Nations, States and Violence

David Laitin

Nations, States and Violence
Oxford University Press, 2007


By John Ikenberry 
Foreign Affairs Book Review

Σε αυτό το μικρό αλλά προκλητικό βιβλίο, ένας πολιτικός επιστήμονας του Στάνφορντ παρουσιάζει μια ραδιουργική εκδοχή του εθνικισμού και των επιπτώσεων του στις εθνικές συγκρούσεις και στη συνεργασία. Ο Λάιτιν επικρίνει τη γενική αντίληψη που θέλει τον εθνικισμό να είναι επικίνδυνος και να υποδαυλίζει κύματα εθνικών και πολιτισμικών συγκρούσεων. Οι αποδείξεις δηλώνουν το αντίθετο: οι περισσότερες εθνικές και εθνικιστικές ομάδες διατηρούν ειρηνικές σχέσεις με τους γείτονες τους. Βασιζόμενος σε έρευνες που διενεργούσε για μία δεκαετία με τον συνεργάτη του Τζέιμς Φίαρον, ο Λέιτιν στοιχειοθετεί τις πιο συγκεκριμένες και λεπτομερείς αιτίες εθνικής και εθνικιστικής βίας, οι οποίες τελευταία καταλήγουν να είναι αποτέλεσμα της αποτυχίας κρατών να επιβάλουν συμφωνίες μεταξύ μερών σε διασπασμένες κοινωνίες. 

Η πιο ενδιαφέρουσα από τις θέσεις του είναι ότι ο εθνικισμός, παράλληλα με την κουλτούρα και την γλώσσα είναι ένας λειτουργικός μηχανισμός για την επίτευξη κοινωνικού συντονισμού παρά ένα είδος αέναης ταυτότητας ή αρχαίας διασύνδεσης. Η αρετή αυτής της λειτουργικής ερμηνείας είναι ότι μας βοηθά να εξηγήσουμε τους πολύπλοκους εκείνους τρόπους με τους οποίους διαφορετικές εθνικές και γλωσσικές ομαδοποιήσεις ζουν ειρηνικά μεταξύ τους μέσα σε ίδια κράτη. Ο Λέιτιν σημειώνει τη Ευρωπαϊκή Ένωση ως το πιο απτό παράδειγμα του πως οι εθνικές ταυτότητες μπορούν να προσαρμοστούν και να υπάρξουν μαζί με πολυπολιτισμικές ταυτότητες οι οποίες είχαν αναπτυχθεί προς διευκόλυνση της κοινωνικής συνεργασίας. Το πόσο επιβοηθητική είναι αυτή η προοπτική για τον υπόλοιπο κόσμο δεν είναι ξεκάθαρο. 

Το βιβλίο «Nations, States and Violence» ενσωματώνει μια αναθεωρητική ερμηνεία των πηγών του εθνικισμού, της σχέσης του έθνους με την κουλτούρα και των επιπτώσεων του εθνικισμού και της πολιτισμικής ετερογένειας σε σχέση με το μέλλον του έθνους-κράτους. Αποδέχεται ότι τα έθνη δεν είναι κληρονομικά αλλά κοινότητες δημιουργημένες για να υπηρετούν πολιτικούς σκοπούς. Αλλά, συνεχίζει λέγοντας ότι οι εθνικές ταυτότητες που δημιουργούνται δεν είναι το τελικό αποτέλεσμα μεταφορικών δημοψηφισμάτων όπως κάποιοι υποστηρίζουν. Είναι αποτελέσματα των προσπαθειών κάποιων ανθρώπων να συντάξουν την ταυτότητα τους με ανθρώπους με τους οποίους μοιράζονται κάποια τουλάχιστον πολιτισμικά χαρακτηριστικά. Ο συντονισμός οδηγεί σε κοινωνικές και πολιτισμικές συσχετίσεις που δύσκολα διαλύονται και αυτό είναι που εξηγεί τη δύναμη των εθνικών ταυτοτήτων.

Ο συγγραφέας μελετά τις επιπτώσεις της εθνικής ομογένειας και ετερογένειας μέσα από το αποτέλεσμα συντονιστικών δυναμικών. Προσπαθεί να καταδείξει ότι η εθνική ετερογένεια δεν είναι, όπως συχνά αφορίζεται, πηγή μίσους και βίας. Πέραν αυτού όμως η ομοιογένεια απολαμβάνει κάποια προτερήματα ως προς την παραγωγή δημόσιων αγαθών και την οικονομική ανάπτυξη. Όμως, παρά τα όποια θετικά στις επιπτώσεις της ομοιογένειας, το βιβλίο μάς δείχνει ότι στο σημερινό κόσμο, τα κλασσικά έθνη-κράτη άρχισαν να σβήνουν. Η ετερογένεια εδραιώνεται όχι μόνο λόγο της μετανάστευσης αλλά επίσης επειδή μικρές ομάδες σε πολλά έθνη κράτη που έως τώρα θεωρούντο ομοιογενή, ζητούν εθνική αναγνώριση. 

Έναντι λοιπόν των απαγορευτικών δαπανών της εξάλειψης της πολιτισμικής ετερογένειας, πολίτες και ηγέτες πρέπει να μάθουν τους τρόπους εκείνους με τους οποίους μπορούν να επιτύχουν την καλύτερη οργάνωση των διαφόρων πολιτισμικών ομάδων της χώρας τους ή ακόμη και να κερδίσουν από αυτή την ετερογένεια. Η οργάνωση της διαφορετικότητας απαιτεί να καταλάβουμε τους τρόπους συντονισμού της εθνικής ετερογένειας, κάτι που το βιβλίο φαίνεται ότι προσφέρει. Πέραν όμως της προσφοράς μιας δυναμικής θεωρίας συντονισμού και πολιτισμικής ποικιλομορφίας το βιβλίο μας παρουσιάζει πολλά παραδείγματα από τη Σομαλία, την Ισπανία, την Εσθονία και τη Νιγηρία, χώρες με τις οποίες ο συγγραφέας ασχολήθηκε ερευνητικά. Το αποτέλεσμα είναι ένα βιβλίο όπου η θεωρία συνδυάζεται επιτυχώς με ερμηνείες σύγχρονων φαινομένων εθνικισμού, οικονομικής ανάπτυξης και εθνικής βίας.