Iran’ s Intellectual Revolution

Mehran Kamrava
Iran’ s Intellectual Revolution
Cambridge University Press, 2008

Του Χρήστου Ιακώβου
Διευθυντή του Κυπριακού Κέντρου Μελετών 

Η επανάσταση του 1979 διαμόρφωσε μία τυποποιημένη εικόνα για το Ιράν στην Δύση, η οποία προσδιορίζεται από την αντίληψη ότι η χώρα αυτή αποτελεί το προπύργιο του ισλαμικού ριζοσπαστισμού και τον βασικό υποστηρικτή της διεθνούς ισλαμικής τρομοκρατίας. Ο καθηγητής Mehran Kamrava υποστηρίζει ότι οι δυτικοί αναλυτές και ερευνητές επικεντρώνονται στην εύθραυστη εσωτερική πολιτική κατάσταση και στις εξωτερικές σχέσεις της Ισλαμικής Δημοκρατίας με αποτέλεσμα να παραβλέπονται οι μετασχηματιστικές ιδεολογικές διαδικασίες τις οποίες διέρχεται η Ιρανική πνευματική ελίτ. 

Σύμφωνα με τον Kamrava, μετά τον θάνατο του Αγιατόλλαχ Χομείνι άρχισε σταδιακά να δημιουργείται ένα πιο ανεκτικό πολιτικό περιβάλλον το οποίο ενεθάρρυνε τον πνευματικό και πολιτικό διάλογο μεταξύ της κοσμικής πνευματικής ελίτ και εκείνου του μέρους της ιεραρχίας του ισλαμικού κλήρου που συνηγορούσε υπέρ των μεταρρυθμίσεων. Ο Kamrava προσδιορίζει το διάλογο σε δύο μεγάλα φιλοσοφικά θέματα για το Ιράν: πρώτον στο διάλογο σε σχέση με την πηγή της πολιτικής νομιμότητας και της ευθύνης αυτών που ασκούν την εξουσία και δεύτερον σε ποιόν βαθμό η έννοια του εκσυγχρονισμού άρχισε να βρίσκει έδαφος εντός της Ισλαμικής δημοκρατίας. 

Ο Kamrava διαχωρίζει με σαφήνεια σε τρεις κατηγορίες τους διανοουμένους σήμερα στο Ιράν, σε σχέση με τις απαντήσεις που δίνουν στα πιο πάνω φιλοσοφικά θέματα: τους συντηρητικούς, τους μεταρρυθμιστές και τους κοσμικούς. Ο συγγραφέας ορθώς υποστηρίζει ότι αυτός ο διάλογος οδηγεί αναπόφευκτα σε μία πνευματική επανάσταση, με δομικές συνέπειες για το μέλλον του Ισλαμικού μοντέλου διακυβέρνησης στο Ιράν. 

Οι συντηρητικές θεωρίες για τη διακυβέρνηση στο Ιράν επικεντρώνονται στην έννοια της νομιμότητας την οποία ο Θεός απονέμει στο πολιτικό σύστημα (mashru’iyyat). Από την άλλη πλευρά του φάσματος, οι θεωρητικοί επικεντρώνονται στον βαθμό αποδοχής του λαού για την κυβέρνηση (maqbulliyya). Οι περισσότεροι διανοούμενοι που αναφέρονται στο βιβλίο του Kamrava επικεντρώνονται στην έννοια της λαϊκής κυριαρχίας παρά το ότι οι δρόμοι που ακολουθούν για να καταλήξουν σε αυτό το συμπέρασμα διαφέρουν ποικιλοτρόπως. 

Ιδιαίτερα αξιοσημείωτο στο βιβλίο είναι το γεγονός ότι για την έννοια του εκσυγχρονισμού ο συγγραφέας δεν δίνει ξεκάθαρη ερμηνεία, κυρίως, λόγω του ότι ελάχιστοι Ιρανοί διανοούμενοι συμφωνούν ως προς το νόημα και την ερμηνεία του όρου. Εάν κάποιος εκλαμβάνει τον όρο αυτό με την ευρεία έννοια, δηλαδή ως την διαπραγμάτευση μεταξύ παράδοσης και ανανέωσης παρά ως διαδικασία δομικών αλλαγών μέσα στην πολιτική και οικονομική σκηνή, τότε γίνεται σαφές ότι ακόμη και οι συντηρητικοί διανοούμενοι στο Ιράν αποδέχονται τον εκσυγχρονισμό με περιορισμένο τρόπο. 

Ο συγγραφέας διαχωρίζει την πνευματική εξέλιξη του σύγχρονου Ιράν σε τέσσερις φάσεις: οι πρώτες δύο χαρακτηρίζονταν από την προσπάθεια ταχύτατου εκσυγχρονισμού τις οποίες διαδέχθηκε η τρίτη κατά τις δεκαετίες 1960 και 1970 όπου το βασικό της χαρακτηριστικό ήταν η βίαιη και ριζοσπαστική αντίδραση προς τον εκσυγχρονισμό. Σήμερα, ο Kamrava επισημαίνει ότι το Ιράν διέρχεται μία τέταρτη φάση η οποία επιχειρεί να επαναπροσδιορίσει τόσο τις συντηρητικές όσο και τις εκσυγχρονιστικές αξίες. Η ανάλυση της τέταρτης φάσης αποτελεί το πιο ελκυστικό τμήμα του βιβλίου.  

Θα συμφωνήσω με τον συγγραφέα που υποστηρίζει ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο να προβλεφθεί το ποιό πνευματικό ρεύμα στο τέλος θα θριαμβεύσει ή ακόμη περισσότερο ποιά ερμηνεία του εκσυγχρονισμού θα κυριαρχήσει. Κατά τα τελευταία 15 χρόνια όλα αυτά τα ρεύματα ήρθαν στην επιφάνεια και συνδέθηκαν με συγκεκριμένα πολιτικά γεγονότα. Θα συμφωνήσω με την τελική εκτίμηση του συγγραφέα ότι ένα πράγμα είναι ξεκάθαρο σε αυτό τον διάλογο: όλοι αυτοί οι διανοούμενοι κάνουν εκτεταμένη χρήση των «καρπών του εκσυγχρονισμού» αλλά η φύση του, ειδικά στο Ιράν, παραμένει ακόμη αντικείμενο ασαφούς προσδιορισμού.