Ο Ρόμπερτ Μακναμάρα που γνώρισα τη δεκαετία του ’60

Tου David Ignatius - Aρθρογράφου της Washington Post

Μεγάλωσα στη σκιά του Ρόμπερτ Μακναμάρα, στην κυριολεξία σχεδόν. Ο πατέρας μου, Πολ Ιγνέισιους, μπήκε στο επιτελείο του, στο Πεντάγωνο, το 1961 και παρέμεινε στο πλευρό του καθόλη τη διάρκεια του πολέμου στο Βιετνάμ ως στενός συνεργάτης και έπειτα ως φίλος. Συνεπώς, για μένα ο θάνατος του Ρόμπερτ Μακναμάρα ξυπνά μνήμες από έναν ολόκληρο κόσμο σχέσεων και οραμάτων και ανατροπών που χαρακτήρισαν την Ουάσιγκτον στη διάρκεια της δεκαετίας του ‘60.

Εχω μια παλιά φωτογραφία που θυμίζει πώς ήταν ο κόσμος το 1961 μέσα από τα μάτια ενός 11χρονου που παρακολουθούσε την αυγή της εποχής Μακναμάρα στο Πεντάγωνο. Δείχνει τον μπαμπά μου να ορκίζεται στο πρώτο του αξίωμα στο Πεντάγωνο ως υφυπουργός αρμόδιος για θέματα στρατού, ενώ η μητέρα μου κι εγώ τον κοιτάζουμε με υπέρμετρη υπερηφάνεια και εμπιστοσύνη. Η οικογένεια Μακναμάρα πρέπει να έχει ανάλογες φωτογραφίες από εκείνες τις ημέρες, «τις καλύτερες και πιο λαμπρές» προτού η φράση γίνει δίκοπο μαχαίρι.

Τι αίσθηση δυνατοτήτων είχε προσδώσει σε αυτά τα πρώτα χρόνια ο Μακναμάρα — την τόλμη όχι της ελπίδας αλλά της λογικής! Ηλθε στην Ουάσιγκτον ως ο απόλυτος ορθολογιστής, πιστεύοντας ότι μπορούσε να μεταμορφώσει το γραφειοκρατικό τέλμα του υπουργείου Αμύνης σε κάτι σύγχρονο και αποτελεσματικό. Μάζεψε τα «παιδιά-θαύματα», λαμπρούς νέους βοηθούς όπως ο πατέρας μου και τα ενθάρρυνε να ανατρέψουν τις παλαιές πρακτικές. Τους υποστήριξε μέχρι τέλους. Ο πατέρας μου, για παράδειγμα, πρότεινε στον Μακναμάρα να κλείσει το οπλοστάσιο του Γουότερταουν, μια σεβαστή αλλά παλαιά εγκατάσταση στη Μασαχουσέτη. O Μακναμάρα δεν αμφισβήτησε ποτέ το κλείσιμο της βάσης. Δεν χρειαζόταν μια επιτροπή BRAC ή κάποιο άλλο καμουφλάζ. Απλώς είπε στον πατέρα μου και σε άλλους βουλευτές να κάνουν το σωστό.

Ο στρατός ποτέ δεν συγχώρεσε στ’ αλήθεια τον Μακναμάρα γι’ αυτήν την αποφασιστικότητά του να εφαρμόσει σύγχρονες μεθόδους διαχείρισης στην άμυνα του έθνους. Οι στρατηγοί και οι ναύαρχοι δεν ήθελαν να οργανωθούν σε ορθολογιστική βάση· είχαν χτίσει μια ισχυρή μηχανή για να πολεμά τη Σοβιετική Ενωση και δυσανασχετούσαν με την προσπάθεια του Μακναμάρα να επιβάλει την αλλαγή.

Επειτα ήρθε το Βιετνάμ, ο πόλεμος που θα είναι για πάντα συνδεδεμένος με το όνομα του Μακναμάρα. Το Βιετνάμ γκρέμισε την πίστη του ορθολογιστή: Μπροστά του είχε έναν εχθρό χωρικό, ο οποίος πολεμούσε φορώντας κάτι που σε μας έμοιαζε με πυτζάμες και ζούσε με χούφτες από ρύζι· ο οποίος με κάποιον τρόπο αντιστεκόταν ενάντια σε όλη τη δύναμη της Αμερικής και σε όλους τους υπολογισμούς του Μακναμάρα. Ο στρατός συνέχισε να επιμένει ότι με άλλους 100.000 στρατιώτες και με μια διευρυμένη λίστα στόχων των βομβαρδιστικών, αυτός ο απίθανος εχθρός θα ήταν τελειωμένος. Αλλά δεν ήταν αυτού του είδους ο πόλεμος και σιγά σιγά καθήλωσε τον Μακναμάρα. Παρ’ όλη τη φαινομενική του σιγουριά, ο Μακναμάρα ήταν ένας διστακτικός πολεμιστής, πεπεισμένος για το ότι η πολεμική μας μηχανή δεν μπορούσε να λειτουργήσει σε αυτόν τον ασύμμετρο πόλεμο. Για το στρατό, αυτό ήταν η μεγαλύτερη αμαρτία του, ότι θυσίασε τις ζωές νέων Αμερικανών χωρίς να πιστεύει πλήρως στην πιθανότητα της νίκης.

Στη διάρκεια του πολέμου του Βιετνάμ, οι πατέρες στο Πεντάγωνο του Μακναμάρα γύριζαν σπίτι τη νύχτα λες και έσερναν ένα τεράστιο βάρος. Ηταν άνδρες που δεν είχαν γνωρίσει ποτέ την αποτυχία, αλλά για κάποιον λόγο είχαν νικηθεί από αυτόν τον πόλεμο. Το να παρακολουθείς αυτούς τους γοητευτικούς λαμπρούς ανθρώπους να παλεύουν με το Βιετνάμ ήταν αποκαρδιωτικό. Ηταν σαν ένα εκπληκτικό σπορ αυτοκίνητο που χτύπησε σε τοίχο με μεγάλη ταχύτητα. Δεν μπορούσες να πεις, εξ αρχής, πόσο μεγάλη είναι η ζημιά.

Ο Μακναμάρα ήταν πολύ πιο ευαίσθητος απ’ ό,τι ήξερε ο περισσότερος κόσμος και καθώς η σκιές του Βιετνάμ μεγάλωσαν, δέχθηκε ισχυρό πλήγμα από τον πόλεμο. Δεν μπορούσε να ελέγξει τα συναισθήματά του δημοσίως τους τελευταίους μήνες προτού παραιτηθεί από το Πεντάγωνο στις αρχές του 1968. Τα τελευταία χρόνια έδειξε την επιθυμία να κατανοήσει και να εξιλεωθεί για το λάθος του Βιετνάμ.

Η κληρονομιά του Μακναμάρα είναι πολύπλοκη για μένα. Στην εφηβεία μου πίστευα ότι το θέμα είναι απλό — ο πόλεμος στο Βιετνάμ ήταν λάθος και συμμετείχα σε πορείες διαμαρτυρίες ζητώντας τη λήξη του. Με τον καιρό όμως, βλέποντας τα λάθη στη δική μου κρίση, ανακάλυψα ένα άλλο δίδαγμα. Να προσέχω μπροστά στις βεβαιότητες στις οποίες βασιζόταν ο Μακναμάρα. Να ανησυχώ μπροστά στην ιδέα ότι οι έξυπνοι άνθρωποι μπορούν να λύσουν οποιοδήποτε πρόβλημα αρκεί να προσπαθήσουν σκληρά. Κανείς δεν καταφέρνει να διορθώσει τα λάθη του, και σίγουρα όχι ο Ρόμπερτ Μακναμάρα. Αλλά ίσως η ανάμνηση αυτού του λαμπρού και τραγικού άνδρα μπορεί να μας αποτρέψει από το να είμαστε τόσο βέβαιοι για την κρίση μας και να μας ενθαρρύνει να σκεφτούμε, ακόμη κι όταν νιώθουμε υπέρμετρη αυτοπεποίθηση, ότι μπορεί και να κάνουμε λάθος.

www.kathimerini.gr