Getting It Wrong: Fragments from a Cyprus Diary 1964

Martin Packard 
Getting It Wrong: Fragments from a Cyprus Diary 1964
AuthorHouse, 2008

Της Michael Jansen 
The Irish Times Book Review 

Σε αυτό το σημαντικό βιβλίο, ο Μάρτιν Πάκαρντ προειδοποιεί ότι ο ΟΗΕ και άλλες ειρηνευτικές δυνάμεις χαράσσουν «πράσινες γραμμές» που διαχωρίζουν ανταγωνιστές χωρίς να καταβάλλουν προσπάθειες επαναπροσέγγισης και υποδεικνύει πως μια από τα κάτω προς τα πάνω ειρηνευτική διαδικασία μπορεί να βοηθήσει μια χώρα να αποφύγει την διαίρεση και την διχοτόμηση.

Ο Πάκαρντ, ένας ελληνόφωνος Βρετανός αξιωματικός που διορίστηκε στην Κύπρο μετά την κρίση του 1964, έχει ενδιατρίψει στους τρόπους με τους οποίων δύο αποξενωμένες κοινότητες μπορούν να φτάσουν σε έναν αμοιβαίο διακανονισμό και να ζήσουν μαζί αντί να προσπαθούν για την διαίρεση μέσω αιματοχυσιών και κοινοτικών εκκαθαρίσεων.

Ο Πάκαρντ έφτασε στο νησί στις 5 Ιανουαρίου του 1964, 10 μέρες μετά την αρχή των διακοινοτικών συγκρούσεων όπου ο πολιτικός χαρακτήρας του κράτους τέθηκε υπό αμφισβήτηση. Οι Ελληνοκύπριοι, 82% του πληθυσμού, απαιτούσαν τροποποιήσεις στο σύνταγμα ούτως ώστε να αποτρέψουν το υπόλοιπο 18%, αποτελούμενο από Τουρκοκύπριους, από το να χρησιμοποιήσει το δικαίωμα αρνησικυρίας για θέματα που ήταν σχετικά με την καθημερινή εύρυθμη λειτουργία του κράτους. Οι Τ/Κ αρνήθηκαν να παραχωρήσουν αυτό τους το δικαίωμα και οι Τουρκία, ο προστάτης τους, προώθησε την διαίρεση και απείλησε με επέμβαση.

Ο Πάκαρντ στρατολόγησε Έλληνες και Τούρκους αξιωματικούς και τους οργάνωσε σε τριμελείς ομάδες οι οποίες πήγαιναν από χωριό σε χωριό – 80% του πληθυσμού έμεναν σε χωριά – στην προσπάθεια τους να πετύχουν διακανονισμούς σε αντιπαραθέσεις, να ελευθερώσουν αιχμαλώτους και να ενθαρρύνουν τους χωρικούς να λύσουν οι ίδιοι τα προβλήματα τους. Οι ομάδες αυτές του Πάκαρντ κατόρθωσαν να φέρουν σε επαναπροσέγγιση πολλά άτομα σε πολλά χωριά, μολονότι σε μερικά από αυτά οι Τ/Κ επεδίωκαν επανεγκατάσταση σε θύλακες που τύγχαναν προστασίας από τον Τουρκικό στρατό λόγω του φόβου που ένοιωθαν εξαιτίας των παραστρατιωτικών ομάδων οι οποίες τύγχαναν υποστήριξης τόσο από την Αθήνα όσο και από την Άγκυρα. Πέραν αυτού όμως, ο Πάκαρντ πίστευε ότι οι «μητέρες πατρίδες» αναζητούσαν έξοδο από την κρίση και ότι είχαν βρει την «φόρμουλα» διατήρησης του συντάγματος του 1960.

Αυτό όμως δεν έμελλε να γίνει. Μετά που ο Πάκαρντ περιέγραψε τις προσπάθειες για να επαναπροσέγγιση των δύο κοινοτήτων στον απεσταλμένο των ΗΠΑ Τζόρτζ Μπόλ, ο τελευταίος απάντησε: «Πολύ εντυπωσιακά, αλλά έχεις καταλάβεις λάθος παιδί μου. Δεν σου είπε κανείς ότι ο σκοπός μας εδώ είναι η διαίρεση και όχι η επανένωση;».

Οι Ε/Κ και οι Τ/Κ εξωθούντο στη διαίρεση από τους δύο μεγάλους συμμάχους του Ψυχρού Πολέμου, τις ΗΠΑ και την Βρετανία. Φοβούνταν ότι η ανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ μπορούσε να καταστραφεί από μια Ελληνοτουρκική σύρραξη ή να αποδυναμωθεί από μια ανεξάρτητη Κύπρο με την αδέσμευτη πολιτική του προέδρου της Μακαρίου. Η διατύπωση του Μπολ δεν εξελήφθη στην αρχή ως σοβαρή έως ότου, μετά από μήνες επιτυχημένων προσπαθειών για επαναπροσέγγιση, ο ειρηνοποιός Πάκαρντ εξεδιώχθη από την Κύπρο από τους αφέντες του στο Λονδίνο.

Οι ίδιες ακριβώς δυνάμεις έδρασαν πάλι και το 1974 όταν η Ελλάδα έκανε πραξικόπημα στον Μακάριο και η Τουρκία εισέβαλε και πέτυχε την κατοχή του βόρειου τμήματος του νησιού όπως επίσης και το 2004 όταν ο ΟΗΕ, υπό της οδηγίες των ΗΠΑ και του ΟΗΕ, προσπάθησαν να διασφαλίσουν την αποδοχή μιας δικοινοτικής και διζωνικής λύσης η οποία διατηρούσε την διαίρεση και νομιμοποιούσε την ντε-φάκτο διχοτόμηση που επέβαλε η Τουρκία.

Οι Ε/Κ, υπό τον πρόεδρο τους τον Τάσσο Παπαδόπουλο, απέρριψαν τον σχέδιο σε ένα δημοψήφισμα αλλά οι Τ/Κ και η Τουρκία το απεδέχθησαν. Είναι ειρωνικό ότι το 2004 ο Παπαδόπουλος τιμωρήθηκε από την Δύση εφόσον θεωρήθηκε ως εμπόδιο στην επανένωση όταν το 1964 ο ίδιος άνθρωπος έδωσε την πλήρη υποστήριξη του στις προσπάθειες του Πάκαρντ να προωθήσει την διακοινοτική επαναπροσέγγιση και ενότητα. Σε αμφότερες τις περιπτώσεις το όνομα του παιχνιδιού ήταν «Διαίρεση». 

Μολονότι ο Πάκαρντ παραδέχεται ότι η εξέλιξη του ημερολογίου έχει το μειονέκτημα της επανάληψης, η αφήγηση προλαβαίνει και επεμβαίνει σε μικρά επεισόδια που απειλούν να επεκταθούν σε μεγάλες συγκρούσεις. Ο Πάκαρντ απορρίπτει τη δαιμονοποίηση των Ε/Κ όπως επίσης και ανάλογες πολιτικές που αποσκοπούν σε μια ευνοϊκή μεταχείριση των «αδύνατων» Τ/Κ – μια τάση που ακόμα κυριαρχεί και θέτει εμπόδια στην επίλυση του Κυριακού προβλήματος.

Δυστυχώς, το βιβλίο αυτό είναι 45 χρόνια αργοπορημένο.