The Secret Speech

Tom Rob Smith
The Secret Speech 
Grand Central Publishing, 2009

Του Dennis Lehane 
The New York Times Book Review

Το δεύτερο αυτό μυθιστόρημα του Σμίθ, «The Secret Speech» λαμβάνει χώρα το 1956 όταν η Σοβιετική Ένωση κάνει το πρώτο της βηματάκι προς την απο-Σταλινοποίηση. Στα μέσα του βιβλίου, φυλακισμένοι σε ένα Σιβηριανό Γκούλαγκ εξεγείρονται και συλλαμβάνουν τους δεσμοφύλακες τους. Ο διοικητής του στρατοπέδου, ο Σινιάβσκι, που έχει τρελαθεί από τις αμαρτίες του, διατάζεται να ανεβεί 13 σκαλοπάτια προς αυτό που αποτελούσε το κάποτε γραφείο του. Σε κάθε βήμα, οποιοσδήποτε από τους φυλακισμένους μπορεί να απαγγείλει ένα από τα εγκλήματα του διοικητή. Εάν βρεθεί ένοχος, κάνει άλλο ένα βήμα - εάν φθάσει στην κορυφή, θα εκτελεσθεί. Όσο και αν είναι βασανισμένος από την ενοχή, ο Σινιάβσκι κρίνει παράλογη την όλη έννοια της καρμικής δικαιοσύνης στην μετα-σταλινιστική Ρωσία. Υπενθυμίζει τους δυνάμει εκτελεστές του ότι ενώ είναι ένοχος φοβερών εγκλημάτων, τα τελευταία χρόνια έχει ενεργήσει συχνά ως ο ευεργέτης τους, βοηθώντας τις οικογένειές τους οικονομικά, βελτιώνοντας τη ιατρική φροντίδα και αυξάνοντας τα δελτία τροφίμων. Τότε λοιπόν τους ρωτά: «Εάν μπορείς να ανεβείς ένα σκαλοπάτι, δεν μπορείς να κατεβείς ένα επίσης; Εάν μπορείς να κάνεις λάθος δεν μπορείς να κάνεις επίσης το καλό; Δεν μπορώ να δοκιμάσω να διορθώσω τα λάθη που έχω κάνει;» Στο οποίο οι άνδρες απαντούν: «καμία δεύτερη ευκαιρία.»

Το βιβλίο, «The Secret Speech» εξετάζει το ακανθώδες θέμα των δεύτερων ευκαιριών για εκείνους τους ανθρώπους που μπορεί να μην αξίζαν ένα πρώτο. Ο τίτλος αναφέρεται σε μια ομιλία που δόθηκε από τον Χρουτσιώφ, φαινομενικά πίσω από κλειστές πόρτες. Αποσκοπεί στην αναγγελία μιας νέας εποχής καλοκαγαθίας από μια κυβέρνηση που προηγουμένως καθοριζόταν από γενοκτονικές ροπές και εκκαθαρίσεις. Αλλά δύο φατρίες - οι υποστηριζόμενοι από το κράτος βασανιστές και οι δολοφόνοι από τη μια, και οι εγκληματικές συμμορίες, γνωστές ως Βόρι, από την άλλη - δεν έχουν κανένα ενδιαφέρον είτε για την παράδοση ούτε όμως και για τη αποδοχή ή παραδοχή ενός Μέα Κούλπα. Για τους εγκληματίες, είναι πάρα πολύ λίγο. Για τους αντιπροσώπους του κράτους, «δεν έχει καμία σχέση με εάν ο Στάλιν πήγε ή όχι πάρα πολύ μακριά. Το έκανε. Φυσικά το έκανε. Αλλά δεν μπορούμε να αλλάξουμε το παρελθόν. Και η αρχή μας είναι βασισμένη στο παρελθόν».

Μόλις η μυστική ομιλία διαρρεύσει στο κοινό, οι Βόρι αρχίζουν μια εκστρατεία αντιποίνων ενάντια στους αστυνομικούς, τους δεσμοφύλακες, τους δικαστές και ιερείς που βοήθησαν τον Στάλιν να διατηρήσει την εξουσία του. Ένας από εκείνους που πλέκονται στο όλο όργιο αίματος είναι ο τέως ανώτερος υπάλληλος της μυστικής αστυνομίας, Λήο Ντεμίντοβ. Ο Λήο, κατά την τριετή υπηρεσία του στην Μυστική Αστυνομία, έστειλε εκατοντάδες στις αίθουσες βασανιστηρίων, στα γκούλαγκ ή στον εκτελεστή. Όπως ήταν αναμενόμενο, καταδυναστεύεται από Ερινύες. Αυτός και η σύζυγός του η Ραίσα, ζουν στη Μόσχα με τις υιοθετημένες κόρες τους, την Ζώγια και την Έλενα. Τα κορίτσια έμειναν ορφανά όταν οι γονείς τους εκτελέστηκαν από κάποιους κατόπιν διαταγής του Λήο. Η Έλενα, η μικρότερη των δύο, φαίνεται πρόθυμη να δεχτεί την προσπάθεια επίτευξης ευτυχίας, αλλά η Ζώγια στέκεται συχνά πάνω από το κρεβάτι του Λήο με ένα χασαπομάχαιρο, ευχόμενη να μπορούσε να του κόψει τον λαιμό.
Είναι δίκαιο να ζητήσεις από τα θύματα σου να σε απαλλάξουν από τα εγκλήματα που διέπραξες εναντίον τους; Τι μπορεί να κάνει ένα συνηθισμένο άτομο όταν η ίδια του η ύπαρξή τον καθιστά όργανο ενός θεσμοποιημένου σαδισμού; Στη Σοβιετική Ένωση του Σμιθ αυτή είναι η ερώτηση.