Η επιστροφή της Γαλλίας στο ΝΑΤΟ

Το τέλος σαράντα πέντε χρόνων «γαλλικής εξαίρεσης»

Του Philippe Leymarie
Eιδικού απεσταλμένου της Monde Diplomatique 

Στην έδρα του ΝΑΤΟ, ένα γιγάντιο και μουντό κτιριακό συγκρότημα της δεκαετίας του 1960, χτισμένο στο Εβερέ, στα βορειοανατολικά προάστια των Βρυξελλών, μερικές φορές τα μεγάφωνα βρυχώνται : «Συναγερμός Άνθρακα!» Τότε, όλες οι είσοδοι κλείνουν, δημιουργείται μια περίμετρος ασφαλείας και στήνεται μια μεγάλη σκηνή που φιλοξενεί τις ομάδες απολύμανσης. Πυροσβέστες με στολή ΡΒΧ Πολέμου (1) αναλαμβάνουν δράση: για δεύτερη φορά μέσα σε μερικές εβδομάδες, μια ύποπτη επιστολή στάλθηκε σε έναν υπάλληλο. Ωστόσο, το προσωπικό αντιμετωπίζει την κατάσταση με ύφος μπλαζέ. Στους απέραντους διαδρόμους, τίποτα δεν διακόπτει την κίνηση του πλήθους, μιας πραγματικής Βαβέλ από σαράντα περίπου εθνικότητες, στρατιωτικοί και πολίτες. Οι αυτόματες ηλεκτρονικές πύλες ελέγχου τσεκάρουν τα καρτελάκια που είναι καρφιτσωμένα στο πέτο: πράσινο για τους «εθνικούς εμπειρογνώμονες» των χωρών μελών του ΝΑΤΟ, κίτρινο για τους εκπροσώπους των «χωρών εταίρων».

Οποιοσδήποτε άλλος επισκέπτης οφείλει να συνοδεύεται από ένα μέλος του προσωπικού των κεντρικών γραφείων. Παρακαλείται να κρατάει την τσάντα του σφιχτά πάνω στο σώμα του, επειδή οι ηλεκτρονικές πύλες είναι εφοδιασμένες με αισθητήρες οι οποίοι ενδέχεται να θεωρήσουν το πέρασμα ενός αντικειμένου ως πέρασμα ενός δεύτερου προσώπου. Οι χώροι στάθμευσης και οι κοινόχρηστοι χώροι ανήκουν στην «ελεγχόμενη» ζώνη. Οι συνεδριακοί χώροι, οι αίθουσες συσκέψεων και οι αποστολές των «χωρών εταίρων» βρίσκονται στον «τομέα περιορισμένης πρόσβασης». Οι αντιπροσωπείες των χωρών του ΝΑΤΟ, η διεθνής γραμματεία και το στρατιωτικό επιτελείο βρίσκονται στη «ζώνη ασφαλείας».

Στα κτίρια των Βρυξελλών, όπου κατέφυγε το επιτελείο του ΝΑΤΟ μετά την έξωσή του το 1966 από το Παρίσι, η προοπτική της πλήρους επιστροφής της Γαλλίας, του πρώην «δύστροπου συμμάχου» (2), στη στρατιωτική διοίκηση της συμμαχίας προκαλεί ενδιαφέρον και μερικές φορές, ενθουσιασμό. «Το ΝΑΤΟ είναι το προνομιακό αντικείμενο των γαλλικών πόθων…», διαπιστώνει ο Ζαν-Φρανσουά Μπιρό, ο οποίος, προτού αναλάβει το υψηλότερο πολιτικό αξίωμα στην ιεραρχία του ΝΑΤΟ που ανατέθηκε ποτέ σε Γάλλο (αναπληρωτής γενικός γραμματέας, επικεφαλής της διεύθυνσης «δημόσιας διπλωματίας»), εκτελούσε καθήκοντα εκπροσώπου του Υπουργείου Άμυνας, τόσο επί κυβερνήσεων της αριστεράς, όσο και της δεξιάς. 

Η νέα αποστολή του ΝΑΤΟ
Όπως μας θυμίζει ο Πολ Κιλές, Γάλλος σοσιαλιστής και πρώην Υπουργός Άμυνας, το ΝΑΤΟ - ο πρώην ένοπλος βραχίονας του «ελεύθερου κόσμου» που βρισκόταν στην υπηρεσία της αμερικανικής υπερδύναμης- θα μπορούσε να είχε εξαφανιστεί μετά τη διάλυση του Συμφώνου της Βαρσοβίας και της Σοβιετικής Ένωσης. Όμως, οι Αμερικανοί και οι σύμμαχοί τους προτίμησαν να διατηρήσουν τον Οργανισμό και να του αναθέσουν μια καινούρια αποστολή, διευρύνοντας τη σφαίρα των επεμβάσεών του (3). Η καταπολέμηση της τρομοκρατίας –την οποία ο σημερινός γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, ο Ολλανδός Γιαπ ντε Χουπ Σέφερ, παρουσιάζει ως τη «μεγαλύτερη απειλή με την οποία βρίσκεται αντιμέτωπη η Συμμαχία»- συγκαταλέγεται στις νέες αποστολές που ανατέθηκαν στον οργανισμό ο οποίος, αν και ξεκίνησε από τις δύο όχθες του Ατλαντικού, στο εξής επεκτείνεται προς όλες τις κατευθύνσεις χωρίς να γνωρίζει σύνορα (4). «Στο Αφγανιστάν, η Συμμαχία βρίσκεται αντιμέτωπη με συγκρούσεις νέου τύπου, οι οποίες αποτελούν γι’ αυτήν μια νέα πρόκληση». Όπως συμβαίνει και στην περίπτωση των περισσότερων συναδέλφων του, για τον Μπιρό, αυτή η μακρινή σύγκρουση έχει μετατραπεί σε έμμονη ιδέα. «Ο περιορισμός της τρομοκρατίας και η εδραίωση της σταθερότητας είναι αξεδιάλυτα συνδεδεμένες σε αυτήν την περιοχή η οποία –αντίθετα απ’ ό,τι πιστεύει η κοινή γνώμη στις χώρες μας- δεν απέχει πολύ από όλα όσα διακυβεύονται στον τομέα της δικής μας ασφάλειας».

Ταλιμπάν, φυλές, επαρχίες, εκλογές, τρομοκρατικές επιθέσεις, στρατός, αστυνομία, ναρκωτικά, ασφάλεια του γειτονικού Πακιστάν είναι τα συστατικά της κυριότερης στρατιωτικής επιχείρησης που διεξάγει η Συμμαχία και μάλιστα της πιο απομακρυσμένης από τα φυσικά της σύνορα. Μάλιστα, πρόκειται για την επιχείρηση στην οποία η Συμμαχία φαίνεται να «σύρεται», περισσότερο από κάθε άλλη φορά, από τον «Αμερικάνο Νονό»: εκτός του ότι αυτός χαράσσει τις κατευθυντήριες γραμμές, έχει συνεισφέρει περισσότερο από το ήμισυ των ανδρών που έχουν εμπλακεί σε αυτήν. Ταυτόχρονα συνεχίζει στο ανατολικό και νότιο τμήμα της χώρας, με αποκλειστικά δική του ευθύνη, την επιχείρηση «Enduring Freedom», έναν πόλεμο που έχει στόχο την εκδίκηση για τα τρομοκρατικά χτυπήματα της 11ης Σεπτεμβρίου και την εξόντωση της ηγεσίας της Αλ Κάιντα (5). «Το αφγανικό θέατρο επιχειρήσεων, συμπυκνώνει όλες τις “νέες απειλές” οι οποίες επιβάλλουν την αλλαγή της μορφής του ΝΑΤΟ : ασύμμετρες απειλές, τρομοκρατία, διακίνηση απαγορευμένων ουσιών…», συνηγορεί ο Μπιρό.

Αμέσως μόλις ανέλαβε τα καθήκοντά του, ο Αμερικανός πρόεδρος Μπάρακ Ομπάμα, παράλληλα με την ετοιμασία της τμηματικής αποχώρησης των αμερικανικών στρατευμάτων από το Ιράκ, διέταξε την επανεξέταση από μηδενική βάση του αφγανικού προβλήματος, δίνοντας την εντύπωση ότι θέλει να τον μετατρέψει σε «δικό του» πόλεμο. Κι ο Μπιρό σχολιάζει: «Σε αυτούς τους καιρούς όπου οι πόροι είναι περιορισμένοι, κανένας, ούτε καν οι Αμερικανοί, δεν μπορεί να αναλάβει μονάχος του το βάρος παρόμοιων δεσμεύσεων».

Νέα στρατηγική προσέγγιση
Στις 10 Μαρτίου στις Βρυξέλες, ο Αμερικανός αντιπρόεδρος Τζο Μπάϊντεν -δίνοντας μια πρόγευση της νέας στρατηγικής που προτείνει η Ουάσιγκτον για το Αφγανιστάν και η οποία παρουσιάστηκε στη διάσκεψη κορυφής που πραγματοποιήθηκε στο Στρασβούργο στις 3 και 4 Απριλίου- μίλησε ενώπιον του Ατλαντικού Συμβουλίου για μια νέα προσπάθεια «σε μη στρατιωτικό επίπεδο», υιοθετώντας μια νέα ρητορική. Στις 22 Μαρτίου, ο πρόεδρος Μπάρακ Ομπάμα πρότεινε την υιοθέτηση μιας «στρατηγικής υποχώρησης» έτσι ώστε να ξεπεραστεί η «προσκόλληση στη στρατιωτική προσέγγιση μονάχα». Η νέα αμερικανική κυβέρνηση ασπάζεται επίσης την ιδέα μιας κάποιας συνεργασίας με τους «μετριοπαθείς Ταλιμπάν», καθώς επίσης και τη συμμετοχή του Πακιστάν, των κρατών της Κεντρικής Ασίας, της Ρωσίας, ακόμα και του Ιράν, στην «ειρήνευση» της χώρας. Ωστόσο, όπως αναλύει ένας εμπειρογνώμονας, «τα πάντα θα εξαρτηθούν κατά κύριο λόγο από την ικανότητα των Δυτικών στρατιωτών να μεταβιβάσουν τη σκυτάλη στον τοπικό στρατό (6)».

Εκτός από την επέμβασή του στο Αφγανιστάν η οποία έχει συγκεντρώσει τους προβολείς της δημοσιότητας, το ΝΑΤΟ διεξάγει από τον Οκτώβριο του 2001 τη ναυτική επιχείρηση «Active Endeavour» («Ενεργή Προσπάθεια») η οποία δρομολογήθηκε στον απόηχο των τρομοκρατικών χτυπημάτων της 11ης Σεπτεμβρίου. Μέσα σε μια οκταετία, ελέγχθηκαν στη Μεσόγειο εκατό περίπου χιλιάδες πλοία. Μάλιστα, σε εκατόν εξήντα περιπτώσεις πραγματοποιήθηκε και έλεγχος του φορτίου τους. Σύμφωνα με τους εμπνευστές της, η προληπτική αυτή ενέργεια έχει στόχο την αποκόμιση λεπτομερειακών γνώσεων για κάθε είδους παράνομη διακίνηση, έτσι ώστε να καταπολεμηθούν οι μαφίες. «Προσπαθούμε να κάνουμε δυσκολότερη τη ζωή των εχθρικών προς εμάς στοιχείων», εξηγεί ένας αξιωματικός του Ναυτικού που διαψεύδει ότι επιδίδονται και σε άλλες δραστηριότητες. «Η μετανάστευση δεν περιλαμβάνεται στο πλαίσιο της εντολής που έχει λάβει η ναυτική δύναμη». Σε αυτήν την αποστολή συμμετέχουν και στόλοι χωρών που δεν είναι μέλη του ΝΑΤΟ, ακόμα και η Ρωσία. 

Πού ανήκει η Γαλλία; 
Επισημοποιώντας την πλήρη επανένταξη της Γαλλίας στη Συμμαχία, ο Νικολά Σαρκοζί, σε έναν λόγο με τον οποίο έκλεισε ένα συνέδριο στη γαλλική Στρατιωτική Σχολή στις 11 Μαρτίου του 2009, διακήρυξε με ηχηρό τρόπο ότι η Γαλλία ανήκει στην οικογένεια των Δυτικών δημοκρατιών: «Ο ρόλος της δεν είναι να βρίσκεται σε ίση απόσταση από όλον τον κόσμο, δηλαδή στο πουθενά. Η προσέγγισή μας με το ΝΑΤΟ ενισχύει την εθνική μας ανεξαρτησία, ενώ, αντίθετα, η διακηρυγμένη αλλά μη πραγματοποιηθείσα απομάκρυνσή μας από το ΝΑΤΟ περιορίζει τα περιθώρια ελιγμών μας». Να επρόκειτο, άραγε, για μια επιχείρηση δημοσίων σχέσεων του αρχηγού του γαλλικού κράτους, η οποία αποσκοπούσε να επαναφέρει το Παρίσι στο προσκήνιο της διεθνούς σκηνής, μέσα στο αποκορύφωμα της οικονομικής και της κοινωνικής κρίσης; Ή για ένα περισσότερο συνειδητό και ιδεολογικό διάβημα του «Αμερικανόφιλου Σαρκοζί», ο οποίος είναι γνωστός για την προσκόλλησή του στον νεοφιλελευθερισμό καθώς και για το ό,τι επιθυμεί να γυρίσει τη σελίδα του γκολισμού, τον οποίο δεν ασπάστηκε ποτέ του στην πραγματικότητα; 

Ήδη από το 1958, ο στρατηγός ντε Γκόλ απέρριψε κατηγορηματικά τα σχέδια του Αμερικανού Υπουργού Εξωτερικών Τζον Φόστερ Ντάλες, ο οποίος επιθυμούσε την ανάπτυξη ενός αμυντικού περιφερειακού συστήματος που θα περιλάμβανε αμερικανικούς πυραύλους μέσου βεληνεκούς και τακτικά πυρηνικά όπλα. Οι ευρωπαϊκές χώρες όφειλαν να επιτρέψουν την εγκατάστασή τους στο έδαφός τους. Ο ντε Γκόλ δήλωσε ότι η Γαλλία θα δεχόταν αμερικανικά πυρηνικά όπλα στο έδαφός της μονάχα με την προϋπόθεση ότι θα είχε τον απόλυτο έλεγχό τους (πράγμα που η Ουάσιγκτον δεν επιθυμούσε προφανώς) ειδάλλως, η Γαλλία θα δημιουργούσε το δικό της πυρηνικό οπλοστάσιο (7). 

Ο στρατηγός φιλοδοξούσε να εγκαινιάσει μια φιλόδοξη εξωτερική πολιτική, αναπτύσσοντας σχέσεις με όλες τις ηπείρους και προτείνοντας τον «τρίτο δρόμο» σε όλους όσους αμφισβητούσαν την αμερικανική ηγεμονία αλλά φοβόντουσαν την ευθυγράμμισή τους με τη Σοβιετική Ένωση. Μερικά χρόνια αργότερα, το 1966, αποφάσισε την αποχώρηση της Γαλλίας από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ και το κλείσιμο των βάσεων και των γραφείων του ΝΑΤΟ.

Η επιλογή του Σαρκοζί, η οποία στηρίζεται στην ξεπερασμένη πλέον «λογική των μπλοκ», κινείται προς ριζικά διαφορετική κατεύθυνση. Τις τελευταίες εβδομάδες, οι ηγετικοί κύκλοι της Ατλαντικής Συμμαχίας προσπαθούσαν να επιδείξουν σύνεση, προκειμένου να μην δημιουργήσουν προσκόμματα στην επιστροφή του «παιδιού θαύματος». Εξάλλου, ελαχιστοποιούσαν το μέγεθος και τη σημασία της «γαλλικής εξαίρεσης» («η Γαλλία ήταν εκείνη που είχε αποφασίσει να αποχωρήσει, και τώρα επιστρέφει») καθώς η συνεισφορά της στη Συμμαχία είναι η τέταρτη σε μέγεθος, ενώ συμμετέχει ήδη σε 36 από τις 38 σημαντικότερες επιτροπές του ΝΑΤΟ, με εξαίρεση την Επιτροπή Αμυντικού Σχεδιασμού (DPC) και την Επιτροπή Πυρηνικού Σχεδιασμού (NPG). Επιπλέον, τόνιζαν το γεγονός ότι, ήδη από το 2004, ορισμένοι Γάλλοι στρατηγοί έχουν αναλάβει θέσεις διοικητή στα Βαλκάνια και στο Αφγανιστάν. «Η Γαλλία πλήρωνε σημαντικό τίμημα, τόσο σε χρήμα (8), όσο και σε αίμα. Στο εξής, θα μπορεί να επηρεάζει και τη λήψη των αποφάσεων», σχολιάζει ένας εμπειρογνώμονας της Συμμαχίας, ο οποίος εκπλήσσεται με τον σάλο που προκάλεσε η πλήρης επιστροφή στο στρατιωτικό σκέλος. Κατά τη γνώμη ενός διπλωμάτη, εάν υπήρχε «γαλλική εξαίρεση», αυτή ήταν μονάχα πολιτική: η επιστροφή δεν είναι παρά «εξορθολογισμός» και το «τέλος ενός παραλογισμού». Παρά το γεγονός ότι έχει βαρύτατες πολιτικές συνέπειες, επρόκειτο απλά για ένα μικρό βήμα που απέμενε να γίνει. Αυτό είναι και το επιχείρημα του «τελευταίου σκαλιού» που πρόβαλε ο πρωθυπουργός Φρανσουά Φιγιόν όταν, στις 17 Μαρτίου, η κυβέρνησή του έφερε το ζήτημα ενώπιον της γαλλικής Βουλής: επρόκειτο απλά για μια «προσαρμογή». 

Η αρχή από τον Σιράκ
Ο δρόμος είχε ανοίξει, ήδη από το 1995, μετά την εκλογή του Ζακ Σιράκ στην προεδρία της Δημοκρατίας. Το Παρίσι είχε αποφασίσει να συμμετέχει και πάλι στις συνεδριάσεις των Υπουργών Άμυνας και να εντάξει τους αρχηγούς των επιτελείων του στην στρατιωτική επιτροπή: έτσι η Γαλλία ανελάμβανε πλήρη καθήκοντα στο πλαίσιο του στρατιωτικού μηχανισμού της Συμμαχίας (9).

Όμως, κατά τη διάρκεια των τελευταίων εβδομάδων και η γαλλική αντιπροσωπεία στις Βρυξέλλες-Εβερέ διατηρούσε χαμηλό προφίλ έτσι ώστε να μην δημιουργηθούν προβλήματα στις διαπραγματεύσεις για την ανάθεση σημαντικών στρατιωτικών διοικήσεων στη Γαλλία. Οι συζητήσεις έμελλαν να ολοκληρωθούν τις παραμονές της διάσκεψης κορυφής της 3ης και 4ης Απριλίου, ενώ θα συνεχιστούν μέχρι τα τέλη της χρονιάς για τους πενήντα ανώτατους αξιωματικούς και τους οκτακόσιους περίπου αξιωματικούς που θα στελεχώσουν τα διάφορα όργανα της Συμμαχίας. Ωστόσο, ορισμένα μέλη της γαλλικής αντιπροσωπείας ήταν ιδιαίτερα υπερήφανα: «μας κοιτάζουν με θαυμασμό στους διαδρόμους: μα πως τα κατάφεραν, μετά από σαράντα τρία χρόνια απουσίας, να αποσπάσουν ορισμένες διοικήσεις [του Νόρφολκ στη Βιρτζίνια και της Λισαβόνας στην Πορτογαλία] τις οποίες μέχρι τώρα κατείχαν οι Αμερικανοί ;»

Τα περισσότερα από τα κράτη μέλη εξέφρασαν την ικανοποίησή τους. Όμως, εκείνοι που είχαν υποστηρίξει πιο ενεργά την Ουάσιγκτον (για παράδειγμα η Μεγάλη Βρετανία και η Πολωνία) και ήλπιζαν να ανταμειφθεί η αφοσίωσή τους, ανησυχούν για τις θέσεις που θα δοθούν στους Γάλλους αξιωματικούς, καθώς ξεκινούν οι συζητήσεις για τη μείωση του προσωπικού του ΝΑΤΟ κατά το ένα τέταρτο (από 17.000 σε 13.000). Έχει, όμως, πραγματικά κάποια σημασία η εθνικότητα των αξιωματικών, οι οποίοι καλούνται τις περισσότερες φορές να προωθήσουν και να εκτελέσουν οδηγίες και εντολές που προέρχονται από το Πεντάγωνο; 

Επιχείρημα η «ομοφωνία»
Για να δικαιολογηθεί η πλήρης επιστροφή στους κόλπους της Δυτικής «οικογένειας», ο Σαρκοζί επικαλείται το επιχείρημα ότι το ΝΑΤΟ, το οποίο έχει αλλάξει σε μεγάλο βαθμό κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαπέντε ετών, απέδειξε την ικανότητά του να χειρίζεται κρίσεις εκτός των συνόρων της ατλαντικής συμμαχίας. Επιπλέον, η γαλλική πυρηνική δύναμη αποτροπής, την οποία δεν αφορά η επιστροφή, θα παραμείνει ανεξάρτητη. Υποστηρίζει δε, ότι δε θα υπάρξει αυτόματη εμπλοκή των γαλλικών δυνάμεων, καθώς, σε καιρό ειρήνης, καμία μονάδα τους δεν βρίσκεται μόνιμα υπό τη σημαία της Συμμαχίας.

Στα κεντρικά γραφεία του ΝΑΤΟ προβάλλουν το επιχείρημα ότι η γεωργιανή κρίση απέδειξε ότι στους κόλπους του οργανισμού, «όπου τίποτα δεν γίνεται χωρίς ομοφωνία», κατέστη δυνατόν να συγκρατηθούν τα φιλοπόλεμα αντανακλαστικά των Αμερικανών και των ανατολικοευρωπαίων. Κατά τον ίδιο τρόπο, κατά τη διάρκεια της προηγούμενης διάσκεψης κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι τον Απρίλιο του 2008, η Γαλλία και η Γερμανία είχαν κατορθώσει να εμποδίσουν τον πρόεδρο Τζορτζ Μπους να επισπεύσει την ένταξη της Γεωργίας και της Ουκρανίας. 

Από την πλευρά τους, οι Γάλλοι στρατιωτικοί, οι οποίοι είναι ευαίσθητοι στην προοπτική της δημιουργίας θέσεων υψηλού κύρους στις διοικήσεις της Συμμαχίας για εκατοντάδες υψηλόβαθμους αξιωματικούς («μια αποστολή στο εξωτερικό που δεν εγκυμονεί κανένα κίνδυνο να πεθάνεις στο πεδίο της μάχης (10)», αστειεύεται ένας ειδικός σε αμυντικά ζητήματα), έχουν προετοιμαστεί –εδώ και περισσότερο από δέκα χρόνια- για να γίνουν απόλυτα «ΝΑΤΟσυμβατοί»: το επιτελείο, που έχει τη δυνατότητα να αναλάβει πολυεθνικές αποστολές (και το οποίο στεγάζεται στο ιστορικό φρούριο της Λιλ), έχει ήδη από το 2007 πιστοποιηθεί «High Readiness Force» (HRF) και έχει τη δυνατότητα να διοικήσει έως και 60.000 στρατιώτες. Επίσης, ορισμένοι στρατηγοί έχουν αναλάβει καθήκοντα διοίκησης σε επιχειρήσεις στο εξωτερικό ή σε μονάδες υψηλής ετοιμότητας. Επιπλέον, οι περισσότερες διαδικασίες και υλικά που χρησιμοποιούνται στις γαλλικές μονάδες είναι «διαλειτουργικά», δηλαδή σύμφωνα με τις προδιαγραφές του ΝΑΤΟ.

Συνέπειες για τη βιομηχανία όπλων
Στις Βρυξέλλες, οι Γάλλοι στρατιωτικοί προεξοφλούν ότι –παρά την κρίση- η πλήρης επανένταξη της Γαλλίας στο ΝΑΤΟ θα έχει πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα για την ευρωπαϊκή βιομηχανία όπλων. Όπως τονίζει ένας Γάλλος στρατηγός, «μέχρι σήμερα, οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης δίσταζαν να αγοράσουν γαλλικά όπλα, φοβούμενοι μήπως ενοχληθούν οι Αμερικανοί. Κι ένας συνάδελφος από μια από αυτές τις χώρες μου είπε: “Εδώ και σαράντα χρόνια, στον τομέα των μαχητικών αεροσκαφών, δυσκολεύετε χωρίς λόγο τη ζωή σας.” Και πράγματι, όσον αφορά το μαχητικό Rafale, επιλέξαμε να πορευτούμε μόνοι μας και αντιμετωπίζουμε μεγάλες δυσκολίες». Τα τελευταία χρόνια, ανάμεσα στους Αμερικανούς και στους Ευρωπαίους, το τεχνολογικό χάσμα διευρύνεται διαρκώς. Και εάν δεν το περιορίσουμε, ανησυχεί ένας συνταγματάρχης, «θα πρέπει να αποδεχθούμε την προοπτική να είναι στο εξής ο αμερικανικός στρατός ο μοναδικός που θα καλύπτει ολόκληρο το φάσμα των μέσων και των τεχνικών, τόσο στους τομείς του πολέμου όσο και της ασφαλείας, ενώ οι ευρωπαϊκοί στρατοί θα περιοριστούν στο ρόλο των “βοηθητικών”». Ήδη, η βρετανική πυρηνική δύναμη κρούσης εξαρτάται απόλυτα από τους Αμερικανούς προμηθευτές της. Τα δε κράτη της «Νέας Ευρώπης», πρώην πελάτες της Σοβιετικής Ένωσης, στράφηκαν σχεδόν όλα προς τις αμερικανικές εταιρίες όπλων. Η εξέλιξη αυτή είναι εις βάρος της ευρωπαϊκής βιομηχανίας όπλων, μεγάλο μέρος της οποίας αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα, ενώ δυσκολεύεται να ενωθεί. 

Καθώς το Παρίσι συνειδητοποιεί το πόση λίγη πρόοδος έχει σημειωθεί στο ζήτημα της Ευρωπαϊκής Άμυνας -την οποία θεωρούσε ως προϋπόθεση για την επανένταξή του στο ΝΑΤΟ- στο εξής επικαλείται την «πραγματιστική οδό». Ο Γάλλος πρωθυπουργός Φρανσουά Φιγιόν θεωρεί ότι η αυτονομία θα έρθει στην πορεία, στο βαθμό που θα δημιουργείται στους κόλπους της Συμμαχίας «μια περισσότερο ισορροπημένη σχέση ανάμεσα στους Αμερικανούς και στους Ευρωπαίους, οι οποίοι εν τω μεταξύ θα έχουν ενηλικιωθεί σε ζητήματα άμυνας (11)». Αυτές οι απόψεις επαναλαμβάνονται –ανεπίσημα- και στην έδρα της Συμμαχίας, με αρνητική όμως χροιά: «Η Ευρωπαϊκή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας (ΕΠΑΑ) απέτυχε: η γαλλική προεδρία της Ευρωπαϊκής Ένωσης απέδωσε ελάχιστα. Οι σύμμαχοι δεν θέλουν να προχωρήσουν σε αυτήν εκτός του πλαισίου του ΝΑΤΟ. Εάν θέλετε μια ΕΠΑΑ η οποία να λειτουργεί, υλοποιείστε την μέσω του ΝΑΤΟ!»

Γαλλία και Ευρωπαϊκή ασφάλεια
Είναι η θέση των Βρετανών, οι οποίοι μπλοκάρουν πεισματικά τη δημιουργία ενός αυτόνομου κέντρου στρατιωτικής διοίκησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης και προτείνουν –αντίθετα- να υιοθετήσει ξανά το ΝΑΤΟ μια πρακτική που είχε εγκαταλειφθεί μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου: τη δημιουργία μιας μόνιμης στρατιωτικής δύναμης τριών χιλιάδων αντρών η οποία –σύμφωνα με τον Βρετανό Υπουργό Άμυνας Τζον Χάτον- θα αποκαθιστούσε την εμπιστοσύνη των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης, οι οποίες ανησυχούν μετά την επέμβαση του ρωσικού στρατού στη Γεωργία τον Αύγουστο του 2008. Επιπλέον, σύμφωνα με τους εμπνευστές της, η μονάδα θα συνέβαλε στο να πειστούν οι χώρες που διστάζουν να στείλουν στρατεύματα στο Αφγανιστάν, καθώς θα απολάμβαναν μεγαλύτερων εγγυήσεων για την ασφάλειά τους. 

Σύμφωνα με τον Γάλλο πρώην Υπουργό Άμυνας, Ιμπέρ Βεντρίν, δεν πρέπει να τρέφουμε αυταπάτες για την ευρωπαϊκή άμυνα: «Πρόκειται για περιθωριακές περιφερειακές δραστηριότητες ή για υπεργολαβίες. Είναι ένα κίβδηλο νόμισμα για να δικαιολογήσει την απόλυτη ευθυγράμμιση των Δυτικών. Οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι της Γαλλίας δεν επιθυμούν την ύπαρξη ευρωπαϊκής άμυνας (12)». Ο Βεντρίν φοβάται ότι η στάση των Ευρωπαίων, στην οποία προστίθεται σήμερα και η στάση του Παρισιού, θα επιβεβαιώσει την άποψη ότι υπάρχει ένα κυρίαρχο «Δυτικό μπλοκ».

Αν και η μεγάλη πλειοψηφία των χωρών μελών του ΝΑΤΟ είναι και μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στους διαδρόμους της έδρας του οργανισμού αναγνωρίζουν –με μισόλογα- ότι οι πολιτικές σχέσεις με τον ευρωπαϊκό θεσμό λειτουργούν άσχημα. Ένα ανώτατο στέλεχος της Συμμαχίας εκφράζει τη λύπη του γι’ αυτήν την κατάσταση ως εξής: «Με τα περισσότερα κράτη να ανήκουν και στις δύο οντότητες, δεν είναι δυνατόν να έχουμε μια οπτική Α για το ΝΑΤΟ και μια οπτική Β για την Ευρωπαϊκή Ένωση». Προσπαθεί δε να αντιμετωπίσει τη «σχιζοφρένεια» που επικρατεί ανάμεσα στις δύο πλευρές της πόλης όπου έχουν την έδρα τους οι δύο θεσμοί. Πράγματι, η επίσημη συνεργασία τους περιορίζεται στην επιμελητειακή υποστήριξη του ΝΑΤΟ στην ευρωπαϊκή υποστήριξη στη Βοσνία. Ο Γιαπ ντε Χοοπ προσπαθεί –με αρκετή δυσκολία- να βρει «άτυπους τρόπους μικτής συζήτησης ανάμεσα στην Ένωση και στο ΝΑΤΟ», στην οποία καλούνται να συμμετάσχουν μέλη και των δύο οργανισμών, μη μέλη της Ένωσης (Ισλανδία, Νορβηγία, Τουρκία, Ηνωμένες Πολιτείες, Καναδάς) και μη μέλη του ΝΑΤΟ (Κύπρος, Ιρλανδία, Σουηδία, Φινλανδία, Μάλτα). Επιπλέον, ζητήματα όπως το τουρκικό, το κυπριακό, το μακεδονικό και το κροατικό αποτελούν αιτίες διαρκών αντιπαραθέσεων, ενώ δεν πρέπει να ξεχνάμε και την σύγκρουση ανάμεσα στους Ισραηλινούς και στους Παλαιστίνιους.

Όσον αφορά το πεδίο δράσης και τις αποστολές, υπάρχει, εκ των πραγμάτων, ανταγωνισμός ανάμεσα στους δύο οργανισμούς, καθώς και ο κίνδυνος αλληλοεπικάλυψης. Ορισμένοι συνηγορούν υπέρ του καταμερισμού καθηκόντων: για παράδειγμα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση οι ειδικότητες της αστυνομίας, χωροφυλακής, αντιμετώπισης της πειρατείας ή οι επιχειρήσεις στην Αφρική, ακόμα και η σύγκρουση ανάμεσα στους Ισραηλινούς και στους Παλαιστινίους (στην οποία –θεωρητικά τουλάχιστον- δεν έχει αναμειχθεί η Συμμαχία) (13). Στο δε ΝΑΤΟ, οι βαριές στρατιωτικές αποστολές, οι οποίες και αποτελούν την πραγματική αποστολή του. Ωστόσο, όπως υπογραμμίζει η γαλλική Λευκή Βίβλος για την Άμυνα και την Ασφάλεια, «είναι εξωπραγματική η επιθυμία να ανατεθούν στο ΝΑΤΟ οι επιχειρήσεις υψηλής έντασης και στην Ευρωπαϊκή Ένωση οι λεγόμενες επιχειρήσεις χαμηλής έντασης, η σταθεροποίηση ή η ανασυγκρότηση (14)».


Η διεύρυνση προς Ανατολάς 
Ο άλλος μεγάλος άξονας είναι η πολιτική διεύρυνση προς Ανατολάς. Το ΝΑΤΟ, το οποίο ιδρύθηκε το 1949 από δώδεκα χώρες, αποτελείται σήμερα από είκοσι έξι, και μελλοντικά από εικοσιοκτώ. Ένας συνεργάτης του γενικού γραμματέα σχολιάζει: «Που θα σταματήσει αυτή η επέκταση; Δεν το γνωρίζουμε. Το ΝΑΤΟ είναι μια συμμαχία που στηρίζεται σε αξίες. Κάθε αίτηση θα πρέπει να εξετάζεται». Η Αλβανία και η Κροατία συμμετέχουν ήδη στο Ατλαντικό Συμβούλιο ως προσκεκλημένα μέλη: το συγκεκριμένο καθεστώς είναι το τελευταίο στάδιο πριν την ένταξη. Είναι άραγε λογικό να συνεχιστεί με αυτόν τον τρόπο η διεύρυνση της Συμμαχίας, με κίνδυνο να δεσμεύεται ένας μεγάλος αριθμός κρατών να υπερασπιστεί ένα κράτος-μέλος, με βάση το περιβόητο άρθρο 5; 

Στις Βρυξέλλες, αρνούνται ότι η αποστολή της Συμμαχίας είναι η επέκταση προς όλες τις κατευθύνσεις: «Δεν μπορούμε να επιτρέψουμε στον εαυτό μας να μετατραπούμε σε Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών». Εξάλλου, όπως εξηγούν, με εξαίρεση την αποστολή «Endeavour» στο Αφγανιστάν, όλες οι αποστολές πραγματοποιούνται με εντολή του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Ωστόσο, στις 23 Σεπτεμβρίου του 2008, ο Μπαν Κι Μουν και ο Ντε Χουπ υπέγραψαν διακριτικά μια συμφωνία, η οποία αναγνωρίζει στη Συμμαχία ένα καθεστώς de facto συνυπευθυνότητας ως προς τη διατήρηση της παγκόσμιας ειρήνης. Από τη δεκαετία του 1990, στον απόηχο της γιουγκοσλαβικής κρίσης, ο ΟΗΕ είχε μετατρέψει το ΝΑΤΟ σε «ένοπλο βραχίονά» του, χωρίς να λαμβάνει υπόψη την εξάρτησή του από τις Ηνωμένες Πολιτείες. 

Το ΝΑΤΟ, το οποίο επιθυμεί να αποδείξει την χρησιμότητά του επεκτείνοντας, τόσο το εύρος των αποστολών του (εκστρατευτικό σώμα, έλεγχος ζώνης, ανθρωπιστική βοήθεια σε περίπτωση φυσικής καταστροφής, κλπ) όσο και την εδαφική του αρμοδιότητα (έως και την Κεντρική και τη Νότια Ασία), θεωρεί τον εαυτό του «πάροχο στρατιωτικού δυναμικού» στην υπηρεσία του ΟΗΕ και εκφράζει την ικανοποίησή του για την μεγάλη αύξηση των «εταιρικών σχέσεων» με τη Συμμαχία στα Βαλκάνια και στον Καύκασο φυσικά, αλλά και στο Μαγρέμπ (15) (Μεσογειακός διάλογος) και στα Εμιράτα του Κόλπου (Πρωτοβουλία Συνεργασίας της Κωνσταντινούπολης). «Ακόμα και η Κολομβία και η Σιγκαπούρη μας έχουν προσεγγίσει στο πλαίσιο της ISAF (διεθνής δύναμη βοήθειας για την ασφάλεια στο Αφγανιστάν) !»

Αντίθετα, ο Ντιμίτρι Ρογκόζιν, ο μόνιμος αντιπρόσωπος της Ρωσίας στο ΝΑΤΟ εκφράζει τη λύπη του για το γεγονός ότι «οι πόρτες είναι ανοιχτές για όλο τον κόσμο εκτός από τη Ρωσία». Θεωρεί δε ως «κακή έκπληξη» την στροφή προς την Συμμαχία των χωρών που συνορεύουν με τη Ρωσία. «Επιπλέον, για μας, πρόκειται για ένα ξένο στρατιωτικό μπλοκ που αναμειγνύεται στα εσωτερικά πολιτικά προβλήματα των χωρών», συνεχίζει ο Ρώσος διπλωμάτης, για τον οποίο η Διάσκεψη Κορυφής του Βουκουρεστίου, τον Απρίλιο του 2008, είχε δώσει το πράσινο φως στη Γεωργία για να επιχειρήσει να επιλύσει με στρατιωτικά μέσα την αντιπαράθεσή της με τη Νότια Οσετία.

«Ποιος αποφάσισε να θέσει η Ουκρανία υποψηφιότητα για ένταξη στο ΝΑΤΟ; Ο πρόεδρός της; Η σύζυγός του;», αστειεύεται ο Ρογκόζιν, ο οποίος δηλώνει, με ένα ύφος γεμάτο πονηριά, ότι μονάχα το 25% των Ουκρανών διάκειται ευνοϊκά στην ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ• υποστηρίζει δε ότι αυτό το ποσοστό είναι μικρότερο ακόμα κι από εκείνο των… Ρώσων (35%)! Ωστόσο, εκφράζει τη χαρά του για το γεγονός ότι το ΝΑΤΟ «έχει πλέον καταλάβει ότι, χωρίς τη Μόσχα, είναι αδύνατον να επιλύσει ακόμα και το παραμικρό πρόβλημα στον ευρωατλαντικό χώρο». Από την άλλη πλευρά, ο πρόεδρος Ντιμίτρι Μεντβέντεφ, ο οποίος είναι πεπεισμένος ότι οι Δυτικοί προσπαθούν να περικυκλώσουν τη Ρωσία, υποσχέθηκε στις 17 Μαρτίου «τον επανεξοπλισμό της χώρας σε μεγάλη κλίμακα».

«Το ΝΑΤΟ δεν θεωρεί τη Ρωσία εχθρό του», επαναλαμβάνουν διαρκώς στην έδρα της Συμμαχίας, καθώς φοβούνται έναν αρνητικό διπολισμό, παρόμοιο με εκείνον της εποχής της αντιπαράθεσης Ανατολής Δύσης: «η Ρωσία είναι ένας δύσκολος εταίρος, με τον οποίο ο διάλογος έχει ξαναρχίσει μετά την περίοδο ψυχρότητας που ακολούθησε την κρίση της Γεωργίας. Ωστόσο, δεν τίθεται θέμα να του αναγνωριστεί δικαίωμα λόγου για το πώς θα προχωρήσει η διεύρυνση της Συμμαχίας». Στις αρχές Μαρτίου, παρά τις επιφυλάξεις αρκετών χωρών μελών της Ανατολικής Ευρώπης, η Χίλαρι Κλίντον, νέα Υπουργός Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών ενέκρινε την επανέναρξη των επίσημων τυπικών σχέσεων της Συμμαχίας με τη Ρωσία, μετά από μια εξάμηνη αναστολή τους,. Την ίδια ημέρα, στις Βρυξέλες, ο Ρώσος πρέσβης Ρογκόζιν ανήγγειλε με υπερηφάνεια ότι η Μόσχα θα επέτρεπε για πρώτη φορά τη διέλευση από την επικράτειά της του πρώτου αμερικανικού τραίνου που θα μετέφερε εφόδια για τα στρατεύματα του ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν…

Ποιοί φοβούνται την επιστροφή της Γαλλίας;
Ωστόσο, πολλοί φοβούνται ότι η επιστροφή της Γαλλίας στους κόλπους του ΝΑΤΟ –η οποία θεωρείται στη χειρότερη περίπτωση περιττή και στην καλύτερη πρόωρη- ισοδυναμεί με την εγκατάλειψη της διπλωματικής ιδιαιτερότητας της χώρας, καθώς και του μεσολαβητικού ρόλου που θα μπορούσε ακόμα να διεκδικήσει. Μάλιστα, τέσσερις πρώην Γάλλοι πρωθυπουργοί -τόσο από το χώρο της Αριστεράς (Λοράν Φαμπιύς, Λιονέλ Ζοσπέν) όσο και της Δεξιάς (Αλέν Ζιπέ, Ντομινίκ ντε Βιλπέν)- εξέφρασαν μάλιστα τη λύπη τους γι’ αυτήν την επιλογή. 

Συζητήσεις προκαλούν και τα οφέλη που θα προκύψουν για το Παρίσι από την παραχώρηση στη Γαλλία των δύο ανώτατων διοικήσεων της Συμμαχίας που παρουσιάστηκαν ως «επιστροφή από την κεντρική είσοδο (16)». Η Γαλλία, η οποία ετέθη επικεφαλής της Στρατηγικής διοίκησης για τη μετατροπή των δυνάμεων του ΝΑΤΟ (ACT) που εδρεύει στο Νόρφολκ (πρόκειται για την πρώτη ανώτατη διοίκηση που παραχωρούν οι Αμερικανοί καθ’ όλη τη διάρκεια των εξήντα ετών της Συμμαχίας, τονίζουν με ενθουσιασμό στις Βρυξέλλες), θα αναλάβει καίριο ρόλο στη «μετατροπή». Πρόκειται για μια λέξη κλειδί η οποία έχει μετατραπεί σε πραγματική ιδεολογία της Συμμαχίας μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου. Όπως εξηγεί ένας διπλωμάτης, πρόκειται για την προετοιμασία των στρατών «να περάσουν, από τον στατικό χαρακτήρα, στον εκστρατευτικό»: «Η κεντρική αποστολή εξακολουθεί να είναι η συλλογική ασφάλεια, το άρθρο 5. Αυτό που έχει αλλάξει είναι η προβολή των ενεργειών εκτός των συνόρων».

Το Νόρφολκ θα πρέπει να αναλάβει να διαμορφώσει το νέο στρατηγικό δόγμα της Συμμαχίας το οποίο θα αντικαταστήσει το σημερινό που θεωρείται ξεπερασμένο. Θα πρέπει επίσης να λάβει υπόψη του τη στρατηγική αβεβαιότητα και τις νέες απειλές (τρομοκρατία, εγκληματικότητα στο Διαδίκτυο, πειρατεία, χημικά και βιολογικά όπλα, κλπ), καθώς και την αντιπυραυλική προστασία ή την συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Θα πρέπει επίσης να επαναδιατυπωθεί το άρθρο 5 σχετικά με την υποχρέωση αμοιβαίας βοήθειας. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Πολ Κιλές, «είναι αυταπάτη να ελπίζουμε ότι θα επηρεάσουμε τις διαδικασίες του αμυντικού σχεδιασμού, ο οποίος υπαγορεύεται εκ των πραγμάτων από το δόγμα του αμερικανικού στρατού». 

Η διοίκηση της Λισαβόνας, η οποία θα ανατεθεί και αυτή σε ένα Γάλλο, είναι απλά ένα από τα εννέα περιφερειακά επιτελεία της Συμμαχίας: του έχει ανατεθεί η Δύναμη Ταχείας Επέμβασης (NRF), της οποίας οι στόχοι (σύμφωνα με τους αρχικούς σχεδιασμούς, δύναμη 50.000 ανδρών) μειώθηκαν κατά το ήμισυ, λόγω της έλλειψης μέσων. 

Φυσικά, οι Αμερικανοί διατηρούν την θέση του Ανώτατου Διοικητή των συμμαχικών δυνάμεων στην Ευρώπη (Saceur), ο οποίος έχει την έδρα του στη Μονς (Βέλγιο). Μάλιστα, από το 2002, το αξίωμα συνδυάζεται με εκείνο του Διοικητή των δυνάμεων των Ηνωμένων Πολιτειών στην Ευρώπη. Κι αυτό, από μόνο του, αποτελεί ένα πραγματικό πρόγραμμα.


Υποσημειώσεις

1. Ραδιολογικός, πυρηνικός, βιολογικός και χημικός.
2. Pierre Lelouche, «L’Allié indocile», Editions du moment, Παρίσι, 2009. Ο συγγραφέας του βιβλίου, πρώην πρόεδρος της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του ΝΑΤΟ, διορίστηκε πρόσφατα ειδικός αντιπρόσωπος της Γαλλίας για το Αφγανιστάν και το Πακιστάν. 
3. Βλέπε paul.quiles.over-blog.com
4. Βλέπε «L’Alliance atlantique à la recherche de nouvelles missions», αφιέρωμα της «Le Monde diplomatique», Απρίλιος 2008.
5. Το ΝΑΤΟ ενεπλάκη στο Αφγανιστάν με την εφαρμογή του άρθρου 5 της ατλαντικής χάρτας η οποία θεσπίζει την υποχρέωση αλληλεγγύης σε περίπτωση επίθεσης εναντίον ενός μέλους της Συμμαχίας.
6. Στις 19 Μαρτίου, η «International Herald Tribune» (Παρίσι) παρουσίαζε «τι θα μπορούσε να είναι» η νέα αμερικανική στρατηγική: περιθωριοποίηση του ΝΑΤΟ, τα μέλη του οποίου αρνούνται να εμπλακούν περισσότερο στα ζητήματα που ενδιαφέρουν τις Ηνωμένες Πολιτείες, και δημιουργία μιας συμμαχίας «κρατών εθελοντών». 
7. Paul-Marie de la Gorce, «Aux sources de la dispute franco-américaine», «Le Monde diplomatique», Μάρτιος 2003. 
8. Μεταξύ 170 και 175 εκατομμυρίων ευρώ ετησίως.
9. Henri Olivier και Gabriel Arnoux (ψευδώνυμα δύο ειδικών στον τομέα των στρατηγικών υποθέσεων), «Le retour dans l’OTAN est un renoncement», Terra Nova (ιστοσελίδα). Και, Paul-Marie de la Gorce, «Retour honteux de la France dans l’OTAN», «Le Monde diplomatique», Ιανουάριος 1996.
10. Reuters, 26 Φεβρουαρίου 2009. 
11. Ερβέ Μορέν, Γάλλος Υπουργός Άμυνας, Γαλλικό Πρακτορείο Ειδήσεων (AFP), Παρίσι, 3 Μαρτίου 2009.
12. Συνέδριο του Ινστιτούτου Διεθνών και Στρατηγικών Σχέσεων (IRIS), Παρίσι, 3 Μαρτίου 2009.
13. Η επιτροπή εποπτείας του ΝΑΤΟ (http://csotan.org) επισημαίνει ότι ο γενικός γραμματέας της Συμμαχίας αρνήθηκε να καταδικάσει τους ισραηλινούς βομβαρδισμούς στη Γάζα κατά τη διάρκεια της τελευταίας ισραηλινής επίθεσης και παραθέτει ένα κατατοπιστικό απόσπασμα από το λόγο της Ισραηλινής Υπουργού Εξωτερικών Τζίπι Λίβνι κατά τη διάρκεια ενός φόρουμ Ισραήλ-ΝΑΤΟ: «Ο Δυτικός πολιτισμός και η ατλαντική κοινότητα είναι ο φυσικός βιότοπος του Ισραήλ».
14. «Défense et sécurité nationale, Livre Blanc», Odile Jacob-La Documentation française, Παρίσι, 2008.
15. ΣτΜ: περιοχή της Βορειοδυτικής Αφρικής που περιλαμβάνει την Τυνησία, την Αλγερία και το Μαρόκο.  
16. Pierre Lellouche, στον ραδιοφωνικό σταθμό LCI, Μάρτιος 2009.