Enemies of the People

Kati Marton
Enemies of the People
Simon & Schuster, 2009


Του Alan Furst The New York Times Book Review

Είναι 1955 και κάθε σχεδόν χώρα έχει διαλέξει την πλευρά της στον ψυχρό πόλεμο. Ένα εξάχρονο κορίτσι στην Βουδαπέστη ζει στο διαμέρισμα της οικογένειας της, γνωστών δημοσιογράφων, στους πράσινους λόφους της Βούδας. Όμως στις 2 το πρωί μιας παγερής νύχτας του Φεβρουαρίου, η ζωή της άλλαξε για πάντα όταν άναψε το φως του δωματίου αυτής και της αδερφής της.

«‘‘Μπείτε στο κρεβάτι μας’’ μάς είχε πει η μητέρα μου. Δεν είχαμε καλά καλά ξυπνήσει όταν μπήκε μέσα στο δωμάτιο ένας άντρας και κάρφωσε το μαχαίρι του στο κουνιστό αλογάκι μας. Δεν ρωτήσαμε που ήταν ο πατέρας μας, εκτός και αν υποσυνείδητα το ξέραμε ήδη. Στα Ουγγρικά, ‘‘Elvittek’’ θα πει ‘‘τον πήραν’’, και ήταν μια λέξη που άκουγα συχνά όταν ήμουν παιδί. Τώρα και ο πατέρας μου ήταν ‘‘Elvittek’’». Τέσσερις μήνες μετά το ίδιο συνέβηκε και στη μητέρα της Κάτι Μάρτον.

Ο Έντρε και η Ιλόνα Μάρτον ήταν δημόσια πρόσωπα: ο Έντρε ήταν ανταποκριτής του Associated Press και η Ιλόνα ανταποκρίτρια του αντίπαλου United Press. Αν και σχεδόν όλοι οι ξένοι δημοσιογράφοι είχαν εκδιωχθεί από την Ουγγαρία, οι Μάρτον, Ούγγροι που μιλούσαν και έγραφαν καλά αγγλικά, φάνταζαν άτρωτοι. Όπως έγραψε, χρόνια μετά, ο επικεφαλής των υπηρεσιών ασφάλειας: «Ο καθένας στον κύκλο σου, είτε τους εμπιστευόσουν ή όχι, ήταν πληροφοριοδότες». Άτομα επιστρατεύονταν ή και συχνά εκφοβίζονταν από την AVO στο να αναφέρουν την κάθε τους επαφή με τους Μάρτον. Ομάδες παρακολούθησης τους ακολουθούσαν παντού, παρακολουθούσαν τα τηλέφωνά τους και άνοιγαν την αλληλογραφία τους.

Το έβδομο βιβλίο της Κάτι Μάρτον, «Enemies of the People», είναι το απροσδόκητο αποτέλεσμα αυτής της παρακολούθησης. Η Μάρτον είναι μια καταξιωμένη συγγραφέας και δημοσιογράφος η οποία υπήρξε ανταποκρίτρια του τηλεοπτικού ABC, ρεπόρτερ του ραδιοφώνου NPR, υπήρξε επικεφαλής της Επιτροπής για την Προστασία των Δημοσιογράφων και εργάστηκε με την International Rescue Committee. Όταν, μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ το 1989, τα αρχεία της μυστικής αστυνομίας της Ουγγαρίας δόθηκαν στη δημοσιότητα, η Μάρτον δεν μπορούσε να μην διαβάσει τον (αρκετά ογκώδη) φάκελο της οικογένειας της.

Το βιβλίο δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από ένα καλό μυθιστόρημα κατασκοπίας, όμως τα γεγονότα είναι δυστυχώς πέρα για πέρα αληθινά. Έχουμε για παράδειγμα τον δρα Λέο Μπένκο, όνομα βγαλμένο λες μέσα από μυθιστόρημα του Γκράχαμ Γκρην, ο οποίος μοιραζόταν το κελί του Έντρε Μάρτον παρακολουθώντας τον για την AVO και έγραψε: «Δεν διακρίνω την παραμικρή μεταμέλεια. Τις πρώτες μέρες ήταν αρκετά θυμωμένος, όμως τελευταία έχει γίνει απαθής. Αν κρύβει ακόμα κάτι ο μόνος τρόπος να μιλήσει είναι να απειλήσετε την γυναίκα του και τις κόρες του».

Ο κεντρικός «ήρωας» του βιβλίου όμως είναι η ίδια η διαδικασία της παρακολούθησης- οι πράκτορες, οι πληροφοριοδότες, οι κάμερες και τα μικρόφωνα:
«Αρχείο παρακολούθησης, 27η Αυγούστου, 1954:
10:05 π.μ. Ο Μάρτον αναχώρησε με τις δύο κόρες του από το σπίτι και επιβιβάστηκε σε αυτοκίνητο με νούμερο CA894 και οδήγησε μέχρι ένα κατάστημα χαρτικών.
11:43 π.μ. Ο Μάρτον οδήγησε μέχρι το Gerbeaud, βρήκε τραπέζι και παράγγειλε παγωτό. Οι τρεις τους έφαγαν το παγωτό κουβεντιάζοντας.
12:20 μ.μ. Κρατώντας τα χέρια των παιδιών του ο Μάρτον επέστρεψε στο αυτοκίνητο. Οδήγησε μέχρι ένα κατάστημα παιχνιδιών».

Η Μάρτον γράφει για αυτή την αναφορά: «Χρωστάω στην AVO την επιστροφή της καλοκαιρινής αυτής μέρας την οποία είχα ξεχάσει μετά τα δραματικά γεγονότα που ακολούθησαν». Η συγγραφέας αποδεικνύεται αρκετά καλή δημοσιογράφος και άνθρωπος ώστε να δει τα πράγματα όπως είναι, να επευφημήσει τα θετικά, να αποδοκιμάσει τα αρνητικά και να προχωρήσει με τη ζωή της.