλάξει γρήγορα ταχύτητα και το ποσοστό ανάπτυξης της Κίνας μπορεί να πέσει προσωρινά κάτω του 7,5%, το οποίο οι κινέζοι ειδικοί καθορίζουν ως τη λεπτή γραμμή που θα αποτελέσει πρόκληση για την πολιτική σταθερότητα. 

Το τι είδους παγκόσμια οικονομική τάξη θα προκύψει θα εξαρτηθεί σημαντικά από το πώς η Κίνα και η Αμερική θα χειριστούν η μία την άλλη τα επόμενα χρόνια. Μια απογοητευμένη Κίνα μπορεί να επανεξετάσει μια αποκλειστικά περιφερειακή ασιατική δομή, για την οποία ήδη υπάρχει ο πυρήνας στο «ΑSΕΑΝ συν Τρεις». Την ίδια στιγμή, αν αυξηθεί ο προστατευτισμός στην Αμερική ή αν η Κίνα θεωρηθεί ως μακροχρόνιος αντίπαλος, μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία μπορεί να πλήξει τις προοπτικές της παγκόσμιας τάξης. Μια τέτοια επιστροφή στον μερκαντιλισμό και στη διπλωματία του 19ου αιώνα θα χωρίσει τον κόσμο σε ανταγωνιστικές περιφερειακές μονάδες, με επικίνδυνες μακροχρόνιες συνέπειες. 

The New York Times Syndicate