Getting it Wrong

Χρήστος Ιακώβου

«Στις 12 Φεβρουαρίου 1964, ο αντιπρόσωπος του Αμερικανικού Υπουργείου Εξωτερικών Τζορτζ Μπολ, ένας από τους συγγραφείς του Σχεδίου Άτσενσον για την Κύπρο, μου είπε: «Πολύ εντυπωσιακό, αλλά το αντιλαμβάνεσαι λάθος, παιδί μου. Δεν σου είπε κανείς ότι ο αντικειμενικός μας στόχος εδώ είναι η διχοτόμηση και όχι η επανένωση; O Μπολ αναφερόταν στην τριμερή διαπραγματευτική πρωτοβουλία για την Κύπρο, η οποία βρισκόταν κάτω από την εντολή του Βρετανού στρατηγού Πήτερ Γιανγκ, του διοικητή της κοινής ειρηνευτικής δύναμης. Είχα περάσει την ημέρα εξηγώντας στον Μπολ ότι η επανένωση των δύο κοινοτήτων προχωρούσε ταχύτατα και ότι ήταν άτοπο να σκέφτεται κανείς ότι οι δύο κοινότητες μπορούσαν να ζήσουν ξεχωριστά». Με αυτά τα λόγια αρχίζει το βιβλίο του ο Μάρτιν Πάκαρντ, «Getting it Wrong: Fragments from a Cyprus Diary 1964», το οποίο μόλις κυκλοφόρησε στη Βρετανία και στις ΗΠΑ από τον εκδοτικό οίκο AuthorHouse. 

Ο Μάρτιν Πάκαρντ ήταν για 21 χρόνια αξιωματικός στο Βασιλικό Ναυτικό της Μεγάλης Βρετανίας. Ανάμεσα στα καθήκοντά του κατά την περίοδο αυτή ήταν και η τριετής θητεία του ως συμβούλου στις μυστικές υπηρεσίες στο Αρχηγείο Μεσογείου - Νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ και του Αρχηγού Μεσογείου, καθώς και η εξάμηνη απόσπασή του στην Κύπρο (Ιανουάριος-Ιούνιος 1964) όπου ήταν υπεύθυνος για την καθιέρωση της Μεσολάβησης Επιτόπου Ειρήνευσης στην Κύπρο.

Στην ιστοριογραφία που άπτεται μιας νεώτερης και ταραχώδους περιόδου έχουν πάντοτε βαρύνουσα σημασία τα βιβλία που προέρχονται από ανθρώπους που είχαν συμμετοχή στη διαμόρφωση της ανεπίσημης διπλωματίας ή διπλωματίας δεύτερης τροχιάς (track II diplomacy). Το είδος της διπλωματίας αυτής, αν και φαινομενικά ήσσονος σημασίας σε σχέση με τη συμβατική διπλωματία (track I diplomacy) που ασκούν οι επίσημοι διπλωμάτες, ασκείται είτε ανοικτά από ανεπίσημα πρόσωπα (πανεπιστημιακούς, ακτιβιστές, πρώην στρατιωτικούς, κά) είτε υπόγεια από πράκτορες, όταν πρόκειται για τη δράση μυστικών υπηρεσιών σε ξένες χώρες. Στην δεύτερη περίπτωση αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο τακτικής για τον χειρισμό ευαίσθητων θεμάτων που δεν μπορεί η συμβατική διπλωματία να προωθήσει. Αυτό το επίπεδο διπλωματίας διαγράφει μια παράλληλη ιστορία σε σχέση με αυτή που εντοπίζουμε σε ανοικτές πηγές η οποία, όμως, σπανίως αφήνει πίσω της γραπτές μαρτυρίες μέσω των οποίων οι ιστορικοί θα μπορούσαν να έχουν μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα στην προσπάθεια τους να ερμηνεύσουν και να αναλύσουν κρίσιμες φάσεις της Ιστορίας. 

Το βιβλίο του Μάρτιν Πάκαρτ έχει ιδιαίτερη σημασία και αξία γιατί κατατάσσεται στην κατηγορία πηγών που προέρχονται από το πεδίο της διπλωματίας δεύτερης τροχιάς. 

Το βιβλίο αποτελεί μία μοναδική παράθεση και κριτική γεγονότων, εκ των έσο, για το πρώτο και κρίσιμο εξάμηνο του 1964, όταν δηλαδή άρχισε και εξελίχθηκε η δικοινοτική κρίση. Βασικός στόχος του βιβλίου είναι να παρουσιάσει και να αναλύσει τη διαφορά μεταξύ των φραγμάτων που έθεταν από τη μια η προσπάθεια δημιουργικής ειρηνευτικής διαδικασίας για ομαλή συνεργασία μεταξύ των δύο κοινοτήτων και από την άλλη η σταθεροποίηση της διάσπασης των δύο κοινοτήτων μέσω μιας άγονης ειρηνευτικής διαδικασίας. 

Ο Πάκαρτ έγραψε και προώθησε υπηρεσιακά τότε μία αναφορά που ζητήθηκε από το Γραφείο Κοινοπολιτειακών Σχέσεων (CRO) το 1964. Η αναφορά κρατήθηκε και απαγορεύτηκε η περαιτέρω κυκλοφορία της από τη Βρετανική κυβέρνηση, η οποία απέρριψε αίτημα του ΟΗΕ για αποστολή ενός αντιγράφου της έκθεσης. Ο συγγραφέας κράτησε ένα αντίγραφο της έκθεσης, η οποία απετέλεσε και τη βάση συγγραφής του αποκαλυπτικού αυτού βιβλίου. 

Γιατί το Φόρεϊν Όφφις επέδειξε τόση ευαισθησία για μία αναφορά ενός υπαλλήλου των μυστικών υπηρεσιών, η οποία το μόνο που περιέγραφε ήταν η ταχύτατα και επιτυχώς εξελισσομένη διαδικασία της ειρηνευτικής προσπάθειας;  
 
Ο Πάκαρτ καταδεικνύει ότι οι Κύπριοι ήσαν έτοιμοι και ικανοί να βρουν λύσεις στα προβλήματα που προκάλεσε η κρίση όταν εξασφάλιζαν από την εξωτερική ειρηνευτική παρέμβαση τους κατάλληλους μηχανισμούς, παρά τις ακρότητες οι οποίες ενισχύοντο από το εξωτερικό. Παράλληλα παρουσιάζει, με ντοκουμέντα (ευτυχώς για τον ίδιο που κράτησε αντίγραφα) τις προσπάθειες των Βρετανών να προωθήσουν μία πολιτική που να στηρίζεται στην διάσπαση παρά στην επανένωση των δύο κοινοτήτων. Μέρος αυτών των εγγράφων περιέργως εξαφανίστηκαν από τα αρχεία του Φόρεϊν Όφφις. 

Το βιβλίο του Πάκαρτ αποτελεί ένα από τα πιο αξιόλογα και αποκαλυπτικά έργα μικρο-ιστορίας που γράφτηκαν ποτέ για εκείνη την περίοδο όπου ο χαρακτήρας του κυπριακού μετασχηματίστηκε από αντιαποικιακός σε διακοινοτικός.