Η αποτυχία μιας ευγενικής ιδέας

Tου David Ignatius - Aρθρογράφου της Washington Post

Δεν υπάρχει «μεγάλη ιδέα», με εξαρχής εξασφαλισμένο τον σεβασμό της, αλλά δυσκολότερη να εφαρμοστεί στην πράξη, από τον ειρηνευτικό ρόλο των Ηνωμένων Εθνών. Αυτό είναι ξεκάθαρο στα απομνημονεύματα του πρώην γενικού γραμματέα Κόφι Ανάν.

Η μεσολαβητική αποστολή του Ανάν στη Συρία αποτελεί την πιο πρόσφατη αποτυχία αυτού του ονείρου. Επί μήνες προσπαθούσε να πείσει τον πρόεδρο Μπασάρ αλ Ασαντ να σταματήσει τους σκοτωμούς και ν’ αρχίσει μια μεταβατική πολιτική διαδικασία, που θα απέτρεπε τον εμφύλιο πόλεμο. Ωστόσο, στην προσπάθειά του αυτή πήρε τη σταθερή απάντηση σε όλες τις καλοπροαίρετες αποστολές του ΟΗΕ: Φύγετε. Είστε ανίσχυροι να με σταματήσετε.

Ο Ανάν τελικά αποχώρησε τον περασμένο μήνα, βάζοντας τέλος στην αποστολή του στη Συρία κι ενδεχομένως στην καριέρα του ως μεσολαβητή. Καθίσταται όλο και πιο σαφές ότι αυτό που θα επακολουθήσει θα είναι μια παραστρατιωτική μυστική δράση, με την υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών και των περισσότερων συμμάχων τους, προκειμένου να βοηθηθούν οι Σύροι αντάρτες να επιτελέσουν ό, τι δεν μπόρεσαν τα Ηνωμένα Εθνη.

Το καινούργιο βιβλίο του Ανάν, «Παρεμβάσεις», αποτελεί μια μελέτη στην αποτυχία μιας ευγενικής ιδέας και θα έπρεπε να προκαλέσει τους αναγνώστες να αναρωτηθούν γιατί σε τόσο πολλές περιπτώσεις η διεθνής κοινότητα δεν έχει επιτύχει να συγκεντρώσει την απαραίτητη ισχύ ή βούληση, ώστε να εμποδίσει μια διένεξη. Μία ακόμη αποτυχία βρίσκεται ενδεχομένως προ των πυλών στην περίπτωση του Ιράν, όπου έξι χρόνια κλιμακούμενων κυρώσεων του ΟΗΕ δεν έχουν σταματήσει το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης και μια μονομερής στρατιωτική παρέμβαση καθίσταται όλο και πιο πιθανή.

Υπήρξα ανέκαθεν οπαδός της πολυεθνικής δράσης μέσω των Ηνωμένων Εθνών κι ακόμη θεωρώ ότι οι ΗΠΑ είναι ισχυρότερες όταν λειτουργούν με βάση εντολές των διεθνών οργανισμών. Ωστόσο, ο ΟΗΕ σήμερα είναι ανίσχυρος. Η βούληση των περισσοτέρων για αλλαγή κυβέρνησης στη Συρία, για παράδειγμα, μπορεί πολύ εύκολα να μπλοκαριστεί από το βέτο ενός μόνιμου μέλους του Συμβουλίου Ασφαλείας, όπως η Ρωσία.

Ο Ανάν προβαίνει σε μια συγκλονιστική παράθεση ορισμένων από τα λάθη του ΟΗΕ κατά τη διάρκεια της πολυετούς θητείας του, ειδικά όταν περιγράφει τις ειρηνευτικές αποστολές της δεκαετίας του 1990 στη Σομαλία, τη Ρουάντα και τη Βοσνία, τις οποίες χαρακτηρίζει συλλήβδην τις «μεγαλύτερες αποτυχίες» του Οργανισμού.

Η Σομαλία ήταν ζήτημα του προκατόχου του Ανάν, Μπούτρος Μπούτρος Γκάλι. Μια ειρηνευτική δύναμη, γνωστή με την ονομασία UNOSOM II, έλαβε τον Μάρτιο του 1993 την εντολή διεκπεραίωσης «μιας άνευ προηγουμένου επιχείρησης, με στόχο τίποτα λιγότερο από την ανασυγκρότηση όλης της χώρας», όπως την είχε περιγράψει η Μαντλίν Ολμπράιτ, τότε εντεταλμένη των ΗΠΑ στον ΟΗΕ. Αλλά η αμερικανική στρατιωτική συμβολή περιορίστηκε σε μια μικρή ειδική δύναμη, που καταδίωκε τον αντάρτη στρατηγό Μοχάμεντ Αϊντίτ. Επικοινωνούσε με τον Μπούτρος Μπούτρος Γκάλι και δεν συντονιζόταν με την υπόλοιπη ειρηνευτική δύναμη. Οταν οι Αμερικανοί σφαγιάστηκαν σε ενέδρα στο Μογκαντίσου (η οποία έχει αποτυπωθεί με μοναδικό τρόπο στην ταινία «Black Hawk Down») η Ουάσιγκτον αποχώρησε και η UNOSOM II γρήγορα κατέρρευσε.

Η αναταραχή στη Σομαλία προκάλεσε τέτοια νευρικότητα στα Ηνωμένα Εθνη, ώστε αγνόησαν μια έκκληση λίγους μήνες αργότερα, από τον ίδιο τον εκπρόσωπο της Ρουάντας στον Οργανισμό, ότι επρόκειτο να ξεκινήσει μια γενοκτονία στη χώρα του.

Τον Ιανουάριο του 1994, ο στρατηγός Ρομέο Νταλέρ, ο Γαλλοκαναδός διοικητής μιας μικρής δύναμης ονόματι UNAMIR, διεμήνυσε στη Νέα Υόρκη ότι η κυβέρνηση Χούτου στο Κιγκάλι σχεδίαζε την «εξολόθρευση» των Τούτσι κι έκλεινε το μήνυμά του με τη φράση: Allons-y (πάμε). Τα Ηνωμένα Εθνη δεν έκαναν τίποτα. Τρεις μήνες αργότερα, 800.000 πολίτες της Ρουάντας ήταν νεκροί.

Ο Ανάν διεξήγαγε εκείνη την εποχή ειρηνευτικές επιχειρήσεις και ο υπ’ αριθμόν 2 του ΟΗΕ μήνυσε στον γενναίο Νταλέρ ότι «ήταν αναγκαίο να αποφύγει μια πορεία δράσης, που θα οδηγούσε σε χρήση βίας και απρόσμενες συνέπειες». Αυτό είναι ένα θλιβερό κεφάλαιο του ΟΗΕ και είναι προς τιμήν του Ανάν ότι το αφηγείται μαζί με άλλες ιστορίες τόσο έντιμα.

Η τρίτη πανωλεθρία ήταν η Βοσνία. Τον Απρίλιο του 1993, το Συμβούλιο Ασφαλείας απαίτησε να γίνει η Σρεμπρένιτσα, στην οποία συνωστίζονταν 60.000 μουσουλμάνοι πρόσφυγες και ήταν περικυκλωμένη από σερβο-βοσνιακές δυνάμεις, «ασφαλής περιοχή... ελεύθερη από ένοπλες επιθέσεις». Οι πρόσφυγες περίμεναν πάνω από δύο χρόνια την ανταπόκριση των Ηνωμένων Εθνών. Τον Ιούλιο του 1995, ο στρατηγός Ράτκο Μλάντιτς διέπραξε την διαβόητη σφαγή. Ενα μήνα αργότερα, η UNPROFOR επιτέλους παρενέβη.

Οταν ο Ανάν έγινε γενικός γραμματέας, τα Ηνωμένα Εθνη προσπάθησαν να ενισχύσουν τις ειρηνευτικές προσπάθειες. Τα πράγματα πήγαν καλύτερα στο Ανατολικό Τιμόρ, το Κόσοβο και τη Λιβύη, όπου ο Οργανισμός ενήργησε με μεγαλύτερη πυγμή. Αλλά το μόνιμο ζήτημα είναι τα όρια εντός των οποίων καλείται να ενεργήσει ο ΟΗΕ – στην αντιμετώπιση με το Ιράκ, το Παλαιστινιακό, το Ιράν και τώρα τη Συρία.

Τι να γίνει; Η Ολμπράιτ και 15 άλλοι πρώην υπουργοί Εξωτερικών έστειλαν απλώς μια επιστολή στον πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν λέγοντας ότι είναι «εξαιρετικά απογοητευμένοι» από την αδυναμία της Ρωσίας να υποστηρίξει την αποστολή του ΟΗΕ και να απευθύνει έκκληση για δράση, προκειμένου να σταματήσει ο πόλεμος στη Συρία.