Μάριος Ευρυβιάδης: Κούβα 1962: Πόλεμος και αποτροπή

Λίγο μετά τον τερματισμό της Κρίσης των Πυραύλων της Κούβας τον Οκτώβριο του 1962, όταν κατά κοινή παραδοχή των πρωταγωνιστών ΗΠΑ κα Σοβιετικής Ένωσης η ανθρωπότητα πλησίασε όσο ποτέ την αυτοκαταστροφή, υπηρεσίες των ΗΠΑ διεξήγαγαν μια έρευνα ως προς τη συμπεριφορά των Αμερικανών στη διάρκεια της κρίσης. 
Τα ευρήματα ήταν πολλά, αλλά ένα ήταν αναπάντεχο. Στη διάρκεια της κρίσης -από τις 15 Οκτωβρίου όταν γνωστοποιήθηκε, μέχρι την εκτόνωσή της 13 μέρες αργότερα- οι Αμερικανοί το ‘ριξαν στο σεξ! Προφανώς ο κάθε Αμερικανός ξεχωριστά και συλλογικά ως κοινωνία, αποφάσισαν ότι αφού έρχεται η συντέλεια του κόσμου με ένα μεγάλο (πυρηνικό) 
μπαμ, ας την υποδεχθούμε συνεισφέροντας και εμείς με ένα δικό μας μπαμ. Εδώ έχουμε και μια γλωσσική αλλά ταυτόχρονα συμβολική ειρωνεία. Επιστημονικά, στα αμερικάνικα, η Μεγάλη Έκρηξη της δημιουργίας του κόσμου ονομάζεται Βing Βang. Στην αμερικανική λαϊκή γλώσσα (vulgar lang, κατά το λεξικό) σημαίνει έκρηξη, αλλά και σεξουαλικό οργασμό. Έτσι στην περίπτωση της Κρίσης των Πυραύλων, οι Αμερικανοί και προφανώς μαζί τους και μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας, που δεν είχαν κανέναν άλλον τρόπο αντίδρασης, επέλεξαν να αντιμετωπίσουν την κρίση με τον δικό τους συλλογικό και ανθρώπινο τρόπο. 
Δεν γνωρίζω ποια χρήση έκαναν οι αμερικανικές υπηρεσίες του ευρήματος αυτού, αν και θέλω να πιστεύω ότι συνέβαλε και αυτό ως «επακόλουθο» της κρίσης στην αποκατάσταση των σχέσεων ανάμεσα στις υπερδυνάμεις και κατ’ επέκταση στην περίοδο της «ύφεσης» (detente) που ακολούθησε την Κρίση της Κούβας. Πάντως ως κρίση που απειλούσε πραγματικά «τη διεθνή ειρήνη και ασφάλεια» η Κρίση των Πυραύλων της Κούβας παραμένει ιστορικά μοναδική. Ως τέτοια, πληροί και το γνωστό κριτήριο ότι όσοι την έζησαν, έστω και φευγαλέα, θυμούνται ακριβώς τι έκαναν στη διάρκειά της. Με θυμάμαι ως μαθητή τότε και «φανατικό» στο διάβασμα των εφημερίδων, να παρακολουθώ την εξέλιξη της κρίσης μέσα από την εφημερίδα «Μάχη» του μακαρίτη Σαμψών. Ήταν η μόνη από τις κυπριακές εφημερίδες που κάλυπτε την Κρίση με τους χαρακτηριστικούς της πηχυαίους και ολοκόκκινους τίτλους, και με τα πολεμικά πλοία των ΗΠΑ και των Σοβιετικών να παρελαύνουν καθημερινά στην πρώτη σελίδα. Και επειδή στο σπίτι διαβάζαμε άλλη εφημερίδα, έτρεχα καθημερινά στον σύλλογο της αγαπημένης μου πάλαι ποτέ ΕΠΑ στη Λάρνακα, για να παρακολουθώ το δράμα στη μακρινή Καραϊβική, χωρίς καλά-καλά να συνειδητοποιώ την κρισιμότητά του. Στα πενήντα χρόνια που έχουν περάσει και λόγω της εξαιρετικής συλλογικής έρευνα, αλλά όχι μόνο, του αμερικανικού ερευνητικού κέντρου Νational SecurityΑrchive του Πανεπιστημίου George Washington (διαφορετικό από τα Εθνικά Αρχεία ΝationalΑrchivesτων ΗΠΑ) έχουν διερευνηθεί και σχεδόν διαπιστωθεί τα πάντα γύρω από την Κρίση, τη διαχείρισή της, την εκτόνωσή της και τις συνέπειές της. 
Η πιο βασική διαπίστωση ήταν ότι η κρίση αποκλιμακώθηκε και διατηρήθηκε η ειρήνη διότι λειτούργησε και για τους δυο πρωταγωνιστές -όχι μόνο για τον ένα η αποτροπή. Η αποτροπή, ως εργαλείο διατήρησης της ειρήνης, είναι απότοκο του ορθολογισμού. Και αυτό πρέπει να το κρατήσουμε, διότι το διαχρονικό δίλημμα δεν είναι ποτέ «πόλεμος ή ειρήνη» αλλά «πόλεμος και αποτροπή». 
Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 η Ουάσιγκτον ήταν κατά πολύ ισχυρότερη της Μόσχας. Σε ατομικά - πυρηνικά όπλα οι Αμερικανοί είχαν ένα πλεονέκτημα 17:1. Επιπλέον γεωπολιτικά είχαν «περικυκλωμένη» τη Σοβιετική Ένωση με δυνατότητες χτυπήματος από γεωγραφικές πλατφόρμες όπως τη Μικρά Ασία -Τουρκία- που συνόρευαν με τη Σοβιετική Ένωση. 
Αφήνοντας κατά μέρος την ιδεολογική διάσταση π.χ. τη στήριξη του κομμουνιστικού καθεστώτος του Κάστρο στην Κούβα η σοβιετική εγκατάσταση πυρηνικά εξοπλισμένων πυραύλων στην Κούβα, αποτελούσε αντιστάθμισμα της παρουσίας αμερικανικών πυραύλων με πυρηνικές κεφαλές στην Τουρκία (και Ιταλία) που είχαν εγκατασταθεί στα μέσα της δεκαετίας του 1950. Αποσκοπούσε δηλαδή η σοβιετική κίνηση στη γεωγραφική «εξισορρόπηση της απειλής». 
Είναι τοις πάσι γνωστό ότι η κρίση εκτονώθηκε με την απόφαση των Σοβιετικών να αποσύρουν τους πυραύλους τους από την Κούβα. Αυτό θεωρήθηκε μεγάλη νίκη των Αμερικανών και «προσωπική» του Προέδρου Κέννεντυ. Αντίθετα θεωρήθηκε ως μεγάλη ήττα του τότε Σοβιετικού ηγέτη και Γενικού Γραμματέα Χρουτσιώφ. Στο σημείο αυτό, η αμερικανική προπαγάνδα και ειδικά η προπαγάνδα του Λευκού Οίκου για τους χειρισμούς του Προέδρου Κέννεντυ, κυριάρχησαν. Όμως τόσο ο Κέννεντυ, όσο και το περιβάλλον του γνωρίζουν καλύτερα. Γνώριζαν δηλαδή την αλήθεια. Ήταν η αλήθεια του «συμβιβασμού» μέσω της διπλωματίας και λόγω της επίγνωσης ότι το 17:1 πλεονέκτημα των Αμερικανών δεν τους εξασφάλιζε έναντι μιας πιθανής σοβιετικής επίθεσης από την Κούβα εναντίον της αμερικανικής ηπείρου. 
Αναγνώριζαν δηλαδή οι Αμερικανοί πρωταγωνιστές ότι σε περίπτωση πολέμου κάποιοι από τους σοβιετικούς πυραύλους θα κατέληγαν σε κάποια αμερικανική πόλη. Έστω και ένας να χτυπούσε κάποια αμερικανική πόλη το κόστος για τους Αμερικανούς θα ήταν απαγορευτικό. Επιπλέον και λίγο μετά την εκτόνωση της Κρίσης, οι Αμερικανοί διαπίστωσαν έκπληκτοι ότι πέραν των πυραύλων υπήρχαν περίπου 100 τακτικές ατομικές βόμβες διεσπαρμένες στον κουβανικό στρατό για χρήση κατά των Αμερικανών πεζοναυτών σε περίπτωση εισβολής στην Κούβα. 
Κοντολογίς, και ανεξάρτητα των 100 βομβών για τις οποίες οι Αμερικανοί είχαν άγνοια όταν λάμβαναν αποφάσεις, έστω και το 1 των Σοβιετικών έναντι των 17 των Αμερικανών, ήταν υπεραρκετό για να αποτρέψει τους Αμερικανούς να ακολουθήσουν διαφορετικό δρόμο από αυτόν του συμβιβασμού. 
Κέρδισε η διπλωματία 

Για ανεξήγητους μέχρι και σήμερα λόγους, η αμερικανική απόσυρση των πυραύλων από Τουρκία και Ιταλία παρέμεινε μυστική για μεγάλο χρονικό διάστημα από την αμερικανική, σοβιετική και διεθνή κοινή γνώμη. Το γεγονός αυτό συνέβαλε στον κυρίαρχο πολιτικό μύθο της Κουβανικής Κρίσης ότι οι Αμερικανοί (ο Κέννεντυ) κέρδισαν με τη σθεναρή τους στάση, ενώ οι Σοβιετικοί φοβήθηκαν και υποχώρησαν. Στην πραγματικότητα λειτούργησε η αποτροπή. Κέρδισαν ο συμβιβασμός και η διπλωματία. Κέρδισε η ειρήνη. 
Και ακολούθησε η διεθνής ύφεση μέχρι τα τέλη του 1980, όταν η κυβέρνηση Ρέηγκαν αναβίωσε τον Ψυχρό Πόλεμο. 
Η έννοια της αποτροπής είναι εγγενής στη φύση. Και η λαϊκή σοφία την εκφράζει με το ρητό «φοβάται ο Γιάννης το θεριό και το θεριό τον Γιάννη». Ο κίνδυνος θανάτου, ή συλλογικής καταστροφής, συγκεντρώνει όσο τίποτα άλλο τα μυαλά των ηγεσιών -Αμερικανών, Σοβιετικών και σήμερα Βορεικορεατών, Ιρανών κ.α. Και κάθε φορά που ο κάθε Γιάννης βρίσκεται αντιμέτωπος με το φόβο του θανάτου ή του μη αποδεκτού κόστους θα ακολουθήσει τη φύση, άσχετα με το τι λέει στο καφενείο του χωριού την επόμενη μέρα. 

ΑΠΕΣΥΡΑΝ ΠΥΡΑΥΛΟΥΣ ΑΠΟ ΤΟΥΡΚΙΑ - ΙΤΑΛΙΑ 

Ποιος υπήρξε ο συμβιβασμός; Να αποσύρουν οι Σοβιετικοί τους πυραύλους από την Κούβα και ως αντιστάθμισμα και αμοιβαία, να αποσύρουν και οι Αμερικανοί τους πυραύλους τους από την Τουρκία και την Ιταλία. Επιπλέον οι Αμερικανοί δεσμεύθηκαν δημόσια να μην επιτεθούν ποτέ στην Κούβα και έτσι εξασφαλίστηκε η επανάσταση του Κάστρο.