Συνοχή ή Αποσύνθεση στην Κίνα;

Του Ανδρέα Ανδριανόπουλου

Ο φυλετικο-θρησκευτκές ταραχές στο Ουρούμτσι, πρωτεύουσα της απόμακρης επαρχίας Ζινζιάνγκ στην βορειο-δυτική Κίνα, πολλούς προβληματίζουν γιατί αποκαλύπτουν άγνωστα κέντρα έντασης στην παγκόσμια κοινότητα. Ένας ολόκληρος κόσμος, αυτός της λεγόμενης από τους επιστήμονες Εσωτερικής Ασίας, έρχεται σταδιακά στην πρώτη γραμμή της δημοσιότητας. Οι περιοχές εκεί γύρω βρίσκονται στο μακρύτερο από την θάλασσα σημείο σε ολόκληρη την γή.

Το πιο απόμακρο σημείο είναι η γραφική πόλη Κιάχτα, της Δημοκρατίας της Μπουιράτια (η Εξωτερικής Μογγολίας) της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Για να φτάσεις μέχρις εκεί πρέπει να ταξιδέψεις για πάνω από τέσσερις ώρες σε στενούς και κατά διαστήματα πολυσύχναστους επαρχιακούς δρόμους από την Ουλάν Ουντέ – την πρώτη συγκροτημένη πόλη που συναντάς ταξιδεύοντας με τον Υπερσιβηρικό ανατολικά της Λίμνης Βαικάλης κι αφήνοντας πίσω το ιστορικό Ιρκούτσκ. Η διαδρομή σε οδηγεί μέσα από τις αδιαπέραστες δασώδεις εκτάσεις της Ρωσικής τάιγκα στην απέραντη κα σχεδόν επίπεδη Μογγολική στέππα.

Η Κιάχτα, το τελευταίο κατοικημένο σημείο της εσωτερικής Ασίας που θυμίζει σε πολλά ευρωπαικό αστικό ιστό (μεγαλοπρεπείς – αν και ερειπωμένοι – καθολικοί καθεδρικοί ναοί, μεγάλη ορθόδοξη εκκλησία, κτίρια με έντονους εξωτερικούς χρωματισμούς της Τσαρικής εποχής, προτομές του Λένιν και Ρώσων στρατηλατών) συνήθιζε να δεσπόζει στο διαμετακομιστικό εμπόριο του τσαγιού. Εγκαταλείφθηκε όμως με το ξεκίνημα της Υπερσιβηρικής σιδηροδρομικής γραμμής κι έκτοτε παραμένει νεκρό μουσείο της αποικιακής ζωής του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα.

Η πρόσβαση από εκεί προς το Ουρούμτσι και τα εδάφη των Ουιγούρων είναι δυνατή αλλά δυσχερέστατη. Οι Μογγόλοι, ανιμιστές στο θρήσκευμα, βρίσκονται κοντύτερα στους Κινέζους Χάν παρά στους τουρκογενείς ημι-καζάκους μουσουλμάνους της Κεντρο-Ασιατικής Κίνας. Η κουβέντα και μόνο για πρόθεση μετακίνησης προς το Ζινζιάνγκ συγκεντρώνει περίεργα βλέμματα και έκδηλη δυσθυμία από τους όποιους ντόπιους συνομιλητές. Διασχίζοντας την Μογγολία προς την πρωτεύουσα Ουλάν Μπατούρ απαιτεί ένα εξάωρο περίπου μονότονης οδήγησης μέσα σε μονόχρωμες απέραντες στέπες. Μοναδικό σπάσιμο της αδιάλειπτης συνέχειας αποτελούν σποραδικοί καταυλισμοί νομάδων με δερμάτινα αντίσκηνα (γιούρτ) και νωχελικές γκαμήλες που ταξιδεύουν, σκαμπανεβάζοντας τους αναβάτες τους, στην άκρη του δρόμου.

Ο ταξιδιωτικός Γολγοθάς πραγματικά αρχίζει μόλις το αυτοκίνητο εγκαταλείπει την Ουλάν Μπατούρ (κλασσικό δείγμα ανέμπνευστης τσιμεντοκυρίαρχης κομμουνιστικής αρχιτεκτονικής) και διασχίζοντας ατέλειωτα καταπράσινα στεποειδή λιβάδια αρχίζει το αγκομαχητό του σκαρφαλώματος στις βουνοπλαγιές των Αλτάι. Στενοί, άθλιοι δρόμοι κάτω από απειλητικούς ορεινούς όγκους σηματοδοτούν τις πατροπαράδοτες δυσκολίες πρόσβασης στα χαμηλότερα εδάφη των Ουιγούρων. Από εδώ εισέβαλαν οι στρατιές των στρατηγών του Τσένγκις Χάν στην πορεία τους προς τα πεδινά των Καζάκων και τα ζεστά νερά της Θάλασσας της Αράλης. Αυτό το τείχος εμπόδισε αργότερα, και οι δολοφονικές βέβαια έρημοι στον Νότο, τους Άραβες εισβολείς από το να περάσουν στις Μογγολικές πεδιάδες και να εξισλαμίσουν τους ανιμιστές. Οι Ουιγούροι υπήρξαν το τελευταίο τουρκο – καζάκικο φύλο που υπέκυψε στην λαίλαπα του εξουσιαστικού Ισλάμ.

Το Ουρούμτσι φαντάζει σαν καταφύγιο όταν το ατενίζει ο ταλαιπωρημένος ταξιδιώτης από τις παρυφές των γύρω ορεινών περασμάτων. Έτσι κι οι έμποροι του βόρειου δρόμου του μεταξιού ξαπόσταιναν στην πρωτεύουσα των Ουιγούρων όταν οι Μογγόλοι διαφέντευαν ακόμη ολόκληρη σχεδόν την καρδιά της Ασίας. Σήμερα το Ουρούμτσι κατοικείται κατά πλειοψηφία από Κινέζους Χάν. Που αντικρίζουν τους μουσουλμάνους συντοπίτες τους σαν υποτακτικούς, πολίτες χαμηλότερης κατηγορίας. Από τον καιρό που δημιουργήθηκε η βραχύβια (λίγους μήνες μόνο) Δημοκρατία του Ανατολικού Τουρκεστάν στον μεσοπόλεμο, οι Κινέζοι φρόντισαν με εξοντωτικές ουσιαστικά πολιτικές να μεταβάλουν την φυλετική σύνθεση ολόκληρου του Ζινζιάνγκ.

Το γεγονός πως λίγο νωρίτερα (αρχές δεκαετίας του ’20) ο Τούρκος φυγάς στρατηγός Ενβέρ Πασά είχε κατορθώσει να ενώσει τις μουσουλμανικές φυλές του (γειτονικού) σημερινού Τατζικιστάν και ορισμένων από το Ουζμπεκιστάν σε μία άλλη (βραχύβια επίσης) Μουσουλμανική Δημοκρατία του Τουρκεστάν, δεν είχε αφήσει τους Κινέζους αδιάφορους. Μετά από οργανωμένες μετακινήσεις πληθυσμών, σήμερα πλέον σε όλο το Ζινζιάνγκ μοναχά στο μακρινό Κασγκάρ οι Ουιγούροι αποτελούν τοπική πλειοψηφία. Θυμάμαι στο εκεί επιβλητικό τέμενος πως η μετριοπάθεια, σε θρησκευτικό αλλά και σε εθνικό επίπεδο, του Ουιγούρου οδηγού/ξεναγού μου, προκάλεσε την έκρηξη φραστικής επιθετικότητας δύο άλλων γενειοφόρων «πιστών».

Συζητώντας με κατοίκους της περιοχής διαπιστώνεις πως εύκολες λύσεις δεν υπάρχουν. Οι Ουιγούροι επισημαίνουν πως την ρομφαία του Ισλάμ αλλά και την πίστη σε ένα κίνημα ανεξαρτησίας δεν σηκώνουν μοναχά οι Τουρκογενείς μουσουλμάνοι. Υπάρχουν και οι Χουί - Χάν ουσιαστικά στην φυλετική καταγωγή αλλά μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα - που πλημμυρίζουν την περιοχή έχοντας δική τους πολιτική ατζέντα. Κι’ αυτοί κατά το παρελθόν αιματοκύλισαν την περιοχή διεκδικώντας τα πρωτεία και από τους Χάν αλλά κι από τους Ουιγούρους. Ανεξάρτητα λοιπόν από τις στατιστικές, η Κινεζική κεντρική διοίκηση εύλογα ανησυχεί για τις εξελίξεις.

Τα προβλήματα είναι σύνθετα και η συνοχή της Κίνας, όποτε ανοίγει δημοκρατικά και οικονομικά, είναι πάντοτε εύθραυστη. Θυμάμαι λ.χ. στο ορεινό Τασκουργκάν, μια πόλη της Κίνας κοντά στα σύνορα με το Πακιστάν, το μίσος και την περιφρόνηση που μου εξέφρασαν ντόπιοι Χάν απέναντι στους συντοπίτες τους Ουιγούρους και Τατζίκους αλλά και τους Χουί.

Εξελίξεις θα υπάρξουν οπωσδήποτε στην αχανή αυτή χώρα. Ευχή είναι να ξεπεράσει τις εσωτερικές της εντάσεις δίχως να αναστείλει τις οικονομικές της κατακτήσεις. Αλλά και την πορεία της για περισσότερες ελευθερίες. Κάθε άλλο ενδεχόμενο θα συνιστά τραγωδία.