Ύπουλη ηρεμία κυριαρχεί στο Ιράν

Του Michael Slackman
The New York Times

Η ηρεμία στους δρόμους του Ιράν έχει αποκατασταθεί εν πολλοίς, αλλά ο αγώνας εξουσίας συνεχίζεται στο παρασκήνιο και αυτή τη φορά για την ίδια τη φύση του κράτους. Είναι μια μάχη, που υπερβαίνει τη σύγκρουση για τις προεδρικές εκλογές, καθώς έχει αρχίσει πριν από 30 χρόνια, όταν η Ισλαμική Δημοκρατία εγκαθίδρυσε μια νέα μορφή διακυβέρνησης, που επιχειρούσε να συνδυάσει τη θεοκρατία μ’ ένα βαθμό δημοκρατίας.

Από την αρχή και οι δύο ανταγωνίζονταν για το πάνω χέρι και σήμερα έχουν απαξιωθεί. Στο μετεκλογικό Ιράν, υπάρχει μια διαρκώς αυξανόμενη ανησυχία στους κόλπους της πολιτικής και θρησκευτικής ελίτ ότι αυτό το σύστημα διακυβέρνησης, στο οποίο βασίζονταν για εξουσία και προνόμια έχει απογυμνωθεί από τη θρησκευτική και εκλογική του νομιμότητα κι έχει δημιουργηθεί στην πραγματικότητα μια δικτατορία, εκτιμούν οι αναλυτές. Ανάμεσα στους συμμάχους του Ιρανού προέδρου υπάρχουν κάποιοι, οι οποίοι διερωτώνται, αν το κράτος χρειάζεται όντως εκλεγμένους θεσμούς.
Πιο αποκαλυπτικό και αναμφίβολα πιο δυσοίωνο είναι ότι πολλοί σημαντικοί θρησκευτικοί ηγέτες δεν εκφράστηκαν ανοιχτά υπέρ του προέδρου Μαχμούντ Αχμεντινετζάντ, ή του ανώτατου ηγέτη αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ. Σύμφωνα με ιρανικά δημοσιεύματα, μόνο δύο από τους επιφανέστερους κληρικούς συνεχάρησαν τον κ. Αχμεντινετζάντ για την επανεκλογή του, πράγμα που ισοδυναμεί με δημόσια μομφή, σ’ ένα θεοκρατικό καθεστώς.

Μονοπώλιο κρατικών μοχλών
Παρόλα αυτά, ο αγιατολάχ Χαμενεΐ, ο κ. Αχμεντινετζάντ και οι σύμμαχοί τους εξακολουθούν να έχουν το μονοπώλιο των σημαντικότερων κρατικών μοχλών. Ελέγχουν την αστυνομία, τα δικαστήρια και την εισαγγελία. Ελέγχουν τον στρατό και τις παραστρατιωτικές δυνάμεις. Διατηρούν επίσης την αφοσίωση ενός πυρήνα ισχυρών κληρικών και των συντηρητικών οπαδών τους: για παράδειγμα, ένας σκληροπυρηνικός κληρικός, που ηγείται της ιερατικής σχολής της Κουμ, ο αγιατολάχ Μορτέζα Μογκτάνταϊ είπε την Τρίτη ότι «η υπόθεση έκλεισε». Κανείς, ούτε καν οι ανήσυχοι κληρικοί δεν μπορούν να αφαιρέσουν από αυτή την ομάδα την εξουσία της, βραχυπρόθεσμα. Ωστόσο, το τι θα συμβεί μακροπρόθεσμα είναι αυτό που διακυβεύεται, όσο εξελίσσεται αυτή η κρίση.

Προς το παρόν, έχουν ενθαρρυνθεί οι πιο σκληροπυρηνικές δυνάμεις. Ο πνευματικός ηγέτης του κ. Αχμεντινετζάντ, αγιατολάχ Γιαζντί είπε ότι οι εκλεγμένοι θεσμοί αποτελούν ανάθεμα για μια θρησκευτική κυβέρνηση και δεν θα έπρεπε παρά να συνιστούν απλή βιτρίνα.

Αυτή η τάση προς ένα λιγότερο δημοκρατικό κράτος θεωρείται ότι ώθησε τον Μιρ Χουσεΐν Μουσαβί, πρώην πρωθυπουργό, να διεκδικήσει την προεδρία. Καθώς εξελίσσεται η κρίση και ο κ. Μουσαβί αρνείται να υποχωρήσει, έχει προειδοποιήσει ότι αν οι κατηγορίες για διαφθορά δεν αντιμετωπιστούν με τη δέουσα αξιοπιστία, θα καταστραφεί το ιδεολογικό υπόβαθρο του κράτους.

Αντικρουόμενες αρχές
Για να κατανοήσει κανείς τη φύση της διένεξης, είναι ουσιαστικό να ανατρέξει στην ίδρυση της Δημοκρατίας. Ο αγιατολάχ Χομεϊνί οικοδόμησε πάνω σε δύο διαφορετικές και συχνά αντικρουόμενες αρχές, τη δημόσια ευθύνη και τη θρησκευτική εξουσία. Για να τις συνδέσει, ο αγιατολάχ Χομεϊνί εισήγαγε μια παμπάλαια θρησκευτική ιδέα, τη λεγόμενη velayat-e faqih, ή τη διακυβέρνηση του ισλαμικού δικαστή. Οι σιίτες μουσουλμάνοι πιστεύουν στην επιστροφή του 12ου ιμάμη και σύμφωνα με αυτή τη θρησκευτική αντίληψη, ο φακίχ, ή ανώτατος ηγέτης, κυβερνά στη θέση του εν είδει θεόσταλτου απεσταλμένου.

Από την αρχή, υπήρχαν έντονες διαφωνίες για το πώς θα μπορούσε να λειτουργήσει αυτή η ιδέα. Ωστόσο, οι διαφωνίες αμβλύνθηκαν από την προσωπικότητα του Χομεϊνί και από την ενότητα που σφυρηλάτησε ο οκταετής πόλεμος με το Ιράκ. Όταν ο πόλεμος τελείωσε και ο Χομεϊνί πέθανε, οι διαφωνίες ξέσπασαν. Από τη μια πλευρά, πολλοί κληρικοί, περιλαμβανομένου του πρώην προέδρου Αλί Ακμπάρ Χασεμί Ραφσανζανί, ήθελαν να ενισχύσουν τη δημοκρατική πτυχή του κράτους, χωρίς να υποβαθμίσουν τον ειδικό ρόλο του ανώτατου ηγέτη, Μοχάμεντ Χαταμί, ενός μέσου κληρικού, ο οποίος εκλέχθηκε πρόεδρος με μεταρρυθμιστική ατζέντα.

Ωστόσο, οι σκληροπυρηνικοί εμπόδισαν τον Χαταμί να εφαρμόσει την πολιτική του, καθώς το όραμά του για το Ιράν απειλούσε τα συμφέροντά τους. Εν συνεχεία, το 2005, η εκλογή του Αχμεντινετζάντ τερμάτισε την εποχή Χαταμί. Πράγματι, οι Ιρανοί είδαν πολλά στη χειρονομία του Αχμεντινετζάντ να φιλήσει το χέρι του αγιατολάχ Χαμενεΐ μετά την εκλογή του. Η πρώτη εκλογή του επισκιάστηκε επίσης από κατηγορίες για εκλογική νοθεία, που απορρίφθηκαν στο όνομα της εθνικής ενότητας.

Σήμερα, οι δύο αντίθετοι πόλοι του ιρανικού συστήματος έχουν εμπλακεί στη λογική της μάχης μέχρι θανάτου. Ο συμβιβασμός δεν είναι μόνο αδιόρατος, αλλά θεωρείται και ένδειξη αδυναμίας.