Της Εμμανουελας Δουση*
Ενενήντα χρόνια πέρασαν από την ίδρυση της Κοινωνίας των Εθνών, η οποία λειτούργησε για ένα βραχύ διάστημα, μεταξύ των δύο Παγκοσμίων Πολέμων. Αντικαταστάθηκε, στη συνέχεια, από τον Οργανισμό των Ηνωμένων Εθνών που αποτελεί, ώς ένα βαθμό, τη βελτιωμένη εκδοχή της.
Αναμφισβήτητα, η Κοινωνία των Εθνών υπήρξε για την εποχή της ένα πρωτοποριακό εγχείρημα. Οι ιδεολογικές βάσεις, όπως εκφράστηκαν από τον πρόεδρο των ΗΠΑ, Γούντροου Γουίλσον, οξυδερκή διανοητή και εμπνευστή της ιδέας, ανευρίσκονται στις αρχές της δημοκρατίας, της ελευθερίας και του δικαίου. Ενας οικουμενικός θεσμός που θα συγκέντρωνε δημοκρατικά κράτη, νικητές και ηττημένους του πολέμου, θα μπορούσε να διασφαλίσει τη διεθνή ειρήνη, παρέχοντας αμοιβαίες εγγυήσεις πολιτικής και εδαφικής ανεξαρτησίας στα μικρά και στα μεγάλα κράτη. Ο θεσμός αυτός θα έπρεπε να δώσει στην οργανωμένη διεθνή συνεργασία μια νέα υπόσταση, αντικαθιστώντας τη μυστική διπλωματία των μεγάλων δυνάμεων με τη δημόσια, πολυμερή διπλωματία και την προσήλωση στο διεθνές δίκαιο. Με τον τρόπο αυτό, η Κοινωνία των Εθνών θα εξασφάλιζε τη σταθερότητα του διεθνούς συστήματος.
Οι αρχικές προσδοκίες γρήγορα όμως διαψεύστηκαν. Οι αρχές που ενέπνευσαν την ίδρυση της Κοινωνίας των Εθνών δεν είχαν ακόμη εμπεδωθεί. Δύο επιπλέον λόγοι συνέβαλαν στην αποτυχία του εγχειρήματος. Ο πρώτος λόγος είναι ότι η Κοινωνία των Εθνών δεν απέκτησε ποτέ οικουμενικό χαρακτήρα. Παρότι ο Αμερικανός πρόεδρος εμπνεύστηκε τη δημιουργία της, οι ΗΠΑ δεν έγιναν τελικά μέλος της, καθώς η Γερουσία δεν έδωσε την αναγκαία συγκατάθεση. Η Σοβιετική Ενωση προσχώρησε αργοπορημένα, το 1934, για να αποβληθεί μερικά χρόνια αργότερα, μετά την εισβολή στη Φινλανδία. Η άνοδος ολοκληρωτικών καθεστώτων υπήρξε ένα άλλο μεγάλο πλήγμα, καθώς οι ηγέτες τους επέλεξαν την οδό της αποχώρησης από τον οργανισμό για να συνεχίσουν, χωρίς θεσμικούς περιορισμούς, την πολιτική εξυπηρέτησης των συμφερόντων τους. Αυτό έπραξαν η Γερμανία, η Ιταλία και η Ιαπωνία.
Ο δεύτερος λόγος είναι ότι η Κοινωνία των Εθνών δεν εξελίχθηκε, όπως αναμενόταν, σ’ έναν πολιτικά ισχυρό θεσμό, ικανό να τιθασεύσει τα επιθετικά κράτη. Η επιλεκτική ενεργοποίηση του συστήματος συλλογικής ασφάλειας, σε συνδυασμό με την έλλειψη αποφασιστικότητας σε κρίσιμες στιγμές, υπονόμευσαν τη λειτουργία του συστήματος. Κατά την πρώτη δεκαετία του σύντομου βίου του, ο οργανισμός συνέβαλε στην επίλυση ορισμένων κρίσεων, οι οποίες αφορούσαν μεσαίας ή μικρής εμβέλειας κράτη. Η εμπλοκή και μόνο μιας μεγάλης δύναμης της εποχής σε διεθνή κρίση ήταν ικανή να αδρανοποιήσει το σύστημα. Η κατάσταση επιδεινώθηκε περαιτέρω με την κρίση που ταλάνισε την παγκόσμια οικονομία, καθ’ όλη τη διάρκεια της δύσκολης δεκαετίας του ’30.
Παρότι απέτυχε στον βασικό της σκοπό, τη διασφάλιση της ειρήνης, η Κοινωνία των Εθνών συνέβαλε καίρια στην οργάνωση και διευκόλυνση της τεχνικής συνεργασίας στον οικονομικό και τον κοινωνικό τομέα. Στις επιτυχίες του οργανισμού καταγράφεται, επίσης, η θεσμική οργάνωση της πολυμερούς διπλωματίας και της επίλυσης διαφορών. Πολλά από αυτά τα νεωτερικά στοιχεία διεθνούς οργάνωσης μεταλαμπαδεύτηκαν στον διάδοχο οργανισμό, τα Ηνωμένα Εθνη.
Σε αντίθεση με την Κοινωνία των Εθνών, τα Ηνωμένα Εθνη εμφανίζουν δύο κρίσιμα πλεονεκτήματα: αφενός έχουν οικουμενική εμβέλεια και, αφετέρου, ικανότητα προσαρμογής σε νέες συνθήκες. Ολα σχεδόν τα κράτη της γης είναι σήμερα μέλη τους, ενώ καμία αποχώρηση δεν έχει καταγραφεί (εξαιρουμένης της αποχής της Ινδονησίας από τις δραστηριότητες του Οργανισμού κατά την περίοδο 1965-1966). Ακόμη κι αν ένα κράτος έχει υποστεί έντονη κριτική, προτιμά να παραμείνει στον Οργανισμό, παρά να αποχωρήσει, όπως συχνά συνέβη στην Κοινωνία των Εθνών. Τα Ηνωμένα Εθνη είναι δε ιδιαίτερα δημοφιλή στα νεότευκτα κράτη.
Για τα μικρά και τα αδύναμα κράτη, τα Ηνωμένα Εθνη ενσαρκώνουν την ίδια τους την υπόσταση, τη δυνατότητα να έχουν πρόσβαση στη διεθνή διπλωματία, να εκφράζουν τις θέσεις τους σ’ αυτό το παγκόσμιο forum. Μπορούν να διαδραματίσουν κάποιο ρόλο στη διεθνή πολιτική, να ζητήσουν αρωγή για την ανάπτυξή τους, να στρέψουν την προσοχή της διεθνούς κοινότητας στα προβλήματα που τα απασχολούν. Τα Ηνωμένα Εθνη ενδιαφέρουν, όμως, και τις μεγάλες δυνάμεις. Είναι γι’ αυτές ένα πρόσφορο βήμα, ένας χώρος χρήσιμων διπλωματικών επαφών για να διαπραγματευθούν μεταξύ τους και να συγκεντρώσουν συμμάχους και φίλους. Με άλλα λόγια, τα Ηνωμένα Εθνη αποτελούν το σημείο επαφής όλων των κρατών του κόσμου, τον κατ’ εξοχήν μηχανισμό πολυμερούς διπλωματίας σε οικουμενική κλίμακα.
* Η κ. Εμμανουέλα Δούση είναι επίκουρη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Πηγή: ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Παρακαλούνται οι φίλοι που καταθέτουν τις απόψεις τους να χρησιμοποιούν ψευδώνυμο για να διευκολύνεται ο διάλογος. Μηνύματα τα οποία προσβάλλουν τον συγγραφέα του άρθρου, υβριστικά μηνύματα ή μηνύματα εκτός θέματος θα διαγράφονται. Προτιμήστε την ελληνική γλώσσα αντί για greeklish.