Τι δεν θέλει η ελληνική πλευρά στη λύση
Χρήστος Ιακώβου
Διευθυντής του Κυπριακού Κέντρου Μελετών (ΚΥΚΕΜ)
Το πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εκτυλίχθηκε το δημοψήφισμα της 24ης Απριλίου 2004 κατέδειξε ουσιαστικά την άρνηση της πλειοψηφίας του Κυπριακού λαού να μετατρέψει την Κυπριακή Δημοκρατία σε εργαστήρι πειραματισμών για τον περιορισμό της πολιτικής κυριαρχίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Υπήρξε η κατηγορηματική απόρριψη της πρότασης να υιοθετήσει ένα κρατικό μόρφωμα που θα ήταν χειρότερο από το υφιστάμενο και θα αναιρούσε τις κατακτήσεις του, όπως είναι οι εδραίοι δημοκρατικοί θεσμοί, το κράτος δικαίου, η ισχυρή οικονομία και θα ακύρωνε τα πολιτικά πλεονεκτήματα της ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η φιλοσοφία του Σχεδίου Ανάν ήταν το προϊόν της λογικής μίας μακράς περιόδου διαπραγματεύσεων που στηριζόταν σε εθελούσιες υποχωρήσεις προκειμένου να καταλογισθούν ευθύνες στην άλλη πλευρά με αποτέλεσμα σε κάθε νέο γύρο ο διάλογος, όποια μορφή και να είχε, άρχιζε νομοτελειακά με τις τελευταίες υποχωρήσεις της ελληνοκυπριακής πλευράς ως τις αρχικές της θέσεις. Παράλληλα, οι θέσεις της τουρκοκυπριακής πλευράς μετατοπίζοντο προς το πιο αδιάλλακτο, χωρίς αποτελεσματική αντίδραση εκ μέρους της ελληνοκυπριακής πλευράς. Πρόκειται για την περίοδο όπου εισήχθησαν ως νεολογισμοί, σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, στο πολιτικό και διπλωματικό λεξιλόγιο του κυπριακού, έννοιες όπως «συνομιλίες χωρίς όρους», «εκ περιτροπής προεδρία», «χαλαρή ομοσπονδία», «συστατικά ή συνιστώντα κράτη», «αποδοχή (aknowledgement) του ψευδοκράτους, κ.ά. Η διολίσθηση του κυπριακού αντανακλάται στην υποβολή του σχεδίου Ανάν, το οποίο παρουσιάζει σοβαρά ελλείμματα στην εφαρμογή των ανθρωπίνων και πολιτικών δικαιωμάτων των νομίμων κατοίκων του νησιού, στο σεβασμό των ελευθεριών τους, στην αποκατάσταση του δικαίου των προσφύγων, στις εδαφικές αναπροσαρμογές, στην παραμονή των εποίκων, στις εγγυήσεις για την ασφάλεια κ.ά.
Το αποτέλεσμα δεν απετέλεσε άρνηση της λύσης, αλλά αντίδραση στην ανασφάλεια που προκάλεσε η αβεβαιότητα της κατάργησης της Κυπριακής Δημοκρατίας και της έλλειψης μηχανισμών που θα προεφύλασσε τους Κυπρίους σε περίπτωση κατάρρευσης του πειράματος της λύσης. Οι ασυνάρτητες και νεφελώδεις προοπτικές του Σχεδίου Ανάν και οι ψευδαισθήσεις για καλή πίστη της Τουρκίας στη μεταβατική περίοδο, ειδικά αν λάβει κανείς υπόψη την αβεβαιότητα της ενταξιακής πορείας της Τουρκίας, δεν ήταν τίποτε άλλο στα μάτια των Ελληνοκυπρίων παρά μία ανεξόφλητη επιταγή ελπίδας χωρίς αντίκρισμα.
Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, εισήγαγε άμεσα, μέσω της λαϊκής ετυμηγορίας, αυτό που η Ελληνική πλευρά δεν θέλει να υπάρχει στη λύση:
Πρώτο, δεν πρόκειται να αποδεχθεί κατάργηση της Κυπριακής Δημοκρατίας με την ταυτόχρονη υιοθέτηση ενός πολιτικού συστήματος που η λειτουργία του θα βρίσκεται υπό την κηδεμονία δικαστικών αποφάσεων.
Δεύτερο, δεν μπορεί η Τουρκία να είναι εγγυητής του προτεινομένου κρατικού μορφώματος με τον ταυτόχρονο αφοπλισμό του. Μέσα στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής έννομης τάξης, κανένα κράτος δεν χρειάζεται ούτε εξωτερικές εγγυήσεις αλλά ούτε εκχώρηση της ασφάλειάς του σε δεσποτικά κράτη όπως η Τουρκία.
Τρίτο, η ελληνοκυπριακή πλευρά δεν μπορεί να αποδεχθεί λύση που να νομιμοποιεί την παραμονή εποίκων, λαμβάνοντας υπόψη τα καταδικαστικά ψηφίσματα του ΟΗΕ γι’ αυτήν την πτυχή της Τουρκικής πολιτικής στην Κύπρο.
Τέταρτο, δεν μπορεί να υπάρξει λύση που να απαιτεί από την ελληνοκυπριακή πλευρά συμβιβασμούς σε ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και μόνιμες παρεκκλίσεις από το κοινοτικό κεκτημένο. Η θέση της ελληνοκυπριακής πλευράς πρέπει να παραμένει αμετάκλητη σε ό,τι αφορά τις εκβιαστικές πιέσεις για υποχώρηση σε ζητήματα δημοκρατικών αρχών και πολιτικών κατακτήσεων του νεωτερικού δυτικού πολιτισμού, οι οποίες πρυτανεύουν χωρίς εξαιρέσεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Τέλος, θα ήταν στρατηγικό σφάλμα για την ελληνοκυπριακή πλευρά να δεχθεί «λύση» που έχει ως αφετηριακό σημείο την εξαγορά ελπίδων και ασαφών υποσχέσεων για σταδιακή επιστροφή κάποιων χιλιάδων προσφύγων έναντι άμεσων παραχωρήσεων, συμπεριλαμβανομένης της κατάργησης του τελευταίου καταφυγίου αξιοπρέπειας και ελευθερίας που είναι η Κυπριακή Δημοκρατία. Η νόμιμη κρατική υπόσταση της Κύπρου απετέλεσε την κόκκινη γραμμή υποχωρήσεων στις εκβιαστικές αξιώσεις των διεθνών διαμεσολαβητών. Ουδέποτε κατά το παρελθόν η Κυπριακή Δημοκρατία δεν εξέφρασε σε τέτοιο ύψιστο βαθμό το σύμβολο ενότητας και ελευθερίας για τους Κυπρίους.
Δεν θα διαφωνήσω με τον αρθρογράφο όσο αφορά τις αδυναμίες του Σχεδίου Ανάν.
ΑπάντησηΔιαγραφήΔυστυχώς όμως, πέρα από μια καταγραφή του αυτονόητου δεν αντιπαραθέτει καμία γόνιμη πρόταση για την επίτευξη κάτι καλύτερου. Με χαρακτηριστική εσωστρέφεια επικεντρώνεται στα κεκτημένα της Κυπριακής Δημοκρατίας και συστήνει την απόρριψη οποιασδήποτε πρότασης θα μπορούσε να τα πλήξει, περίπου ως στρατηγική.
Μια στρατηγική που θα οδηγήσει πού;
Είναι με τέτοιου είδους φοβική και εσωστρεφές ιδεολογία που η ηγεσία μας προσεγγίζει ανέκαθεν την εξωτερική πολιτική και τις σχέσεις μας με την Τουρκοκυπριακή κοινότητα. Αυτή η παθητική νοοτροπία της άρνησης έχει προ πολλού απενοχοποιήσει την Τουρκία ενώ έχει σταδιακά σπρώξει τους Τουρκοκύπριους στην αγκαλιά της. Έχουμε, δηλαδή απολέσει δύο στρατηγικά πλεονεκτήματα τα με πενιχρό αντίκρισμα. Η Τουρκία άδραξε την ευκαιρία να δημιουργήσει κι’άλλα τετελεσμένα (περισσότερους εποίκους, επιτροπή αποζημιώσεων, κτλ.)
Και προτού παρεξηγηθώ, δεν εισηγούμαι ότι έπρεπε να αποδεχθούμε το Σχέδιο Ανάν (στην μορφή με την οποία μας παρουσιάστηκε τον Μάρτιο του 2004), ούτε ότι μπορούμε να βασιστούμε στην καλή θέληση της Τουρκίας. Ο σκοπός είναι να αναγνωρίσουμε και να μεγιστοποιήσουμε τις ευκαιρίες που μας παρουσιάζονται και νατις μετατρέψουμε στρατηγικό πλεονέκτημα.
Για παράδειγμα, αν παίρναμε την πρωτοβουλία των κινήσεων όπως θα έπρεπε το 2003 (μετά την αποχώρηση του Ντεκτάς από τις συνομιλίες), θα μπορούσαμε να ζητήσουμε συνέχιση των διαπραγματεύσεων βάση του Σχεδίου Ανάν χωρίς δύσκολα χρονοδιαγράμματα και με καλύτερες προοπτικές για επιτυχή αποτέλεσμα (ανεξαρτήτως των προθέσεων της Τουρκίας). Και αν δεν γινότανε δεκτή η δική μας πρόταση θα ήτανε πολύ πιο δύσκολο να έρθουνε μετά και να μας στριμώξουνε στη Νέα Υόρκη στις αρχές του 2004.
Επιπλέων αν δεν καθίστατο δυνατή μια σωστή συμφωνία θα μπορούσαμε να διαχειριστούμε το ναυάγιο χωρίς την ανάγκη για δάκρυα και για ηχηρά όχι, και προπάντων χωρίς να δώσουμε συγχωροχάρτι στην Τουρκία. Μια σοβαρή και ειλικρινές διαπραγμάτευση στα πλαίσια του Σχεδίου Ανάν από μέρους μας, με ξεκάθαρες επιδιώξεις θα εμπέδωνε το μήνυμα στην διεθνή κοινότητα ότι σκοπός μας είναι η επανένωση της πατρίδας μας (και όχι αόριστα η ‘λύση του Κυπριακού’). Επίσης θα έστελνε το μήνυμα στους Τουρκοκύπριους ότι είναι μέρος των σχεδίων μας, καθιστώντας τα σχέδια της Τουρκίας πιο δύσκολα.
Συνοψίζοντας, επιμένω ότι τα στοιχειώδη συστατικά που χρειάζονται για να μπορέσουμε να αναγνωρίσουμε και να αδράξουμε ευκαιρίες που μας παρουσιάζονται και για να επιτύχουμε στρατηγικά πλεονεκτήματα είναι το όραμα (να ξέρουμε συγκεκριμένα το μέλλων που επιδιώκουμε ) καθώς και επίγνωση των διεθνών ισοζυγίων.
Η στείρα εσωστρέφεια και ο υπερβολικός φόβος μας καταδικάζουν σε μια μονοδιάστατη προάσπιση των κεκτημένων, που στην περίπτωση μικρών κρατών οδηγεί στην πολιτική και κοινωνική διολίσθηση.
Το άρθρο ανφέρεται στην σημασία και στα μηνύματα που στέλνει το δημοψήφισμα του 2004. Το λέει άλλωστε και ο τίτλος του. Με άλλα λόγια δόθηκε φαινομενικά από τα Ηνωμένα Έθνη, στην πραγματικότητα από την Βρετανία και τις ΗΠΑ, ένα σχέδιο στο οποίο η Ελληνική πλευρά δεν είχε άλλα περιθώρια παρά να το απορρίψει με το όποιο κόστος. Στη ουσία αυτό που καταδεικνύει το άρθρο είναι ότι στάληκε ένα μύνημα σε σχέση με αυτά που η Ελληνική πλευρά δεν θέλει να υάρχουν στη λύση.
ΑπάντησηΔιαγραφήΤο τι πρέπει να επιδιώξουμε δεν είναι θέμα που αφορά το συγκεκριμένο άρθρο.
Ίσως το άρθρο να μην έχει ως σκοπό να προτείνει κάποια συγκεκριμένη στρατηγική, δίνει όμως κάποια συμβουλή.
ΑπάντησηΔιαγραφήΣτην τελευταία παράγραφο προτρέπετε την ηγεσία της Κύπρου ή και τους ψηφοφόρους σε κάποιο ενδεχόμενο δημοψήφισμα να απορρίψουν μια επικίνδυνη πρόταση «λύσης», που να μην απαντά στις τέσσερεις παραμέτρους - διατήρηση της Κυπριακής Δημοκρατίας, όχι στις Τουρκικές εγγυήσεις, όχι παραμονή εποίκων και διατήρηση του κοινοτικού κεκτημένου.
Ασχέτως αν συμφωνώ με όλες ή με ορισμένες μόνο από αυτές τις παραμέτρους, αυτή η συμβουλή όπως την αντιλαμβάνομαι υπονοεί επίσης ότι το «Α» και το «Ω» των επιδιώξεων μας θα πρέπει να είναι η διατήρηση της Κυπριακής Δημοκρατίας. Και όπως το εννοείτε εσείς, η διατήρηση της Κυπριακής Δημοκρατίας σημαίνει επίσης ένα κράτος όπου κυριαρχεί απόλυτα η Ελληνοκυπριακή πλειοψηφία «εδραίοι δημοκρατικοί θεσμοί» (διορθώστε με αν έχω λάθος).
Και δικαίωμα σας στο κάτω, κάτω.
Πράγματι όμως, η παρούσα Κυπριακή Δημοκρατία κατοχυρώνει τα ανθρώπινα δικαιώματα; Ναι; … και αν είσαι πρόσφυγας πάλι τα κατοχυρώνει;
Παλιά, κάποιοι θα μπορούσαν (επιπόλαια) να ισχυριστούν ότι αυτά κατοχυρώνονταν από το διεθνές δίκαιο. Μετά το φιάσκο του ΕΔΑΔ οι ίδιοι σίγουρα καταφεύγουν στην κλασσική άμυνα ότι δήθεν μας μισούν οι ξένοι και ότι θέλουν το κακό μας. Οι δε αρχιτέκτονες αυτής της φοβικής, εσωστρεφές και τελικά καταστροφικής πολιτικής (ασπίδα η προάσπιση της Κυπριακής Δημοκρατίας, και δόρυ οι προσφυγές στο ΕΔΑΔ), εφ’ όσον τα ρίξουν στους ξένους θα προσπεράσουν και αυτή την αποτυχία σαν να μην συνέβηκε τίποτα (ντροπή θα ένοιωθαν μόνο αν νοιάζονταν πραγματικά για τους πρόσφυγες).
Και δυστυχώς, η ενδεχόμενη συνέχιση αυτής της στείρας (και πιστεύω ανήθικης) πολιτικής, προϊδεάζει περαιτέρω αποτυχίες. Η ψευδαίσθηση ότι το «στάτους κβο» κάπου εξυπηρετεί τα συμφέροντα μας θα εδραιώσει ακόμη περισσότερο τα τετελεσμένα στα κατεχόμενα (έποικοι) και θα θέσει την Κυπριακή Δημοκρατία υπό την πλήρη κηδεμονία της Τουρκίας. Το 2020 δεν θα μας απασχολεί το καθεστώς των Τουρκικών εγγυήσεων, αντιθέτως θα ζητούμε διχοτόμηση και τρόπους να κλείσουμε τα σύνορα μας, θα συζητούμε την αύξηση της στρατιωτικής θητείας και το πώς θα χρηματοδοτούμε τις αυξημένες αμυντικές μας δαπάνες… Η Κυπριακή Δημοκρατία θα υπάρχει … θα θέλουμε όμως να ζούμε εδώ;
Επαναλαμβάνω ότι δεν εισηγούμαι την υιοθέτηση μας κακοσχεδιασμένης πρότασης επανένωσης της Κύπρου. Ζητώ μόνο μια ηγεσία με όραμα και ήθος που να αναδεικνύει και να αξιοποιεί στρατηγικά πλεονεκτήματα για το καλό της Κύπρου. Έχω κουραστεί να κουβαλάω τις επιπτώσεις των αλλεπάλληλων λαθών του κάθε ανήθικου και/ή θλιβερά ανεπαρκές Κύπριου πολιτικού.
Η δική μου πεποίθηση είναι ότι και η Τουρκία, και η ευρύτερη διεθνής κοινότητα θα μπορούσαν να συμβιβαστούν με την ιδέα μιας ισχυρής, επανενωμένης Κύπρου (ναι, με διαμοιρασμό της εξουσίας, αλλά με όσο το δυνατό δικαιωμένους πρόσφυγες, λιγότερους έποικους και αναμφίβολα πιο αισιόδοξο μέλλων). Φτάνει να είχαμε το ειλικρινές όραμα για επανένωση και να το επιδιώκαμε με επιμονή και ζήλο. Τώρα ίσως είναι πλέον αργά.