Πολιτική κουλτούρα και δηλώσεις Ολγκάτς

Χρήστος Ιακώβου

Οι έννοιες της κοινής γνώμης και της πολιτικής κουλτούρας είναι άμεσα συνυφασμένες, παρόλο που στην πολιτική επιστήμη μπορεί κάποιος να βρει μία ευρεία γκάμα ορισμών σχετικά με αμφότερες τις έννοιες. Αν δεχθούμε ότι πολιτική κουλτούρα είναι οι τρόποι με τους οποίους οι πολίτες εκλαμβάνουν και θεσμίζουν τις σχέσεις τους με την πολιτική ζωή σε συνάρτηση με τον ιστορικό χρόνο και χώρο, καθώς επίσης, και αν δεχθούμε ότι κοινή γνώμη είναι η εκπεφρασμένη άποψη των πολιτών επί των κυρίαρχων θεμάτων του δημοσίου βίου, τότε αναπόδραστα η μεν επηρεάζει την δε και τανάπαλιν. Αυτό συμβαίνει διότι το ποια θέματα προσελκύουν το δημόσιο ενδιαφέρον σε τρέχοντα χρόνο, είναι εξηρτημένο από την ευρύτερη πολιτική παράδοση και τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η δημόσια σφαίρα.

Η πρόσφατη παραδοχή του Τούρκου ηθοποιού Αττίλα Ολγκάτς ήταν απόλυτα ειλικρινής και αντανακλά το ιδεολογικοπολιτικό πλαίσιο μέσα από το οποίο μεγάλη μερίδα του πνευματικού κόσμου στην Τουρκία αντιλαμβάνεται έννοιες που στη δυτική πολιτική κουλτούρα σχετίζονται με τα ανθρώπινα δικαιώματα, την εθνοκάθαρση, το κράτος δικαίου κά.

Αν η δήλωση γινόταν από κάποιο αξιωματούχο της κεμαλικής στρατογραφειοκρατίας δεν θα προσείλκυε τόσο ενδιαφέρον. Το να χρησιμοποιεί όμως δημόσια από τηλεοράσεως ένας πολίτης από τον πνευματικό χώρο αυτόν τον αυτάρεσκο και ναρκισσιστικό λόγο ως ποιητική ανδρισμού και εθνικής υπερηφάνειας, πόρρω απέχει από το πνεύμα του εκσυγχρονισμού που ευαγγελίζεται σήμερα το Τουρκικό κράτος και δικαιολογημένα προκαλεί το ερώτημα: ποια η ερμηνεία και αξία της ανθρώπινης ζωής στην Τουρκική πολιτική κουλτούρα; 

Οι διανοούμενοι και οι άνθρωποι του πνευματικού χώρου είναι πάντοτε πρωταρχικοί κήρυκες αξιών γι’ αυτό και υπεραμύνονται όλων εκείνων των εννοιών και παραστάσεων που δικαιολογούν και εξωτερικεύουν τον αξιακό τους κώδικα. Επιπλέον, όταν μία κοινωνία αποδέχεται και ανέχεται να γίνονται δημοσίως τέτοιες δηλώσεις, τότε τίθενται αμείλικτα ερωτήματα για το πλαίσιο μέσα στο οποίο λειτουργεί η δημόσιά της σφαίρα. Ο τρόπος με τον οποίο μία κοινωνία αντιλαμβάνεται και αντιδρά στην απώλεια της ανθρώπινης ζωής είναι ιδιαίτερα προσδιοριστικός της πολιτικής της κουλτούρας. Για την περίπτωση της Τουρκίας τέτοιας φύσεως θέματα είναι άμεσα συνδεδεμένα με το μεγάλο πολιτικο-φιλοσοφικό ζήτημα του Τουρκικού εκσυγχρονισμού, από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι σήμερα. 

Ο κεμαλικός εκσυγχρονισμός ξεκινά από την αρχή ότι ο πολίτης είναι ανώριμος και υποανάπτυκτος και αποστολή του Τουρκικού κράτους είναι να τον κατηχήσει στις αρχές του εκσυγχρονισμού και της δυτικοποίησης. Έτσι ο πολίτης λαμβάνει το ρόλο του στρατευμένου στην ιερότητα του κεμαλισμού όπου η πειθαρχία στην απόλυτη ισχύ του κράτους είναι κάτι περισσότερο από αναγκαία. Αντίθετα, στην δυτική Ευρώπη, η σύγχρονη κοινωνία ακολούθησε διαφορετική ιστορική εμπειρία. Η σύγχρονη δυτική δημοκρατία οικοδομήθηκε από κάτω προς τα πάνω και στηρίχθηκε στην αρχή ότι ο πολίτης έχει εξέλθει της ανωριμότητας και της υπανάπτυξης και μπορεί να εκφράζεται ελεύθερα ως άτομο. Η επίκληση του δυτικού πολιτισμού από την Τουρκική πολιτική ελίτ δε σημαίνει ταυτόχρονα και αποδοχή του. Αυτή η ουσιαστική διαφορά μεταξύ της τουρκικής εκδοχής της δυτικοποίησης και του δυτικού πολιτισμού αποκρυσταλλώνεται στη αντίθεση που υπάρχει μεταξύ του άκαμπτου Τουρκικού εθνικισμού που εμποδίζει τον εκδημοκρατισμό της χώρας και των δημοκρατικών θεσμών που έχει αναπτύξει η Ευρωπαϊκή Ένωση.

Το χαρακτηριστικό αυτής της αλλαγής είναι ότι επιβλήθηκε με τρόπο αυταρχικό από μία ελίτ, τη κεμαλική, που μονοπωλούσε τον έλεγχο του κράτους. Η επιβολή έγινε από τα πάνω προς τα κάτω και χρησιμοποιήθηκε για να νομιμοποιήσει τον κεμαλισμό ως επίσημη ιδεολογία στην Τουρκία και την αυταρχική στρατογραφειοκρατική ελίτ, που έλαβε υπερ-ταξικό χαρακτήρα ως το μόνο φορέα και θεματοφύλακα των αρχών του κράτους. Στην ουσία, αυτή η ελίτ ουδέποτε υιοθέτησε τις δυτικές αξίες ως πολιτική πρακτική και η έννοια του δυτικού πολιτισμού παρέμεινε γι’αυτήν μία αφηρημένη έννοια. 

Στη Δύση, «δικαίωμα» δεν είναι κάτι που απλώς διάγει βίο φαντάσματος μέσα στα κεφάλια διανοουμένων ή που ευδοκιμεί στα χείλη προπαγανδιστών. Θεωρητικά, στην ουσία του δικαιώματος ανήκει εξ ορισμού η δυνατότητα να απαιτείται και να επιβάλλεται. Στην Τουρκία δεν απαιτείται απλώς επιβάλλεται άνωθεν και είναι κομμένο και ραμμένο σ’ ένα ιδεατό εθνικό τύπο σύμφωνα με την κεμαλική ιδεολογία. Γι’ αυτό και η απώλεια ανθρώπινης ζωής μέσα στα πλαίσια προάσπισης του κεμαλικού ιδεατού τύπου γίνεται για την Τουρκική πολιτική κουλτούρα ποίηση ανδρισμού και εθνικής υπερηφάνειας.