Ο ανοικτός πόλεμος Σεούλ -Πιονγκγιάνγκ

Εδώ ο Ψυχρός Πόλεμος δεν τελείωσε ποτέ

Le Monde Diplomatique

Του Philippe Pons
Ειδικού απεσταλμένου της Le Monde Diplomatique, δημοσιογράφου, συγγραφέως

Μετά και την τελευταία πυρηνική δοκιμή, η Βόρειος Κορέα προχώρησε σε μια διπλωματική πράξη, που θέτει την κορεατική χερσόνησο στο κέντρο του παγκόσμιου ενδιαφέροντος: αποχώρησε από την ανακωχή του 1953, με την οποία ο αιματηρός πόλεμος ανάμεσα στο Βορρά και το Νότο έπαιρνε τέλος. Όλα τα ενδεχόμενα είναι πλέον ανοιχτά, ανάμεσα σε μια διεθνή κοινότητα που ετοιμάζεται να πάρει αποφάσεις, ένα καθεστώς που κατά γενική ομολογία καταρρέει κι ένα Νότο ταλαιπωρημένο από την οικονομική κρίση που πλήττει την ήδη εύθραυστη κοινωνία και την αφερέγγυα δεξιά κυβέρνηση.
Ο πρόεδρος της κεντροδεξιάς Λι Μιουνγκ-μπακ, μόλις ανέλαβε τα καθήκοντά του το Φεβρουάριο του 2008, υποσχέθηκε μια «παγκοσμιοποιημένη Κορέα» με 40.000 δολάρια ετήσιο εισόδημα ανά κάτοικο. Δεν υπολόγιζε όμως ότι, δώδεκα μήνες αργότερα, η χώρα του θα ήταν μία από εκείνες που θα πλήττονταν βαθύτερα από την κρίση του νεοφιλελευθερισμού, τον οποίο μνημόνευε και ως αρχή του, ούτε ότι η ανυποχώρητη στάση του απέναντι στη Βόρειο Κορέα θα προκαλούσε τις ισχυρότερες εντάσεις των τελευταίων δέκα χρόνων μεταξύ των δύο κρατών.

Χαμηλοί τόνοι
Η εκτόξευση πυραύλου φέροντος δορυφόρου -ή πυραύλου μακράς εμβέλειας- από τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κορέας (ΛΔΚ), στις 5 Απριλίου 2009, έγινε δεκτή με ηρεμία στο Νότο, όπου ο πληθυσμός είναι συνηθισμένος, εδώ και μισό αιώνα, στις λοιδορίες και τις απειλές των επικεφαλής του Βορρά. Μετά από εβδομάδες στρατιωτικής αναταραχής, η οποία ενισχύθηκε από αναγγελίες ενδεχόμενης αεροπορικής αναχαίτισης, η κυβέρνηση επέστρεψε σε μια πιο μετριοπαθή στάση, όταν η Ουάσιγκτον αποφάσισε να μην αντιδράσει στρατιωτικά. Η Σεούλ τοποθετήθηκε παρόλα αυτά στην πρώτη γραμμή των χωρών που απαιτούν «αυστηρές τιμωρίες» από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ για τη «σοβαρή προσβολή» κατά της σταθερότητας στην Ανατολική Ασία.
Το διάβημα δεν εξέπληξε κανένα. Ο Λι, στην προσπάθειά του να διαχωρίσει τη θέση του από τους προκατόχους του της κεντροαριστεράς, οι οποίοι κατά τη γνώμη του παραήταν συμφιλιωτικοί, εγκαινίασε την προεδρία του παύοντας τη βοήθεια στην Πιονγκγιάνγκ, καθώς το καθεστώς εκεί δεν είχε κάνει καθόλου υποχωρήσεις. Στα τέλη του 2008, η Βόρειος Κορέα ανακοίνωνε ότι οι συμφωνίες μη επίθεσης μεταξύ των δύο χωρών αποτελούσαν στο εξής νεκρό γράμμα, ενώ πριν από λίγες μέρες έκρινε μη ισχύουσα και την ανακωχή του 1936.

Το βορειοκορεάτικο ζήτημα δεν είναι, ωστόσο, η μεγαλύτερη ανησυχία των Κορεατών. Η επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης τούς ανησυχεί περισσότερο. Ο κίνδυνος μήπως οικονομική και κοινωνική κρίση συνδυαστούν είναι άμεσος αφού τα δύο τρίτα του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος εξαρτώνται από τις διεθνείς αγορές. Η κυβέρνηση έχει επίγνωση του ζητήματος και τον περασμένο Μάρτιο έθεσε σε εφαρμογή ένα ταμείο στον προϋπολογισμό, ύψους 29.000 δισεκατομμυρίων γουόν (16,5 δισ. ευρώ), για τη δημιουργία θέσεων εργασίας και τη βοήθεια των φτωχών.

Μπροστά στην κρίση

Η κοινωνική κρίση θα μπορούσε να είναι ακόμη σοβαρότερη από εκείνην που προκάλεσε η ασιατική χρηματοοικονομική κρίση του 1997-1998, η οποία, τουλάχιστον, ήταν γεωγραφικά περιορισμένη. Η Νότιος Κορέα μπορούσε τότε να στηρίζεται στις αμερικανικές κι ευρωπαϊκές αγορές προκειμένου να ανακάμψει, όπως κι έγινε -παρόλο που χρειάστηκε κάποιο χρόνο. Σήμερα, απέναντι στην παγκόσμια κρίση, και ανεξάρτητα από τις όποιες εθνικές προσπάθειες, η ανάκαμψη εξαρτάται από την κατάσταση στο εξωτερικό. Εξάλλου, ενώ η νοτιοκορεάτικη κοινωνία ήταν πιο ομοιογενής πριν από έντεκα χρόνια, το χάσμα διευρύνθηκε ανάμεσα σε αυτούς που «τα βγάζουν πέρα» και τους υπόλοιπους, υπογραμμίζει ο κοινωνιολόγος Κιμ Γιονγκ-χακ. Τα ερευνητικά ινστιτούτα αναφέρουν ότι υπάρχει κίνδυνος να συνεχιστεί η κατάργηση θέσεων εργασίας σε σημείο που θα πληγούν πεντακόσιες χιλιάδες άτομα στα τέλη του πρώτου εξαμήνου του 2009.
Διαιρεμένη κοινωνία, Βουλή που χάνεται σε χαοτικές συζητήσεις των πολιτικών κομμάτων και οι οποίες καταλήγουν στο κενό, μη δημοφιλής αρχηγός κράτους... Η ηρεμία είναι επισφαλής. Παρά τη μείωση των μισθών και των υπερωριών, για τη διατήρηση των θέσεων εργασίας, και παρά τα διάφορα μέτρα ανακούφισης όπως η μείωση της εισόδου των πτυχιούχων στην αγορά εργασίας -αποθαρρυμένοι από τη μείωση από 10 μέχρι και 20% του πρώτου μισθού, προτιμούν να παρατείνουν τις σπουδές τους-, η χώρα βυθίζεται σΆ έναν οδυνηρό φαύλο κύκλο: Η εξουσία δεν χαίρει πια της εμπιστοσύνης του λαού. Παρά την όποια αλληλεγγύη απέναντι στις δυσκολίες, οι ιδεολογικοί διαχωρισμοί σκληραίνουν. Οποιοσδήποτε ασκεί κριτική στην κυβέρνηση, αντιμετωπίζεται συχνά ως «κόκκινος» κι αυτό φυσικά αποτελεί δείγμα δυσφορίας.
Ο Λι θα μείνει στη νεότερη ιστορία της νοτιοκορεάτικης δημοκρατίας ως ο αρχηγός κράτους με τον συντομότερο «μήνα του μέλιτος» με την κοινή γνώμη. Η δημοτικότητά του, αφού μειώθηκε κατά 20%, τρεις μήνες μετά την εκλογή του, κινείται σήμερα κοντά στο 30%. Η πολιτική του είναι ανεπίκαιρη: διακήρυττε ανυποχώρητη στάση απέναντι στη Βόρειο Κορέα τη στιγμή που η κυβέρνηση Μπους περνούσε από την εχθρότητα στο διάλογο, καθώς κι έναν καθαρό και σκληρό νεοφιλελευθερισμό, του οποίου την υπερβολή έμελλε να καταδείξει η κατάρρευση της Γουόλ Στριτ. Στο εξής, πρέπει να καταφύγει σε κεϊνσιανές συνταγές προκειμένου να θέσει υπό κάποιον έλεγχο τις επιπτώσεις της κρίσης.

Η φτώχεια επεκτείνεται
Χτυπημένη άσχημα από την κρίση, η Κορέα, που μπήκε στην ομάδα των ανεπτυγμένων χωρών στα τέλη της δεκαετίας του 1990, αναβιώνει τις προγονικές συνήθειες της φτώχειας, μαθαίνοντας ξανά να ζει φειδωλά και βοηθώντας ο ένας τον άλλο. Σε αυτή τη χώρα, που την έχει θαμπώσει η επιτυχία, η φτώχεια βιώνεται ως ατιμία και την κρύβουν στα πάρκα και τις υπόγειες διαβάσεις.
Η κρίση δεν έχει ακόμη τα δραματικά αποτελέσματα εκείνης του 1998 (πανικός, πώληση χρυσού, αυτοκτονίες). Ωστόσο, η φετινή χρονιά θα είναι σκληρή για τις φτωχές οικονομικά τάξεις: εργαζόμενοι με συμβάσεις εργασίας ορισμένου χρόνου (οι μισοί των μισθωτών), μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις. «Η κυβέρνηση επωφελείται από την κατάσταση για να θίξει τα δικαιώματα των εργαζομένων, αυξάνοντας από δύο σε τρία χρόνια το διάστημα μετά το οποίο ο εργοδότης υποχρεούται να τους προσλάβει», εξανίσταται η Γιουνγκ-οκ, πρώην αντιπρόεδρος της Συνομοσπονδίας Κορεάτικων Συνδικάτων (KCTU), της πιο μαχητικής οργάνωσης, που αριθμεί οκτακόσιες χιλιάδες μέλη. Από τον Ιανουάριο, η ΣΚΣ, επηρεασμένη από μια υπόθεση σεξουαλικής κακοποίησης στην οποία εμπλέκεται ο πρόεδρός της και την οποία η διοίκηση προσπάθησε να αποκρύψει, δεν βρίσκεται στην καλύτερη θέση προκειμένου να προχωρήσει στις μεγάλες ετήσιες διαπραγματεύσεις με τους εργοδότες για τους μισθούς και την εργασία, που ξεκίνησαν στα τέλη του Απρίλη.

Πιεστικά κοινωνικά αιτήματα
Η αναβίωση της «δημοκρατίας των πολιτών» δεν αποκλείεται. Κανένας από τους πολιτικούς σχηματισμούς δεν δείχνει ικανός να ικανοποιήσει τα αιτήματα της κοινωνίας. Μετά από δεκαετίες στρατιωτικών δικτατοριών, τις οποίες υποστήριξαν οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Νότιος Κορέα εγκαινίασε, τον Ιούνιο του 1987, υπό την πίεση των διαδηλώσεων, μια δημοκρατία, που σταθεροποιήθηκε μία δεκαετία αργότερα με την άφιξη στην εξουσία της μεγάλης μορφής «της ανυπακοής», του Κιμ Ντάε-γιουνγκ.
Η στροφή προς τα δεξιά που αποτέλεσε η εκλογή του Λι, το Δεκέμβριο του 2007, δεν αποτελεί αμφισβήτηση των δημοκρατικών κεκτημένων. Ο νέος πρόεδρος ήρθε στην εξουσία χάρη σε ένα διευρυμένο κέντρο που συγκεντρώνει μετριοπαθείς και απογοητευμένους της κεντροαριστεράς, μεταξύ των οποίων κι ένα κομμάτι των εργατών που κινητοποιήθηκαν από την ελπίδα ότι η επιτάχυνση της μεγέθυνσης θα τους ωφελούσε περισσότερο από την πολιτική αβεβαιότητα της αναδιανομής του πλούτου.
Η σοβαρή ήττα της κεντροαριστεράς στις προεδρικές εκλογές αντανακλούσε ήδη τις ανησυχίες της κοινής γνώμης: επισφαλής εργασία, δυσκολία ένταξης των νέων, έκρηξη της τιμής της κατοικίας. Προερχόταν επίσης από μια υπέρμετρη απαισιοδοξία απέναντι στους οικονομικούς δείκτες -που τότε εμφάνιζαν θετικό πρόσημο συνολικά. Η ανάπτυξη της Κίνας, με διψήφιο ποσοστό μεγέθυνσης, έδινε την εντύπωση στους Κορεάτες, οι οποίοι είχαν γνωρίσει συγκρίσιμη άνθιση στο παρελθόν, ότι στη χώρα τους όλα πήγαιναν στραβά.
Απογοητευμένοι από τη σοσιαλδημοκρατία που δεν τήρησε τις υποσχέσεις της, πολλοί αφέθηκαν στη γοητεία του νεοφιλελευθερισμού του ακμαίου κυρίου Λι, του επιχειρηματία που έγινε άρχων της Σεούλ. Ψήφισαν, χωρίς αναστολές, έναν πολιτικό που συντηρούσε τις προσδοκίες των συντηρητικών, αλλά κι εκείνες των νέων, διακηρύσσοντας ότι αυτό που ήταν καλό για τις μεγάλες βιομηχανίες -τις «σαεμπόλ»- ήταν και για τη χώρα.

Ο ξεσηκωμός της κοινής γνώμης 
Όμως, η νέα ηγέτιδα ομάδα πιέστηκε να σφυρηλατήσει στόχους τόσο ανεδαφικούς όσο και ασαφείς, αναφορικά με τις προθεσμίες του «προγράμματος 747» του προέδρου (7% ετήσια μεγέθυνση, 40.000 δολάρια ετήσιο εισόδημα ανά κάτοικο -έναντι 24.000 σήμερα- και 7η θέση στην παγκόσμια οικονομία, αντί της 13ης σήμερα), που τελικά προκάλεσε τον ξεσηκωμό της κοινής γνώμης. Η κρίση που άρχισε στα τέλη Απριλίου του 2008 με την επανεισαγωγή βοδινού από τις ΗΠΑ, γεγονός που οδήγησε, για πολλές εβδομάδες, σε διαδηλώσεις που συγκέντρωναν στη Σεούλ μέχρι και εκατό χιλιάδες άτομα την ημέρα, μετέτρεψε την ενόχληση σε αντίδραση. (1)
Η «εξέγερση» της κοινής γνώμης αιφνιδίασε την κυβέρνηση και μπέρδεψε τους ξένους αναλυτές, οι οποίοι την αντιλήφθηκαν ως ξενοφοβική αντίδραση. Στην πραγματικότητα, η εισαγωγή αμερικανικού βοδινού -η οποία σκοπό είχε να διευκολύνει την επικύρωση από πλευράς των Ηνωμένων Πολιτειών της συμφωνίας ελεύθερης συναλλαγής με τη Νότιο Κορέα- αποκρυστάλλωσε διάφορες δυσαρέσκειες. Σε εκείνους που ανησυχούσαν για τη διατροφική ασφάλεια, προστέθηκαν μαθητές λυκείου που αντιδρούσαν στην εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, βουδιστές που εκτιμούσαν ότι γίνονταν θύματα διακρίσεων από έναν πρόεδρο που ανήκε σε μια μαχητική προτεσταντική αίρεση, και τέλος τα συνδικάτα. Πίσω από την, αρχικά, ειρηνική συμμαχία κρυβόταν ένας αντιαμερικανισμός, αντίτιμο της στρατηγικής εξάρτησης της χώρας.
Όσο εξαπλωνόταν, το κίνημα σκλήραινε και οδήγησε σε συγκρούσεις με την αστυνομία. Όμως, σε αντίθεση με τους αμφισβητίες των περασμένων γενιών, οι οποίοι εξοπλίζονταν με βόμβες Μολότοφ, οι διαδηλωτές περπατούσαν με κεριά στα χέρια...
Η αστυνομική καταστολή, η κούραση των πολιτών και οι δικαιολογίες του προέδρου, ο οποίος ταπεινά δεσμεύτηκε να σέβεται περισσότερο την κοινή γνώμη, έκαναν το κίνημα να χαλαρώσει. Ο «Μπουλντόζας» -το παρατσούκλι που υπογραμμίζει τη «δυναμική» πλευρά του Λι- δεν ήταν λιγότερο αποτυχημένος. «Ειρωνικά, η αξία του Λι Μιουνγκ-μπακ ήταν ότι ξανάδωσε ζωή στην αμφισβήτηση», εκτιμά ο Γκάβαν Μακ Κόρμακ, ιστορικός με ειδίκευση στην ιστορία της Ανατολικής Ασίας στο Εθνικό Πανεπιστήμιο της Αυστραλίας.

Οι πολίτες του ίντερνετ

Η αντιδραστικότητα της άμεσης δημοκρατίας, τα κινήματα της οποίας σχηματίζονται και διαλύονται μέσω του ίντερνετ, αποτελεί ένα από τα χαρακτηριστικά της νοτιοκορεάτικης πολιτικής ζωής. Οι «netizens» (οι πολίτες του ίντερνετ) παρακολουθούν το οικονομικό σύστημα και καταγγέλλουν τις παρεκκλίσεις του. Οι νέες, λοιπόν, μορφές έκφρασης της συμμετοχής του πολίτη (2), λιγότερο ιδεολογικές, πιο συναισθηματικές από εκείνες της «δημοκρατικής γενιάς» (των δεκαετιών 1960-1980), γεννούν ανησυχία και προβληματισμό στην κυβέρνηση. Δεν είναι βίαιες και είναι πολύ πιο δύσκολο να τις καταστείλουν στο όνομα της διατήρησης της τάξης. ΓιΆ αυτό η εξουσία σκοπεύει να θέσει το διαδίκτυο υπό τον έλεγχό της, με νόμο για τη συκοφάντηση μέσω ίντερνετ, ένα σχέδιο που το OhmyNews, (3) μια από τις μεγαλύτερες ειδησεογραφικές πύλες, καταγγέλλει ως παραβίαση της ελευθερίας της έκφρασης. Ενώ τα μεγάλα μέσα ενημέρωσης είναι φιλοκυβερνητικά, οι πύλες, αντίθετα, θεωρούνται από πολλά μίντια, αντεξουσιαστικός χώρος.
Ο εκδημοκρατισμός της νοτιοκορεάτικης κοινωνίας ήταν ταχύτερος από την εξέλιξη της πολιτικής της τάξης, η οποία υιοθετεί θέσεις περισσότερο με βάση τοπικά κριτήρια παρά το διαχωρισμό δεξιάς και αριστεράς. Ευθυγραμμίσεις που απορρέουν από έναν καιροσκοπισμό, που κατέληξε να κουράσει την κοινή γνώμη, όπως μαρτυρά το 46 % της συμμετοχής -η χαμηλότερη στην κορεάτικη ιστορία- στις εκλογές του Απριλίου του 2008. Η ψηφοφορία επιβεβαίωσε από τη μία τη στροφή προς τα δεξιά της χώρας (το Μεγάλο Εθνικό Κόμμα, ΜΕΚ, κέρδισε 153 από τις 299 έδρες, ενώ η Δημοκρατική Ένωση υποχώρησε από τις 136 στις 81) και από την άλλη το χάσμα μεταξύ βουλευτών και κοινωνίας.

Διαφορετική η νέα γενιά 
Τα χρόνια 1960-1980, το φοιτητικό κίνημα υπήρξε η κινητήρια δύναμη στον αγώνα ενάντια στη δικτατορία. Στη συνέχεια, οι εργάτες και οι κινήσεις πολιτών πήραν τη σκυτάλη της αμφισβήτησης. Στο εξής όμως, πολλοί νέοι Κορεάτες, οι οποίοι μεγάλωσαν σε μια δημοκρατική και ακμάζουσα κοινωνία, είναι περισσότερο προσκολλημένοι στην υλική πρόοδο παρά στις παραδοσιακές αξίες (θυσία, αλληλεγγύη) και στα προοδευτικά ιδανικά των γονιών τους. «Με τη μεγέθυνση, οι Κορεάτες έχασαν το κίνητρο για αγώνα υπέρ της δημοκρατίας», εκτιμά ο Λι Σόχο, ο οποίος υπήρξε πρόεδρος της ΣΚΣ, αφού πρώτα είχε ιδρύσει το Συνδικάτο των καθηγητών.
Με εξαίρεση μια πολιτικοποιημένη μειοψηφία, η νέα γενιά δεν αμφισβητεί το καπιταλιστικό σύστημα, ούτε την εξουσία του χρήματος. Απέναντι στη δεξιά, «δεν υπάρχει καμία αξιόπιστη εναλλακτική δύναμη», συνεχίζει ο Σόχο. «Οι νέοι είναι πιο ατομιστές, λιγότερο αλληλέγγυοι. Είναι απογοητευμένοι από την πολιτική έτσι όπως αυτή ασκείται, δεν πιστεύω όμως ότι αποπολιτικοποιήθηκαν γιΆ αυτό». Η συμμετοχή τους στην πολιτική ζωή συχνά αφορά πολύ στοχευόμενα ζητήματα, αλλά μπορεί να πάρει τη μορφή μεγάλης κινητοποίησης, όπως έγινε και με το αμερικανικό βοδινό κρέας. Ενώ η στροφή προς τα δεξιά του Λι Μιουνγκ-μπακ οικονομικά και πολιτικά οδηγήθηκε σε αδιέξοδο, η άμεση δημοκρατία μπορεί ακόμα να επιφυλάσσει εκπλήξεις.

Υποσημειώσεις
(1) ΣτΕ: Βλ. http://www.asianews.it/index.php?l=en&art=12261
(2) Βλ. Τα πορτρέτα-συνεντεύξεις του Benjamin Joinau στο «Σεούλ. Η εφεύρεση μιας πόλης», Autrement, Παρίσι, 2006.
(3) ΣτΕ: Βλ. http://english.ohmynews.com/