Τα αδιέξοδα της αμερικανικής διπλωματίας στη Μ. Ανατολή

Ένα χρόνο μετά τη συνδιάσκεψη της Αννάπολις

Χρήστος Ιακώβου
Διευθυντής Κυπριακού Κέντρου Μελετών

Πέρασε ήδη ένας χρόνος από την διεθνή συνδιάσκεψη της Αννάπολις για το Παλαιστινιακό και τα ερωτήματα παραμένουν ακόμη μετέωρα. Τι ακριβώς κρυβόταν πίσω από τη συνδιάσκεψη και γιατί η Κοντολίζα Ράϊς επέλεξε τη συγκεκριμένη περίοδο
για εκείνη την πρωτοβουλία; Όσο περισσότερο απομακρυνόμαστε χρονικώς από την συνδιάσκεψη της Ανάπολις άλλο τόσο αποκρυσταλλώνεται η άποψη ότι το γεγονός αυτό μόνο επιφανειακά αφορούσε τους Ισραηλινούς και τους Παλαιστίνιους. 

Το αμερικανικό υπουργείο εξωτερικών πιστεύει ότι η συμμαχία του Ιράν με τη Συρία, τη Χεζμπολάχ και τη Χαμάς είναι πλέον έτοιμη να αρχίσει την προέλασή της και ότι τα κράτη που αντιστέκονται σε αυτή έχουν προ πολλού περιέλθει σε δύσκολη θέση. Η ειρηνευτική διαδικασία, λοιπόν, αποτελεί ένα καλό πρόσχημα για τη συγκέντρωση των «μετριοπαθών» κρατών της περιοχής με στόχο τη δημιουργία μιας συμμαχίας ενάντια στον άξονα της Τεχεράνης.

Με τα σημερινά δεδομένα, η ίδια η ειρηνευτική διαδικασία στερείται υπόστασης. Είναι σαν να διοργανώνεις ένα γάμο δίχως νύφη και γαμπρό, μόνο και μόνο για να καλέσεις ανθρώπους με τους οποίους ενδιαφέρεσαι να συνεργαστείς. Το βασικό μέλημα των διοργανωτών είναι να συσπειρώσουν τους αντιπάλους των Ιρανών και να επαναπροσδιορίσουν τους στρατηγικούς συσχετισμούς στη Μέση Ανατολή. Το Ιράν, λοιπόν, κατόρθωσε ό,τι δεν κατάφεραν οι ειρηνευτικές προτάσεις των περασμένων δεκαετιών: Έφερε πιο κοντά το Ισραήλ, την Ιορδανία, τη Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, την Παλαιστινιακή Αρχή και τις ΗΠΑ. Είτε στο Ισραήλ είτε σε κάποιο αραβικό κράτος, θα ακούσει κανείς την ίδια ακριβώς εκτίμηση: Το Ιράν εξελίσσεται σε ηγεμονική δύναμη της περιοχής, απλώνοντας παντού τα πλοκάμια της επιρροής του.

Οι Σύροι, έχοντας κόψει τους δεσμούς με τα σουνιτικά κράτη για χάρη της Τεχεράνης, αισθάνονται ολοένα και πιο ισχυροί. Τουλάχιστον, το ένα τρίτο του Ιράκ βρίσκεται υπό την επιρροή του Ιράν. Παράλληλα, η Χεζμπολάχ είναι σήμερα πιο ισχυρή και οι άνδρες της καλύτερα εκπαιδευμένοι απ’ ό,τι πριν από τον πόλεμο του 2006. Η Χαμάς αρχίζει και αυτή να περιστρέφεται στην τροχιά του Ιράν και επιπλέον φαντάζει πιο πιθανό ότι θα καταλάβει τη Δυτική Όχθη, παρά ότι θα απολέσει τον έλεγχο της Λωρίδας της Γάζας. Εν ολίγοις, η Τεχεράνη εκμεταλλεύεται τους τρεις εμφυλίους της Μέσης Ανατολής (Ιράκ, Λίβανος, Παλαιστίνη) προς όφελός της και είναι πλέον σε θέση να κινητοποιήσει τους πιστούς σ’ εκείνη ισλαμιστές ενόπλους στα νότια και τα βόρεια σύνορα του Ισραήλ. Την ίδια στιγμή, η αραβική κοινή γνώμη –ακόμα και στα σουνιτικά κράτη– βλέπει με συμπάθεια το Ιράν, ενώ η Αίγυπτος, που θα μπορούσε να λειτουργεί ως αντίβαρο στην Τεχεράνη, μοιάζει να απέχει από τις εξελίξεις.

Η σπουδή της υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ έχει, λοιπόν, εξήγηση. Η Κοντολίζα Ράϊς αντιλήφθηκε όσα λένε οι ηγέτες των μετριοπαθών κρατών της περιοχής στις κατ’ ιδίαν τους συζητήσεις – ότι δηλαδή δεν τρέφουν αυταπάτες για ειρήνευση στην περιοχή, αλλά τρέμουν το κόστος της αποτυχίας. Έχουν προ πολλού κατανοήσει ότι οι μέρες των καθεστώτων τους στην εξουσία θα είναι μετρημένες αν δεν καταφέρουν να επανακινήσουν την ειρηνευτική διαδικασία και να σφυρηλατήσουν μια συμμαχία κατά του Ιράν.

Υπάρχουν, βέβαια, μερικά σοβαρά προβλήματα, που πρέπει να ξεπεραστούν. Κατ’ αρχάς, οι Σαουδάραβες υποστηρίζουν παρασκηνιακά την ιδέα της σύστασης συμμαχίας κατά του Ιράν, αλλά αποφεύγουν να μετουσιώσουν τα λόγια τους σε πράξεις. Επιπλέον, ορισμένοι μετριοπαθείς, πλην όμως, αυταρχικοί ηγέτες της περιοχής είχαν εξελιχθεί σε υποστηρικτές του μέχρι πρόσφατα, Πακιστανού προέδρου, στρατηγού Περβέζ Μουσαράφ, και πιίεζαν τις ΗΠΑ προκειμένου να μην καταδικάσουν την πολιτική του. Την ίδια στιγμή, υψηλόβαθμα στελέχη τόσο της ισραηλινής αλλά και της παλαιστινιακής κυβέρνησης παραδέχονται ότι στη συνδιάσκεψη της Ανάπολις δεν υπήρχαν ρεαλιστικοί στόχοι.

Η κατάσταση, συνεπώς, μπορεί να τεθεί εκτός ελέγχου, αφήνοντας την αμερικανίδα υπουργό εξωτερικών σε εξαιρετικά δυσχερή θέση. Αν δεν καταστεί δυνατός ο σχηματισμός συμμαχίας εναντίον του Ιράν, οι φιλοαμερικανοί Άραβες θα προσπαθήσουν να απομακρύνουν τη Συρία από την τροχιά της Τεχεράνης, υποσχόμενοι στο καθεστώς Άσαντ τον έλεγχο του Λιβάνου. Στην περίπτωση αυτή, η Ράις θα κληθεί να αποφασίσει αν αξίζει να θυσιάσει τις αρχές της κυβέρνησης Μπους προκειμένου να συνεχίσει τον αγώνα κατά των Ιρανών.

Παρ’ όλα αυτά, η υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, δεν έχει άλλη επιλογή. Προσπαθεί για τον σχηματισμό μιας συμμαχίας μεταξύ των φιλοαμερικανών της Μέσης Ανατολής διότι ο Τζορτζ Μπους δεν προτίθεται να επιτεθεί στο Ιράν. Αντίθετα, έχει εναποθέσει τις ελπίδες περιορισμού της ιρανικής επιρροής στους διπλωματικούς ελιγμούς της Κοντολίζα Ράις.