Ενέργεια και ασφάλεια στην Ανατολική Μεσόγειο

Της Ελένης Τζιωρτζή*

Η εξέταση της ενεργειακής πολιτικής της Άγκυρας είναι εξόχως σημαντική στις μέρες μας εφόσον μέσα από αυτήν μπορούμε να αντιληφθούμε τις γεωστρατηγικές της φιλοδοξίες και πώς αυτές επηρεάζουν την διεθνή ασφάλεια στην λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου.
Η πτώση της ΕΣΣΔ και ο πόλεμος του Κόλπου το 1991 έστρεψε την προσοχή των ΗΠΑ στις πετρελαιοφόρες ζώνες της Μέσης Ανατολής και της Κασπίας. Μέσα από αυτό το πλαίσιο η Τουρκία θεωρήθηκε από τους Αμερικανούς ως ο ιδανικός σύμμαχος ο οποίος γειτνιάζει με αυτές τις πετρελαιοφόρες και πλούσιες σε φυσικό αέριο περιοχές. Έτσι η Ουάσιγκτον από την περίοδο της προεδρίας του Κλίντον έως και σήμερα ενισχύει τόσο οικονομικά όσο και πολιτικά την Άγκυρα προκειμένου να την καταστήσει τον ιδανικό ενεργειακό διάδρομο ο οποίος θα παρακάμπτει καθεστώτα τα οποία δεν είναι φίλα προσκείμενα προς τις ΗΠΑ (π.χ Ρωσία,Ιράν, Ιράκ) αλλά και εναλλακτικές οδούς (όπως η Ερυθρά Θάλασσα, τα στενά του Ορμούζ στον Περσικό Κόλπο και τα Στενά του Βοσπόρου).Η ανάδειξη της Άγκυρας σε ενεργειακό διαμετακομιστικό κέντρο αποτέλεσε μια πτυχή της πολιτικής της εφόσον επιδιώκει παράλληλα να καταστεί ένας διάδρομος πολλαπλής χρήσης για τον άξονα ΗΠΑ-Ισραήλ παρέχοντας τους στρατιωτική, οικονομική και πολιτική ισχύ στο ζωτικό τρίγωνο Μ. Ανατολή, Κασπία, Κεντρική Ασία.
Η διπλωματία των αγωγών που έχει υιοθετήσει ως τώρα η Άγκυρα δεν αποσκοπεί μόνο στην μετατροπή της σε έναν ισχυρό ενεργειακό δακτύλιο. Αντιθέτως, η στρατηγική της όπως αυτή εκφράζεται και δια στόματος Νταβούτογλου είναι να καταστεί μια ισχυρή περιφερειακή δύναμη στην περιοχή. Εφόσον λοιπόν καταφέρει η Τουρκία να αποκτήσει μια ισχυρή θέση χάρη στην ενεργειακή της στρατηγική θα μπορεί διαρκώς να αναδεικνύει την γεωπολιτική της σημασία προς το ΝΑΤΟ,την Ε.Ε. Κατ’ αυτό τον τρόπο θα μπορεί η ‘Άγκυρα να εκλαμβάνεται ως ένα ισχυρό κράτος στην περιοχή το οποίο δύναται να λειτουργήσει ως γέφυρα στις σχέσεις Ανατολής- Δύσης.
Αν η Τουρκία καταστεί ένας σημαντικότατος ενεργειακός παίκτης ο οποίος θα προσφέρει την δυνατότητα των πολλαπλών αγωγών θα αναβαθμίσει ταυτόχρονα το γεωπολιτικό της προφίλ. Αυτό θα αποτελεί ένα ισχυρό διαπραγματευτικό χαρτί στο χέρι της το οποίο θα αξιοποιήσει μέχρι τέλους προκειμένου να πάρει ως αντάλλαγμα κάποιες υποχωρήσεις τόσο για το Κουρδικό όσο και για το κυπριακό. Παράλληλα η Τουρκία θα αδράξει την ευκαιρία για να ενισχύσει το προφίλ της προς την Ε.Ε έτσι ώστε να επιταχύνει την διαδικασία της ένταξης της. Συγκεκριμένα θα προσπαθήσει να προωθήσει το προφίλ της γεφυροποιού χώρας η οποία δύναται να καταστεί μεσολαβητής ανάμεσα στην Ε.Ε και στον ισλαμικό κόσμο. Πρόκειται για μια παράμετρο της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας η οποία ευθυγραμμίζεται πλήρως με την θεωρία Νταβούτογλου για την ανάγκη να αξιοποιήσει το γεωγραφικό της βάθος και να καταστεί κομβική μεσολαβητική δύναμη ανάμεσα στη Δύση και στις χώρες που γειτνιάζουν με αυτήν. Αν καταστεί επίσης σημαντική γεωπολιτική δύναμη τότε πιθανότατα να προκύψουν περισσότερες προστριβές και στις εκάστοτε διαμάχες της με το Ιράκ και την Συρία σχετικά με τη διαχείριση των υδάτων του Τίγρη και του Ευφράτη.
Το τελευταίο διάστημα παρατηρείται κινητικότητα εκ μέρους της Τουρκίας σχετικά με την υπογραφή συμβολαίων για τη μεταφορά φυσικού αερίου. Η Άγκυρα παίζοντας το χαρτί των πολλαπλών αγωγών προσπαθεί να εμπλακεί σε αρκετές κοινοπραξίες όπως είναι οι αγωγοί Nabucco και Southstream ενώ παράλληλα προβαίνει σε διπλωματικά ανοίγματα τα οποία λειτουργούν καταλυτικά για την Κυπριακή Δημοκρατία. Χαρακτηριστική η πρόσφατη συμφωνία που υπεγράφη ανάμεσα σε Μόσχα και Άγκυρα αλλά και ανάμεσα σε Κατάρ και Άγκυρα. Μέσα από αυτές τις συμφωνίες επιχειρεί να διευρύνει τον διπλωματικό της ρόλο στην περιοχή και να μην αποκλειστεί απο κανένα ενεργειακό συμβόλαιο.
Η συμμετοχή της Τουρκίας στον αγωγό Nabucco είναι εξαιρετικά σημαντική εφόσον με την λειτουργία του παρακάμπτεται η Ρωσία και το μονοπώλιο της Gazprom. Κατ’ αυτό τον τρόπο ισχυροποιείται η Τουρκία εφόσον ο αγωγός αυτός θα μπορεί να παρέχει φυσικό αέριο στην Ευρώπη ενώ το μεγαλύτερο τμήμα του αγωγού θα διέρχεται τα εδάφη της Τουρκίας;πράγμα το οποίο υποδηλώνει ότι η Τουρκία θα είναι η μεγαλύτερη κερδισμένη τόσο οικονομικά όσο και γεωπολιτικά. Η λειτουργία του Ναμπούκο θα αποτελέσει ένα ισχυρό χαρτί στα χέρια της Άγκυρας μέσα από το οποίο θα μπορεί να ασκήσει πιέσεις προς την Ε.Ε για ζητήματα όπως το Κυπριακό, το Κουρδικό ή και την ευρωπαϊκή της πορεία.
Η πρόσφατη υπογραφή συμφωνίας ανάμεσα στη Ρωσία και την Τουρκία τον περασμένο Αύγουστο σχετικά με τον αγωγό Southstream αποδεικνύει την κινητικότητα της τουρκικής διπλωματίας όσον αφορά τον τομέα της ενέργειας. Στην συμφωνία αυτή η Τουρκία συναίνεσε στη διέλευση του αγωγού αυτού από τα ύδατα της στην Μαύρη Θάλασσα εντός των οποίων θα επιτρέψει τη διεξαγωγή θαλάσσιων αναγνωριστικών ερευνών. Ακολουθώντας λοιπόν μια πολύπλευρη στρατηγική η Άγκυρα επιδιώκει να ισχυροποιήσει το γεωστρατηγικό της προφίλ αλλά και να καταστεί διαμεσολαβητική δύναμη σε περίπτωση που υπάρξει τριβή ανάμεσα σε Ρωσία και ΗΠΑ.
Κατάρ
Το διπλωματικό άνοιγμα στην πρόσφατη συμφωνία με το Κατάρ για την επέκταση του αγωγού Ναμπούκο και στο Κατάρ συνοδεύτηκε από πρόταση προς το Κατάρ για διασύνδεση του με το Τσεϊχάν έτσι ώστε να γίνεται η μεταφορά ενεργειακών πόρων από το Κατάρ προς το λιμάνι αυτό της Αν. Μεσογείου. Απώτερος στόχος της Τουρκίας σύμφωνα και με τον υπουργό Ενέργειας της είναι τόσο το Κατάρ όσο και η Συρία να ενωθούν με τον αγωγό Ναμπούκο.
Παραβιάσεις στην ΑΟΖ Κύπρου
Εφόσον η Άγκυρα έχει εστιάσει την ενεργειακή της πολιτική στην μετατροπή του Ceyhan -το οποίο βρίσκεται απέναντι από την χερσόνησο της Καρπασίας- σε ένα ισχυρό ενεργειακό δακτύλιο δεν θα επιτρέψει να καταστραφούν οι γεωπολιτικές της αυτές φιλοδοξίες από το ενδεχόμενο ανεύρεσης κοιτασμάτων από την Κυπριακή Δημοκρατία. Αυτό άλλωστε καθίσταται σαφές μετά και τις παρενοχλήσεις εις βάρος των πλοίων που διενεργούν έρευνες στην ΑΟΖ της Κύπρου κατόπιν συμφωνίας τους με την Δημοκρατία. Αν αναλογιστούμε και την θεωρία του Νταβούτογλου σύμφωνα με την οποία η Αν. Μεσόγειος και το Αιγαίο αποτελούν έναν ενιαίο ζωτικό χώρο όπου πρέπει να κυριαρχεί η Τουρκία μπορούμε να αντιληφθούμε τις κινήσεις στις οποίες δεν θα διστάσει να προβεί η Άγκυρα. Γι’ αυτό εξάλλου προειδοποιεί με θερμά επεισόδια σε περίπτωση που συνεχίσουν οι έρευνες και συνάμα απαιτεί να υπάρξει διαμοιρασμός των ενεργειακών αποθεμάτων με τους Τ/Κ σε περίπτωση διευθέτησης του Κυπριακού. Αυτό όμως το ενδεχόμενο αντιστρατεύεται τόσο το Δίκαιο της Θάλασσας όσο και τα Ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας 541+550, την συνθήκη εγκαθίδρυσης του 1960 αλλά και το Κοινοτικό Κεκτημένο. Επιπλέον ο εντοπισμός μεγάλης ποσότητας υδρογονανθράκων στην περιοχή της Αν. Μεσογείου πλήττει τα συμφέροντα της Τουρκίας εφόσον αυτό θα επανάφερε στο ενεργειακό παιχνίδι ενεργειακές οδούς τις οποίες προσπαθεί να αποκλείσει η Άγκυρα όπως π.χ τον Λίβανο, τη Συρία και την Αίγυπτο αποδυναμώνοντας το Τσεϊχάν. Παράλληλα κλονίζονται οι επενδύσεις ξένων ενεργειακών κολοσσών στις ενεργειακές υποδομές της Τουρκίας.
Νέα δεδομένα για την ασφάλεια της περιοχής θα προκύψουν και στην περίπτωση που η Άγκυρα πραγματώσει τα σχέδια της για πυρηνική ενέργεια στην Μερσίνα γεγονός το οποίο θα θέσει σε κίνδυνο την ασφάλεια της Ανατολικής Μεσογείου. Συνεπώς οι εξελίξεις σχετικά με τις παραβιάσεις της ΑΟΖ της Κύπρου δεν μπορούν να διαχωριστούν από την ασφάλεια στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου στην περιοχή όπου εκτός απο κυριαρχικά δικαιώματα στην ΑΟΖ εκάστου κράτους εμπλέκονται τόσο ζητήματα υδροπολιτικής, διενέξεων (Παλαιστινιακό, Κουρδικό, Κυπριακό) όσο και ο φόβος της πυρηνικής απειλής. Η Άγκυρα προσπαθεί να καταστεί ειρηνοποιός δύναμη και ρυθμιστικός παράγοντας στην περιοχή προκειμένου να καθορίζει τις εξελίξεις αποσπώντας σημαντικά ανταλλάγματα από τους δυτικούς εταίρους της.
* Διεθνολόγος, επιστημονικός συνεργάτης Κυπριακού Κέντρου Μελετών (ΚΥ.ΚΕ.Μ.)