Taming the Gods

Ian Baruma
Taming the Gods
Princeton University Press, 2010


Του Peter Beinart
The New York Times Book Review

Διαβάζοντας τον Ian Buruma νιώθεις τοπικιστής. Στο «Εξημερώνοντας τους Θεούς: Θρησκεία και Δημοκρατία σε τρεις Ηπείρους» (“Taming the Gods: Religion and Democracy on Three Continents”), γράφει για την σχέση ανάμεσα στην πολιτική και την πίστη στην Βρετανία, την Ολλανδία, την Γαλλία, την Κίνα, την Ιαπωνία και τις ΗΠΑ. Κάτω από κάθε κλισέ – για την αμερικανική θρησκευτική θέρμη, την γαλλική έλλειψη ανεκτικότητας και τον ιαπωνικό αθεϊσμό – αποκαλύπτει ειρωνείες που ανατρέπουν τα λαϊκά στερεότυπα. Ο Buruma καταδεικνύει, λόγου χάριν, ότι η μοδάτη, αντι-ιμπεριαλιστική πολυπολιτισμικότητα που προτιμάται στην Ολλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο στην πραγματικότητα αποτελεί απόηχο των πολιτικών αποικιοκρατικής διακυβέρνησης αυτών των χωρών, βάσει της οποίας οι αυτόχθονες πολιτισμοί διαχωρίζονταν προκειμένου να ασκούν οι χώρες αυτές ευκολότερα την κυριαρχία τους. Ο Buruma εξηγεί επίσης γιατί ο τζιχαντικός φανατισμός, ο οποίος προέρχεται από κάποιες μερίδες της μουσουλμανικής νεολαίας στην Ευρώπη, είναι περισσότερο ευρωπαϊκός παρά μεσανατολικός, περισσότερο μοντέρνος παρά παραδοσιακός, περισσότερο πολιτικός παρά θρησκευτικός.


Κάποιος μπορεί να λεπτολογήσει με μερικούς από τους ισχυρισμούς του Buruma για τις ΗΠΑ. Σε πείσμα του Dinesh D´Souza, είναι υπερβολή να υποστηρίξει κανείς ότι οι «Αμερικανοί Χριστιανοί .... μερικές φορές νιώθουν περισσότερο όμοιοι προς τους συντηρητικούς μουσουλμάνους παρά προς τους κοσμικούς φιλελεύθερους». Ούτε είναι αλήθεια, όπως ισχυρίζεται ο Buruma, ότι ο Ρόναλντ Ρίγκαν «δεν ήταν πολύ θρήσκος».

Παρολαυτά το «Taming the Gods» είναι ένα εμπεριστατωμένο βιβλίο. Το γράψιμο του Buruma είναι λιτό και προσεκτικό, και δεν μπορεί να νιώσει κανείς πως παρατεντώνει το υλικό του για να βολέψει μια θεωρία που να περικλείει τα πάντα. Αλλά αν αυτό αποτελεί το πλεονέκτημα του βιβλίου, παράλληλα αποτελεί και το μειονέκτημά του. Όταν καλύπτεις ένα τόσο ευρύ φάσμα σε τόσο μικρό χώρο, είναι πιο ειλικρινές. Ωστόσο, ως αποτέλεσμα το βιβλίο «Taming the Gods» φαίνεται σαν μια σειρά από σχετιζόμενες μεταξύ τους εκθέσεις – για τον χριστιανισμό στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, την θρησκεία στην Κίνα και την Ιαπωνία, για το Ισλάμ στην Ευρώπη - παρά ένα ενοποιημένο βιβλίο. Προς το τέλος ο Buruma εκφράζει μια προτίμηση για ένα κράτος που ρυθμίζει την δημόσια συμπεριφορά των πολιτών του αλλά δεν προσπαθεί να επηρεάσει τις προσωπικές τους πεποιθήσεις.

Αν το βιβλίο εξυπηρετεί ένα συγκεκριμένο σκοπό, είναι να αμφισβητήσει την συγκαταβατικότητα που τόσο η αμερικανική δεξιά όσο και η αριστερά εκφράζουν προς την Ευρώπη σε ζητήματα πίστης. Ο Buruma υπενθυμίζει τους Αμερικανούς συντηρητικούς που κοροϊδεύουν την Ευρώπη για τις μεγάλες, άδειες εκκλησίες ότι όχι πολύ παλαιότερα η Χριστιανική Ευρώπη ήταν και πολύ θρησκευόμενη και καθόλου ανεκτική. Οποιαδήποτε και αν είναι τα ελαττώματά της, η Ευρωπαϊκή εκκοσμίκευση βοήθησε στο να γίνει η ήπειρος ένας χώρος όπου Ρωμαιοκαθολικοί και προτεστάντες (αλλά και Μουσουλμάνοι και Εβραίοι) ζουν ειρηνικά, το οποίο δεν είναι μέσο επίτευγμα. Και προς τους Αμερικανούς φιλελεύθερους που κατηγορούν την Ευρώπη για έλλειψη ανοχής προς τους μουσουλμάνους, ο Buruma σημειώνει ότι τουλάχιστον οι μουσουλμάνοι μπορούν να πάνε στην Ευρώπη, ενώ στις ΗΠΑ οι βίζες «είναι ολοένα και πιο δύσκολο να αποκτηθούν από ανθρώπους που είχαν την ατυχία να γεννηθούν σε μουσουλμανικές χώρες ή να έχουν μουσουλμανικό όνομα».

Τελικά, το μήνυμα του Buruma είναι ότι οι άνθρωποι πρέπει να σέβονται τις πίστεις των άλλων ενώ την ίδια ώρα επιμένει ότι οι πιστοί δεν πρέπει να καταπατούν τους κανόνες της δημοκρατίας για το παιχνίδι. Και στον σκεπτικιστικό, ενημερωμένο, στοργικό τόνο που υιοθετεί προς τις χώρες που καταγράφει, το βιβλίο του παραδειγματίζει αυτό το πνεύμα.